Sơ cứu, điều trị bong gân, trật khớp
Bong gân là sự tổn thương của bao khớp, phổ biến là các dây chằng, thường xảy ra sau một động tác quá mạnh nhưng không gây ra trật khớp hoặc gãy xương. Những khớp xương thường bị bong gân là cổ chân, đầu gối, cổ tay…
Tai nạn này thường xảy ra do ngã hoặc trượt chân; sức nặng cơ thể chuyển hướng đột ngột khiến khớp bị xoắn vặn, dây chằng khớp bị kéo căng ra quá mức. Trong khi đó, trật khớp là sự di chuyển bất thường giữa các đầu xương làm cho các mặt khớp bị lệch lạc.
Các loại bong gân, trật khớp
Do chấn thương là chủ yếu: Tai nạn giao thông; tai nạn lao động; tai nạn thể dục thể thao, tai nạn học đường. Ngoài ra còn do bệnh lý: viêm khớp háng, trật khớp vai do liệt cơ delta, do trật khớp bẩm sinh. Đáng lưu ý, mỗi tuổi thường có một loại bong gân và trật khớp. Trẻ em: khớp khuỷu.
Người lớn: khớp vai, khớp háng. Hay gặp bong gân và trật khớp: Ở tuổi trẻ, tuổi lao động. Nam nhiều hơn nữ.
TS. BS Trương Thị Ngọc Lan, Phó Viện trưởng Viện Y Dược học dân tộc TPHCM
Bất cứ khớp xương nào trong cơ thể cũng đều có thể bị bong gân nhưng thường gặp nhất là khớp cổ chân, cổ tay, khớp vai, khớp gối. Nhất là trong tập luyện thể dục thể thao và võ thuật. Có 3 dạng bong gân: Bong gân nhẹ (dây chằng chỉ căng dãn chứ không đứt rách). Bong gân vừa (dây chằng đứt rách một phần). Bong gân nặng (nhiều dây chằng cùng bị đứt rách hoặc bao khớp bị rách hoặc một số cơ bị rách).
Trật khớp mới xảy ra ngay sau tai nạn. Trật khớp cũ triệu chứng sau tai nạn 3 tuần. Trật khớp tái diễn diễn ra nhiều lần, tần suất> 8-10 lần.
Điểm giống nhau: Đau và sưng nhiều tại vùng đau, chiều dài chi có thể không bình thường, chỗ mà khớp tổn thương có thể lỏng lẻo.
Điểm khác nhau của bong gân và trật khớp, gồm: Bong gân thì khớp vẫn còn hoạt động được nhưng cử động đau. Còn trật khớp sẽ làm giảm hay mất vận động của khớp. Có những triệu chứng điển hình của trật khớp: vai vuông trong trật khớp vai, dấu nhát rìu trong trật khớp khuỷu. Có thể khám thấy dấu hiệu hõm khớp rỗng. Chỏm xương ở vị trí bất thường/cử động đàn hồi (dấu lò xo): Kéo chi ra khỏi vị trí trật khớp, rồi thả chi ra, chi sẽ về tư thế ban đầu. Chi lệch trục, chi, có thể có dấu hiệu chèn ép mạch máu thần kinh: mất mạch, bị tê vùng dưới chỗ trật khớp.
Nguyên tắc sơ cứu và điều trị
Chườm lạnh bằng các túi chườm hoặc bằng túi đá lên chỗ tổn thương, băng nhẹ chỗ khớp để giảm sưng tề to, giảm chảy máu và góp phần cố định khớp. Bất động khớp và chỗ bong gân nếu nạn nhân bong gân nặng, chở ngay đến các bệnh viện chuyên khoa để chữa trị kịp thời.
Điều trị bong gân và trật bằng Y học cổ truyền dùng thủ thuật là chính. Nguyên tắc điều trị như sau: Dùng thủ pháp chỉnh cốt để đưa khớp về vị trí cũ. Bên ngoài dùng thuốc cao, thuốc đắp và băng bó lại. Bên trong cho uống các thuốc hoạt huyết chỉ thống, sinh cơ… Các thuốc đắp, dán tiêu sưng một ngày một đêm lại thay, 2-3 ngày tái khám để xem khớp có còn đau, có cần chỉnh lại không.
Video đang HOT
Một số bài thuốc dùng để điều trị khác. Thuốc rửa: Lá trầu không tươi 40g, đun sôi với 2l nước trong 15 phút. Để nguội cho Phèn phi vào lọc để rửa vết thương.
Thuốc đắp: Nghệ giã nát đắp lên vết thương. Ngò tàu giã nát đắp lên vết thương. Vỏ thân cây gạo tươi, rau má tươi, vòi voi tươi và bồ công anh tươi, bốn thứ lượng bằng nhau, rửa sạch, giã nát, bó vào chỗ sưng đau. Vỏ thân cây gạo tươi, lá náng, quả đu đủ non, ba thứ lượng bằng nhau, rửa sạch, giã nhuyễn, đắp vào chỗ sưng đau.
Lá náng 1-2 lá. Hơ trên lửa cho nóng chín buộc vào nơi đau và bóp. Khi nguội lại hơ nóng và bóp tiếp. Ngày làm 2-3 lần, chữa bong gân, trật gân, đau nhức khớp xương, tê mỏi bắp thịt. Lá cây đại tươi 100-200g, rửa sạch, giã nhỏ đắp tại chỗ băng lại. Ngày 2 lần, chữa bong gân, chấn thương xung huyết.
Thuốc uống: Giấm nấu với gừng già, gạo rang, đậu rang và cải bẹ xanh lấy nước uống. Nấm mèo chưng rượu, ăn. Lá sen khô đốt tồn tính, tán bột uống với đồng tiện. Đậu đen sao đen tồn tính, giã nát ngâm với rượu uống. Vỏ thân cây gạo 16g (cạo bỏ vỏ ngoài, sao rượu), lá lốt 16g (sao vàng), sắc với 750ml nước, cô còn 250ml, chia uống 2 lần trong ngày. Dùng bài thuốc Tứ vật đào hồng, hay thuốc thành phẩm Bổ khí thông huyết.
Nếu chỗ bong gân bị tụ máu, sưng bầm thì ta dùng kim tam lăng (kim 3 cạnh) chích huyết 1-2 chỗ để máu ứ thoát ra giảm đau nhức. Sau đó nắn sửa gân khớp về nguyên trạng rồi châm theo phương huyệt sau: Huyệt A thị: Lấy điểm đau nhất của vùng đau làm huyệt, huyệt này có thể nằm trong đường kinh hoặc ngoài đường kinh. Nếu vùng đau lớn: Châm 1 kim chỗ đau nhất, 4 bên 4 kim xiên vào kim giữa (Dương thích). Nếu vùng đau nhỏ: Châm 1 kim chỗ đau nhất, 2 bên châm 2 kim xiên vào kim giữa (Tề thích).
Huyệt lân cận: Châm quanh huyệt A thị từ 2-4 kim. Huyệt tuần kinh: Châm huyệt đầu (huyệt tỉnh) nằm trên đường kinh đi qua chỗ bong gân, sai khớp. Huyệt hỗ trợ: Đại trữ (chủ về xương). Dương lăng tuyền (chủ về gân). Ủy trung (đặc hiệu chữa bong gân, sai khớp-chích nặn máu).
Thủ thuật: Châm tả vê kim mạnh kích thích các huyệt trên cho đắc khí. Châm xong dùng điếu ngải hoặc 4-5 cây nhang chụm lại làm một mà cứu vào huyệt cho da đỏ lên để thông kinh mạch, hết sưng đau.
Đi đứng, chạy nhảy, luyện tập thể dục thể thao phải đúng tư thế. Kiểm tra nơi tập luyện và các phương tiện lao động trước khi tập và lao động. Cẩn thận với những nơi đường đi núi dốc, đất đá lổn nhổn…
Sơ cấp cứu tại nhà một số chấn thương thường gặp
Ở nhà, nhiều tai nạn sinh hoạt có thể xảy ra, đặc biệt với trẻ nhỏ và người lớn tuổi. Bác sĩ hướng dẫn các biện pháp sơ cấp cứu một số chấn thương thường gặp tại nhà.
Hướng dẫn sơ cứu bong gân với quy tắc RICE - Ảnh: Shutterstock
Sắp xếp nhà cửa an toàn
Theo bác sĩ (BS) chuyên khoa 1 Nguyễn Quốc Huy, Khoa Cấp cứu - Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM, qua ghi nhận thăm khám cho thấy, có khoảng 1/3 số chấn thương xảy ra tại nhà thường gặp là ở trẻ nhỏ và người cao tuổi. Các chấn thương có thể nhẹ, chỉ cần xử trí tại nhà mà không cần đến bệnh viện nhưng cũng có thể nghiêm trọng hoặc thậm chí gây tử vong.
Điều đáng nói là, nhiều chấn thương phổ biến xảy ra ở nhà là do những tai nạn không đáng có. Do đó, BS nhắc nhở người dân cần chú ý các biện pháp để phòng ngừa, sắp xếp nhà cửa để tránh xảy ra các tai nạn sinh hoạt đáng tiếc.
BS Huy lưu ý những vị trí tại nhà thường dễ xảy ra tai nạn, đặc biệt với người già và trẻ em.
Cầu thang: Cầu thang an toàn nên có tay vịn cả 2 bên, không để những vật dụng không cần thiết trên cầu thang. Đặc biệt, phải đủ ánh sáng cho cả lối đi lên và xuống.
Phòng tắm: Nên giữ phòng tắm không trơn trượt. Có thể lót thảm chống trượt, hoặc làm nơi tắm riêng biệt để nước không bắn tung tóe khắp sàn.
Cửa sổ: Không nên dùng cửa lùa, nên lắp cửa có chấn song. Đồng thời, ban công cần đảm bảo độ cao an toàn. Đối với trẻ nhỏ, luôn quan sát khi trẻ chơi ngoài hành lang, ban công.
Một số tai nạn sinh hoạt xảy ra do dao, kéo hoặc nuốt sặc, bỏng, thú nuôi cắn... Vì thế, nên lưu ý sắp xếp dao kéo cho gọn gàng, luôn quan sát khi cho trẻ vào bếp. Phụ huynh nên cho trẻ chơi những đồ chơi phù hợp với lứa tuổi, bảo vệ trẻ khi tiếp xúc với chó mèo.
Cách sơ cấp cứu các vết thương thường gặp
"Việc sơ cứu ban đầu rất quan trọng trước khi đưa nạn nhân đến cơ sở y tế hoặc trong thời gian chờ đợi đội cấp cứu đến. Sơ cứu kịp thời, đúng cách sẽ giúp giảm rủi ro, tạo điều kiện thuận lợi cho việc điều trị của BS hoặc ít nhất là không làm nặng thêm các chấn thương", BS Huy đánh giá.
Đụng dập và bong gân: Nếu chỉ tổn thương gân cơ thì đó là đụng dập, còn khi khớp bị kéo căng hay bong gân thì đó là tổn thương của dây chằng. Trong cả hai trường hợp này, mọi người cần thực hiện 4 điều: nghỉ ngơi, chườm lạnh, quấn băng ép và kê cao vùng chấn thương (tức là RICE, gồm các chữ cái đầu của 4 từ tiếng Anh):
Nghỉ ngơi (R - Rest): Cần hạn chế vận động để giảm bớt đau, có thể dùng nạng, gậy hoặc nẹp vải thông dụng đối với chấn thương nhẹ. Trong trường hợp sau chấn thương mà các cử động thông thường bị giới hạn thì cần để cho vùng tổn thương được nghỉ ngơi hoàn toàn bằng cách dùng nẹp cố định. Có thể dùng bất cứ vật gì dài và chắc để nẹp qua 2 khớp.
"Không nên cố gắng nắn, bẻ, chỉnh sửa nơi bị đau để cố đưa về vị trí bình thường, hoặc lặp đi lặp lại các cử động thông thường. Những cố gắng này sẽ gây đau và làm tổn thương nặng hơn", BS Huy lưu ý.
Chườm đá (I - Ice): Để giảm đau và sưng phù, có thể dùng thuốc xịt giảm đau và các túi chườm lạnh nhanh; hoặc dùng đá lạnh cho vào túi ni lông, sau đó dùng khăn bọc lại và chườm để tránh tê cóng.
"Trong 24 giờ đầu, chườm đá chừng 3 lần, mỗi lần lâu khoảng 20 - 30 phút. Đặc biệt, không thoa dầu nóng hoặc dùng nhiệt trong 24 giờ đầu vì có thể làm sưng, bầm nhiều hơn", BS Huy hướng dẫn.
Băng ép (C - Compression): Nên dùng băng thun, quấn nhẹ nhàng và đều tay sẽ giúp cho vùng tổn thương giảm sưng nề và mau hồi phục. Lưu ý, không băng quá chặt tay làm ảnh hưởng đến tuần hoàn phía sau nơi băng ép. Đồng thời, thường xuyên kiểm tra các đầu ngón chân/tay xem có tím hoặc bị tê bì không, nếu có thì phải nới lỏng băng thun.
Kê cao (E - Elevation): Kê vùng chi bị tổn thương lên cao hơn tim để tăng lượng máu tĩnh mạch dồn về hệ tuần hoàn, làm giảm sưng nề.
Vết thương nhỏ, trầy xước hoặc rách da: Theo BS Huy, mọi người có thể nhẹ nhàng dùng nước mát làm sạch vết thương và loại bỏ các dị vật nếu có, rồi dùng khăn lau khô.
"Thường các vết thương nhỏ sẽ cầm máu rất nhanh nên chỉ cần dùng ngón tay cái lót gạc để ép lên vết thương một lúc. Sau đó sát khuẩn với dung dịch povidine, băng lại bằng băng keo cá nhân. Trong trường hợp vết thương lớn hơn, có thể dùng gạc vô khuẩn và băng cuộn mua tại nhà thuốc để băng lại", BS Huy hướng dẫn.
Đối với vết rách lớn chảy máu thì lót gạc vô khuẩn hay khăn sạch, dùng ngón cái đè ép tập trung lên vết thương để cầm máu.
Nếu vết thương ở tay, người bị thương có thể nâng cao tay sẽ giúp cầm máu dễ dàng hơn. Trường hợp vết thương vẫn chảy máu thì có thể đặt lên vết thương mấy miếng gạc dày và quấn băng thun chặt tay dần cho đến khi ngừng chảy máu. Sau đó, người nhà nhanh chóng đưa nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất.
"Tuyệt đối không dùng các biện pháp cầm máu như thuốc lá, lá cây nghiền nát, hoặc bất cứ thứ gì khác đắp lên vết thương vì sẽ gây khó khăn cho việc làm sạch và điều trị vết thương, có thể nhiễm trùng, hoại tử", BS Huy cảnh báo.
"Có một số chấn thương nghiêm trọng như: sau khi té ngã không thể đứng dậy được, đau rất nhiều vùng lưng hay vùng cổ, không thể xoay cổ, hoặc mất cảm giác và vận động khi có chấn thương tủy sống... Những trường hợp này cần gọi 115 để được hỗ trợ y tế ngay. Các xoay trở hay khiêng vác nạn nhân trong những trường hợp này có thể làm tổn thương tủy sống cổ hay lưng nặng hơn, thậm chí dẫn đến nguy cơ liệt", BS Nguyễn Quốc Huy cảnh báo.
Khải Linh
Những cách điều trị tại nhà khi không có sẵn thuốc trong tay Bạn có thể làm gì để giảm đau, ho và đau họng khi không có sẵn thuốc trong tay? Nếu không có sẵn thuốc ho, mật ong có thể là một lựa chọn tốt Dưới đây là gợi ý từ các chuyên gia dựa trên những bằng chứng khoa học tốt nhất. Bị đau nhức: Hãy thử chườm nóng hoặc lạnh Nếu bạn...