Rau đắng đất vị thuốc quý từ thiên nhiên

Chẳng cứ người miền Nam, hầu như người dân Việt Nam nào cũng biết đến rau đắng bởi lời ca của nhạc sĩ Bắc Sơn qua bài hát “Còn thương rau đắng mọc sau hè” đã “phổ biến” loại rau này ra khắp cả nước. Không đơn giản là một thứ rau dân giã, rau đắng còn gợi thương, gợi nhớ, đặc biệt với người ly hương.

Quy trình thu hái, bảo tồn dược liệu rau đắng đất .

Rau đắng quê hương!

“Ai cách xa cội nguồn, ngồi một mình, nhớ lũy tre xanh dạo quanh, khung trời kỷ niệm chợt thèm rau đắng nấu canh”.

“Rau đắng” hay còn gọi là “rau đắng đất” mọc hoang nhiều ở vùng Nam Bộ và Nam Trung Bộ. Cây rất dễ sống, do khả năng phân nhánh khỏe nên thường mọc thành đám ở ruộng trồng ngô, khoai, sắn, ở bãi sông, nương rẫy và thậm chí ở ven đường đi. Thứ rau này tuy dễ kiếm nhưng lại hiếm khi bán ngoài chợ; thường là người dân tìm thấy, nhổ cả bụi, mỗi chỗ một ít đem về rửa sạch nấu canh ăn. Món lẩu cá kèo, lẩu mắm hay canh cá lóc, canh cá rô đồng… đặc sản miền Tây không thể thiếu rau đắng đất – thứ rau mới cho vào miệng thì có vị đắng, nhưng khi trôi xuống họng lại có vị ngọt khó quên. “À ơi… Canh rau đắng, cá rô đồng; Nồi cơm mẹ nấu à ơi… thơm nồng buổi trưa”; “Rau đắng ngọt lịm tình quê, anh đi lục tỉnh anh mê không về”… Rau đắng đã vào ca dao, theo câu hát ru đi vào tâm hồn người Việt như thế.

Thuốc từ rau đắng

Trong dân gian, từ lâu rau đắng đã được sử dụng làm bài thuốc chữa viêm gan , làm mát gan và tiêu độc cho cơ thể rất hiệu quả. Theo các tài liệu Đông y, rau đắng làm mát gan do kích thích tiết mật, thông tiểu, giải độc , nhuận tràng , dùng trong các trường hợp: nóng trong người , mẩn ngứa do gan yếu. Trong các bữa nhậu lai rai của người miền Nam, đĩa rau đắng đất vừa là thứ rau gia vị, vừa có tác dụng giải rượu rất hiệu quả. Rau đắng đất được coi là cây thuốc quý mà thiên nhiên ban tặng cho con người bởi sự lành tính và những lợi ích tuyệt vời của nó.

GS.TS Đỗ Tất Lợi viết trong tài liệu “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam”: rau đắng đất hay còn gọi là cây xương cá hay cây càng tôm là loài cây cỏ mọc bò gần sát mặt đất, lá nhỏ có bẹ chìa, hoa màu hồng tím mọc tụ 1-5 hoa ở kẽ lá. Rau đắng đất mọc khắp nơi tại các tỉnh của Việt Nam, thường mọc nhiều nơi ẩm ướt. Trong rau đắng đất có chứa 0.35 % tanin, Vitamin C (900mg% đối với cây khô kiệt), Catotin (39%), đường, tinh dầu và một ít ancaloit. Rau đắng có tính bình, không độc, lợi tiểu, sát trùng bàng quang, ăn nhiều có thể chữa đái buốt, sỏi thận, giải độc…

Thuốc bổ gan từ nguyên liệu sạch

Xuất phát từ việc rau đắng đất lành tính và có những công dụng tuyệt vời (nhuận gan, ích mật, thanh nhiệt, lợi tiểu, giải độc), kế thừa kinh nghiệm sử dụng cây đắng đất chữa bệnh trong dân gian, Công ty dược phẩm Traphaco đã sử dụng rau đắng đất là một trong ba dược liệu chính sản xuất ra thuốc bổ gan Boganic. Dù cây rau đắng đất dễ sống, mọc hoang, nhưng để làm sao để cây rau này đáp ứng nhu cầu sản xuất thuốc với số lượng lớn, các cán bộ Công ty dược phẩm Traphaco đã hướng dẫn bà con nông dân phát triển cây rau đắng đất mọc hoang hóa thành cây dược liệu trồng tập trung, đặc biệt là hướng dẫn bà con thực hiện quy trình thu hái cây rau đắng đất theo tiêu chuẩn GACP – WHO (thực hành tốt trồng trọt và thu hái cây thuốc).

Trước đây, người nông dân thu hoạch cây đem bán không theo thời điểm cụ thể, phơi ngoài sân, thậm chí ngoài đường, trên mặt đất nên cây thường không “sạch”, có thể bị nhiễm khuẩn, nhiễm nấm, không đảm bảo hàm lượng hoạt chất được cao nhất. Traphaco đã hướng dẫn bà con quy trình thu hái ở thời điểm tối ưu để rau đắng đất có hàm lượng hoạt chất đạt cao nhất; đồng thời đảm bảo được công tác bảo tồn phát triển cây thuốc. Đó là khi cây phát triển được từ 5 đến 7 tháng thì thu hoạch. Đây là thời điểm cây phát triển mạnh, đã ra hoa kết quả, hàm lượng hoạt chất đạt cao nhất. Việc thu hoạch vào thời điểm này còn có ý nghĩa bảo tồn cây thuốc bởi lẽ khi thu hái, người nông dân sẽ rũ sạch đất ra khỏi rễ, hành động này “vô tình” giúp phát tán hạt của cây ra xung quanh, vì thế vừa thu hoạch vừa đảm bảo công tác bảo tồn, phát triển được cây con mới từ hạt.

Rau đắng đất thu hái về được rửa sạch tại bồn rửa, rửa lại bằng máy rửa ozon, được phơi tại sân sạch, trên một tấm lưới ngăn cách tiếp xúc với mặt đất. Ban đêm, rau đắng đất được chuyển vào nhà kho cạnh sân phơi để tránh sương, mưa… Sau khi đem phơi, rau sẽ được đóng gói, ép kiện theo quy trình công nghệ để đảm bảo sạch. Từ nguyên liệu sạch này, các hoạt chất sẽ được chiết xuất, sản xuất thành thuốc chữa bệnh cho người dân.

Theo TPO