Phim Việt: Văn hóa gia đình đảo lộn

Đã đến lúc các đạo diễn nên tìm cho mình một nhà văn hóa để tư vấn kẻo phim Việt sẽ đi chệch khỏi quỹ đạo văn hóa và mất đi giá trị giáo dục của môn nghệ thuật thứ 7.

Phim về văn hóa: Của hiếm

Giữa vô vàn đề tài của cuộc sống, đề tài về các nghành nghề, các góc cạnh của văn hóa cũng được điện ảnh quan tâm. Các nhà làm phim thế giới thường khai thác đề tài nghề nghiệp dưới góc nhìn văn hóa để phản ánh cái đẹp, cái hay của nghề và người làm nghề đó. Hàn Quốc có nghề nấu ăn (Nàng Dae Jang Geum), nghề thầy thuốc (Thần Y Hơ Jun), ở Mỹ có nghề luật sư (The Guardian), nghề phẫu thuật thẩm mỹ (NIP/TUCK)…

Thế nhưng ở Việt Nam thì tịnh không hề có một bộ phim nghề nghiệp văn hóa đúng nghĩa. Phim nghề nghiệp của Việt Nam có cả chục nhưng tất cả đều hời hợt. Nghề nghiệp không phải là một văn hóa mà chỉ là cái không gian, công cụ để các đạo diễn nói về mối quan hệ chồng chéo, phức tạp của xã hội.

Mà thực tình, nếu như thay nghề nghiệp đó bằng một cái nghề nào khác thì bộ phim cũng không khác biệt là mấy. Bởi vì các nhà làm phim không khai thác được cái gốc văn hóa trong nghề nghiệp ấy mà chỉ phán xét suông: anh này giỏi, cô kia dốt. Chấm hết!

“Công ty thời trang” là phim về nghề nghiệp của các Nhà thiết kế thời trang nhưng lại hời hợt và thiếu chiều sâu của những người làm nghệ thuật

Với lối làm phim nghề nghiệp… thiếu yếu tố văn hóa như hiện nay, người xem không được kích thích trí tò mò và đam mê. Thậm chí, họ còn bị ảnh hưởng tiêu cực trong lối chọn nghề bởi thường khi lên phim, nghề nghiệp của nhân vật thường quá phức tạp và nguy hiểm.

Văn hóa gia đình đảo lộn

Với người Á Đông nói chung và người Việt nói riêng, văn hóa xuất phát từ cái gốc rễ gia đình hay còn được gọi là nếp nhà. Bản tính con người thể hiện rõ nhất cũng ở trong cách cư xử, lối sống với những thành viên khác trong gia đình. Trong các bộ môn nghệ thuật của người Á Đông, từ thơ, văn, kịch, nhạc đều thể hiện tinh thần ấy.

Ở phim Hàn Quốc, một điểm rất dễ nhận dạng là tôn ti trật tự trong gia đình. Người lớn tuổi nhất trong nhà bao giờ cũng có quyền uy nhất. Một ông Tổng giám đốc nắm trong tay hàng nghìn nhân viên vẫn phải khúm núm trước người mẹ già ở nhà. Một bà vợ ra ngoài chanh chua, nanh nọc về nhà cũng phải chăm lo quần áo, ăn uống cho chồng, cho con… Đối với người Hàn Quốc, những hành động ấy quen thuộc tới mức nó trở thành điều tất nhiên, không ai phải phàn nàn: tại sao phim nào cũng thế.

Nhưng phim Việt thì khác. Trật tự gia đình gần như bị đảo lộn hoặc bị các nhà làm phim bỏ quên. Những nghịch cảnh như các cụ già khi về hưu, sống trong sự xa lánh, bố thí của con cái đã quá nhàm chán. Dẫu biết rằng đó là mặt trái của xã hội thời mở cửa cần lên án nhưng chỉ khi nào thực sự cần thiết các nhà làm phim hãy sử dụng. Bởi nếu những tình tiết ấy được đưa lên phim hàng ngày, người xem dễ nhầm lẫn rằng nó đã trở thành… lối sống của người Việt.

“Mùa lá rụng” – một bộ phim được làm dưới góc nhìn văn hóa

Nếu để ý có thể thấy trong bộ phim “Mùa lá rụng” – bộ phim làm cách đây hơn một thập kỹ đã khai thác rất chân thực và văn hóa về lối sống gia đình của người Việt. Khi gia đình ngồi vào mâm cơm, bao giờ cũng phải đợi người lớn tuổi nhất cầm đũa, các thành viên khác mới bắt đầu được ăn. Hoặc khi con cháu về nhà luôn lên phòng chào tất cả người lớn… Về sau này, có một vài bộ phim cũng làm được điều này như “Dù gió có thổi”, “Cá rô em yêu anh” nhưng chưa thực sự ấn tượng bằng.

Nhân vật cần thêm văn hóa

Phim Việt hình như giờ đây chỉ quan tâm tới sắc đẹp diễn viên và các tình tiết (dù các tình tiết hầu hết vẫn còn gượng gạo và lộ rõ ý đồ sắp đặt). Những yếu tố nhỏ nhưng thể hiện sự tinh tế, văn hóa của con người thì gần như bị gạt đi và để xảy ra những lỗi đáng tiếc.

Ví như trong phim “Ngôi nhà hạnh phúc” phiên bản Việt, ngôi biệt thự của Minh Minh và Vương Hoàng đẹp là thế, sạch như li như lau nhưng mỗi khi đi đâu về, cô chủ của nó cứ đi thẳng cả đôi dép bẩn vào nhà. Tương tự là trường hợp của Tuệ Lâm ( diễn viên Nguyệt Hằng) trong “Vệt nắng cuối trời”. Điều đáng trách hơn là trong “Vệt nắng cuối trời”, Tuệ Lâm là một họa sĩ – một người làm văn hóa, lại là một người con dâu chuẩn mực được gia đình nhà chồng yêu mến bằng sự tinh tế và biết điều. Một người có văn hóa, có giáo dục như Tuệ Lâm hẳn nhiên sẽ biết nhìn quan sát xung quanh (cách đi đứng của mọi người trong gia đình) để tránh những lỗi sơ đẳng như vậy. Rất tiếc, Nguyệt Hằng – một diễn viên chuyên nghiệp lại mắc phải lỗi đáng tiếc này.

Nguyệt Hằng (Tuệ Lâm) là diễn viên chuyên nghiệp nhưng vẫn để nhân vật của mình mắc lỗi

Nói về điều này, xin một lần nữa nhắc lại bộ phim “Mùa lá rụng”. Phim phản ánh cuộc sống của một gia đình (rộng hơn là cả xã hội) trong thời kỳ bắt đầu đổi mới với sự hỗn loạn về lối sống. Tuy thế, sự văn hóa luôn được đặt lên hàng đầu. Dù nhân vật có xấu tính đến mấy nhưng cái gốc bên trong của họ vẫn là con người văn hóa.

Chẳng hạn như bà Lý – người đàn bà sành sỏi, nhiều mưu mô nhất trong gia đình ra ngoài có thể bốp chát, thậm chí có thể tay bo cãi nhau với người khác nhưng khi về nhà, vẫn một phép dạ vâng với bố chồng. Đó là ông Đông – một người đàn ông trung tuổi vô tâm vô tính như khi phát hiện em trai bỏ vợ, vượt biên cũng phải gầm lên tức giận. Những chi tiết rất nhỏ như vậy cũng đủ để thấy cái bản chất văn hóa tồn tại sẵn trong con người họ chứ không phải là những ngôn ngữ màu mè, những tán dương rỗng tuếch của người khác như dòng phim giải trí gần đây.

Các nhà làm phim thị trường hiện nay đang quá tập trung vào yếu tố câu khách mà quên đi việc chăm chút cho tác phẩm của mình. Phim làm ra là để cho cả xã hội xem. Nếu chính các nhà làm phim còn không kiểm soát được tính văn hóa của phim mình thì liệu khán giả sẽ bị “ngộ độc” văn hóa đến mức nào?

Theo 2sao