Phát triển điện mặt trời ở Tây Nguyên – Bài cuối: Vá lỗ hổng
Những lỗ hổng trong phát triển điện mặt trời, mà cụ thể là ở Tây Nguyên đã được chỉ rõ từ ý kiến của các cơ quan chức năng và thực tế tại các địa phương.
Để phát triển nguồn năng lượng tái tạo bền vững, tránh lãng phí và đúng với chủ trương của Chính phủ, sự kỳ vọng của người dân luôn là mục tiêu đặt ra của các bộ, ngành. Các chuyên gia cho rằng, đã đến lúc cần có các văn bản liên quan đến hậu kiểm và xử lý vi phạm mạnh hơn để vá lỗ hổng cho vấn đề này.
Công nhân vận hành hệ thống điện năng lượng mặt trời tại Trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi, xã Quảng Tân, Tuy Đức, Đắk Nông. Ảnh minh họa: Hưng Thịnh/TTXVN
Trách nhiệm do ai?
Theo Bộ Công Thương, điện mặt trời mái nhà được lắp đặt trên các công trình chăn nuôi, trồng trọt, lâm nghiệp, diêm nghiệp, thủy sản và các công trình nông nghiệp và phát triển nông thôn khác. Các trang trại này thực hiện theo quy định tại Thông tư số 02/2020/TT-BNNPTNT ngày 28/2/2020 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn quy định tiêu chí kinh tế trang trại. Chủ trang trại chăn nuôi, trồng trọt … có trách nhiệm tổ chức sản xuất kinh doanh phù hợp với quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất trên địa bàn.
“Các hệ thống điện mặt trời mái nhà trên các trang trại này nếu không đúng các quy định nêu trên sẽ không được ký hợp đồng mua bán điện với Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN)”, Bộ Công Thương cho hay.
Theo EVN, điện mặt trời mái nhà là dự án lắp đặt ở trên mái nhà. Ngành điện chỉ có thể khảo sát đúng hiện trạng có mái nhà, tính toán công suất, nếu đạt các tiêu chuẩn về điện thì thỏa thuận đấu nối. Còn việc cấp phép xây dựng, đất đai có chuyển đổi mục đích, có làm trang trại hay không là trách nhiệm của địa phương và đây không phải thẩm quyền của ngành điện.
Ngoài các hồ sơ, thủ tục, điều kiện quy định tại các văn bản liên quan đến hợp đồng mua bán, đấu nối điện, các đơn vị điện lực cũng không được phép đòi hỏi các điều kiện, thủ tục, giấy tờ nào khác không thuộc thẩm quyền của đơn vị, gây khó khăn cho các nhà đầu tư.
Theo ông Hoàng Tiến Dũng, Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương), sau khi đấu nối, ký hợp đồng mua bán điện, các nội dung liên quan đến lĩnh vực điện như: công suất, chất lượng điện năng, thời gian phát…. sẽ do công ty điện lực tỉnh tiếp tục giám sát. Nội dung liên quan đến hoạt động của các dự án nông nghiệp, trang trại nông nghiệp sẽ do địa phương xã, huyện, tỉnh giám sát hoạt động.
Thực tế cho thấy, nhiều nhà đầu tư lợi dụng chính sách mua điện mặt trời giá cao để làm trên mái trang trại nhưng thực chất không trồng cây và chăn nuôi. Ông Trần Viết Ngãi, Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam cho hay, về mặt pháp lý, Chính phủ đã phân cấp cho địa phương. Người dân tại đó đều có đăng ký hộ khẩu, có giấy phép địa phương cấp nên khi tiến hành xây dựng dự án, có làm trang trại không thì trách nhiệm thuộc về các địa phương. Nếu có trường hợp điện lực địa phương thông đồng với chủ đầu tư, cơ quan điều tra xử lý cả hai bên.
Sẽ xử lý nghiêm
Video đang HOT
Theo đánh giá của các chuyên gia, khuyến khích phát triển năng lượng tái tạo; trong đó, có điện mặt trời mái nhà là chủ trương lớn của Chính phủ nhưng chính những lỗ hỗng trong quy định khiến điện mặt trời mái nhà đang bị biến tướng và sai quy định nhà nước. Do vậy, cần quy định một cách cụ thể việc kiểm soát trong xây dựng, lắp đặt các dự án điện mặt trời mái nhà để không xảy ra tình trạng dự án nông nghiệp “ma” đấu nối, mua điện trục lợi chính sách.
Theo ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu năng lượng và tăng trưởng xanh, để ngăn chặn trục lợi chính sách điện mặt trời, bắt buộc phải có quy định về hậu kiểm rõ ràng mới quy được trách nhiệm quản lý và xử lý giữa các bên. Các địa phương và sở công thương các tỉnh cùng điện lực địa phương cần có thanh tra đột xuất, thanh tra thường kỳ để phối hợp xử lý với nhau.
Về các quy định hậu kiểm, ông Hà Đăng Sơn cho rằng, cần đặt ra các quy định bổ sung, như: chế tài hậu kiểm chuẩn, theo lộ trình thời gian sau 6 tháng, 9 tháng hay 1 năm. Nếu hết thời hạn, chưa đạt được các tiêu chí trang trại nông nghiệp thì hợp đồng mua bán điện theo giá ưu đãi của điện mặt trời mái nhà vô hiệu hóa, buộc phải trả lại tiền thừa hoặc bị cắt hợp đồng bán điện.
“Trái lại, trong thời gian vừa qua, các cơ quan, đơn vị không có quy định hậu kiểm rõ ràng. Các hoạt động sai phạm vẫn tiếp diễn mà không quy trách nhiệm, xử phạt được”, ông Hà Đăng Sơn nói.
Theo ông Hoàng Tiến Dũng, Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo, việc “lách” dự án là hành vi gian dối. Các tổ chức, cá nhân đang trục lợi chính sách của Nhà nước để được ưu đãi giá điện cao và dựa vào hành vi, nếu cần thì có thể xử lý hình sự.
Tuy nhiên, nói về công tác hậu kiểm, ông Dũng cho rằng, sẽ rất khó để kiểm tra hết toàn bộ các địa phương, bởi nguồn lực có hạn. Mọi chính sách đều không bao trùm được hết tất cả hiện tượng, chưa kể các chính sách dành cho điện mặt trời cũng liên tục thay đổi để phù hợp với tình hình thực tế.
Để xử lý trách nhiệm khi phát hiện sai phạm, ông Dũng cho rằng có rất nhiều bên liên quan. Cụ thể, sau khi đấu nối, ký hợp đồng mua bán điện, các nội dung liên quan đến lĩnh vực điện như: công suất, chất lượng điện năng, thời gian phát… sẽ do công ty điện lực tỉnh tiếp tục giám sát. Nội dung liên quan đến hoạt động của các dự án nông nghiệp lại do địa phương từ cấp xã, huyện, tỉnh giám sát…
“Việc xử lý có vi phạm hay không sẽ thuộc quyết định của địa phương, còn Bộ chỉ quản lý theo lĩnh vực điện. Nhưng nếu địa phương nói “cái này vi phạm về quản lý đất đai, nông nghiệp” mà bị thu hồi thì dự án đó không có cơ sở tồn tại. Số tiền điện vi phạm suốt thời gian đó sẽ được truy thu đến cùng so với mức chênh lệch của hệ thống điện mặt trời đơn thuần”, ông Dũng cho hay.
Theo ông Hoàng Tiến Dũng, những sai phạm liên quan đến phát triển điện mặt trời mái nhà “lách luật” xây dựng theo hình thức trang trại là sai phạm nghiêm trọng. Việc này không chỉ ảnh hưởng đến an toàn hệ thống điện quốc gia khi nguồn năng lượng tái tạo phát lên lưới lớn, tập trung cục bộ tại một số địa phương. Trong quá trình thanh kiểm tra tại 10 địa phương vừa qua, Bộ Công Thương đã tìm được nhiều sai phạm của nhiều tổ chức, cá nhân trong quá trình thực hiện dự án điện mặt trời mái nhà.
Ông Hoàng Tiến Dũng cho rằng, cần phải xử lý nghiêm những hành vi vi phạm trên. Trên cơ sở những sai phạm và kết quả kiểm tra, Bộ sẽ tổng hợp và báo cáo Thủ tướng Chính phủ. Từ đó, làm cơ sở tham mưu trong quá trình xây dựng chính sách và lập quy hoạch trong thời gian tới; đảm bảo phát triển đồng bộ nguồn năng lượng mặt trời với hạ tầng lưới điện truyền tải và nhu cầu sử dụng điện của đất nước.
Trong dự thảo Quy hoạch Điện VIII đang được xây dựng, Bộ Công Thương cũng sẽ rà soát lại các chương trình phát triển nguồn điện, đầu tư lưới điện và kế hoạch phát triển năng lượng tái tạo để làm sao giảm thiểu tối đa những lỗ hổng trong vận hành hệ thống điện; hạn chế tối đa việc cắt giảm các nguồn năng lượng tái tạo và rà soát vốn đầu tư hợp lý cho chương trình phát triển điện lực trong các giai đoạn sắp tới.
Bộ Công Thương cũng đang dự thảo theo hướng bổ sung quy định tự dùng tối thiểu 20% sản lượng điện mặt trời, tức là chỉ thanh toán tiền điện tối đa là 80%. Các đề xuất khác vẫn đang tiếp tục được nghiên cứu…
Trước đó, ngày 17/2/2021, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Công Thương, các địa phương, EVN rà soát các vấn đề liên quan đến phát triển điện mặt trời; nghiên cứu, xử lý ngay các vấn đề phát sinh chưa lường hết trong phát triển điện mặt trời, nhất là điện mặt trời mái nhà. Bên cạnh đó, kiểm tra, thanh tra về phát triển điện mặt trời mái nhà tại địa phương, các công ty điện lực thời gian vừa qua; kịp thời chấn chỉnh và xử lý nghiêm các sai phạm nếu có, nhất là các hành vi trục lợi chính sách.
Phát triển điện mặt trời ở Tây Nguyên - Bài 4: Hướng tới phát triển bền vững
Những bất cập, hệ lụy xảy ra trong quá trình phát triển điện mặt trời khu vực Tây Nguyên đòi hỏi chính quyền các địa phương cùng các bộ, ngành liên quan cần nhanh chóng vào cuộc để tháo gỡ.
Đồng thời, điều chỉnh cơ chế, chính sách phù hợp với thực tế, phát huy tính ưu việt của điện mặt trời và phát triển bền vững nguồn năng lượng này đúng với chủ trương của Chính phủ và sự kỳ vọng của nhân dân.
Nhà máy điện mặt trời do Công ty Thuỷ điện Đa Nhim-Hàm Thuận-Đa Mi làm chủ đầu tư được đưa vào vận hành cuối tháng 5/2019. Ảnh: Ngọc Hà/TTXVN
Chấn chỉnh vi phạm
Những bất cập, sai phạm liên quan đến quá trình phát triển điện mặt trời trong thời gian qua có một phần trách nhiệm của chính quyền các địa phương và các cơ quan chuyên môn trong triển khai và quản lý dự án.
Theo Sở Công Thương tỉnh Đắk Lắk, việc phát triển năng lượng tái tạo cần được khuyến khích trên cơ sở các chủ đầu tư thực hiện đầy đủ các quy định của pháp luật. Việc xử lý những vi phạm trong triển khai các dự án điện mặt trời cũng phải đảm bảo theo quy định của pháp luật. Do đó, tại báo cáo về tình hình phát triển điện mặt trời ngày 30/6/2021 của Sở Công Thương tỉnh Đắk Lắk, đơn vị đã kiến nghị UBND tỉnh chỉ đạo các sở, ngành liên quan và chính quyền các địa phương chấn chỉnh những vi phạm trong thời gian qua.
Cụ thể, Sở Tài nguyên và Môi trường Đắk Lắk hướng dẫn chính quyền cấp huyện giải quyết các thủ tục về đất đai đối với các trường hợp đã đầu tư lắp đặt hệ thống điện mặt trời mái nhà nhưng chưa thực hiện đầy đủ thủ tục. Đồng thời, xử lý nghiêm các trường hợp đã xây dựng nhưng không phù hợp quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất; không thực hiện các thủ tục chuyển mục đích sử dụng đất theo quy định của pháp luật.
Sở Xây dựng tỉnh tiếp tục chỉ đạo các đơn vị có liên quan thực hiện các quy định về quản lý xây dựng khi tổ chức, cá nhân thực hiện lắp đặt hệ thống điện mặt trời mái nhà trên địa bàn tỉnh. Những công trình xây dựng vi phạm thì lập hồ sơ xử lý đúng thẩm quyền và theo quy định. Cùng đó, đôn đốc chính quyền cấp huyện kiểm tra, rà soát việc tuân thủ các quy định về xây dựng theo phân cấp quản lý; phát hiện vi phạm phải kiểm tra xử phạt.
Đối với UBND các huyện, thị xã, thành phố khẩn trương kiểm tra toàn bộ công trình có đầu tư lắp đặt hệ thống điện mặt trời mái nhà; rà soát các thủ tục liên quan về quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, cấp phép xây dựng, tổ chức sản xuất của trang trại theo thẩm quyền của địa phương và xử lý nghiêm các sai phạm của chủ đầu tư. Cùng đó, thu hồi các giấy phép đã cấp sai quy định và yêu cầu các chủ trang trại thực hiện nghiêm túc phương án, mô hình kinh tế trang trại, tờ khai kinh tế trang trại đã đăng ký với chính quyền cấp xã, huyện.
Công ty Điện lực Đắk Lắk có nhiệm vụ rà soát, kiểm tra toàn bộ hồ sơ về việc đầu tư lắp đặt, đấu nối hệ thống điện mặt trời mái nhà; khẩn trương khắc phục các tồn tại về các thủ tục liên quan đến hệ thống điện mặt trời mái nhà, công trình đường dây và trạm biến áp; yêu cầu các chủ đầu tư hệ thống điện mặt trời mái nhà bổ sung hoàn thiện các hồ sơ còn thiếu.
Trước những vi phạm liên quan đến điện mặt trời "núp bóng" trang trại nông nghiệp, vừa qua UBND tỉnh Đắk Nông cũng chỉ đạo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh hướng dẫn, yêu cầu các đơn vị chủ đầu tư thực hiện đúng trình tự thủ tục về kinh tế trang trại nông nghiệp; các trường hợp vi phạm, cố tình vi phạm sẽ xử lý nghiêm theo quy định. Đồng thời, tỉnh giao lực lượng công an chủ trì, phối hợp với các đơn vị liên quan tiến hành kiểm tra việc thực hiện, tuân thủ các quy định về phòng cháy chữa cháy của các chủ đầu tư hệ thống điện mặt trời mái nhà; xử lý nghiêm các trường hợp không chấp hành theo đúng quy định.
Tương tự, mới đây UBND tỉnh Lâm Đồng đã có công văn chỉ đạo các sở, ngành, địa phương và đơn vị liên quan tăng cường quản lý, đầu tư xây dựng các dự án, công trình điện mặt trời trên địa bàn; tuyệt đối không để xảy ra tình trạng phát triển "ồ ạt" điện mặt trời theo phong trào, thiếu sự kiểm soát gây quá tải lưới điện khu vực và gây ra những hệ lụy xấu về sau.
Những việc làm trên cho thấy, chính quyền các địa phương và các cơ quan chức năng đã bắt đầu có động thái chấn chỉnh những vi phạm liên quan đến phát triển điện mặt trời. Tuy nhiên, những động thái này mới chỉ dừng lại ở mức độ văn bản. Để xử lý vi phạm triệt để cần phải hành động thực tế, thậm chí xử lý trách nhiệm của chính quyền các địa phương, cơ quan chuyên môn khi để xảy ra những vi phạm trong phát triển điện mặt trời liên quan đến lĩnh vực, địa bàn quản lý.
Thay đổi để phát triển bền vững
Theo Sở Công Thương tỉnh Đắk Lắk, trước những bất cập liên quan đến cơ chế, chính sách, Sở đề nghị Bộ Công Thương sớm tham mưu Thủ tướng Chính phủ ban hành cơ chế phát triển điện mặt trời thay thế Quyết định 13/2020/QĐ-TTg về cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời tại Việt Nam; trong đó, cần quy định rõ vai trò của Sở Công Thương, sự phối hợp giữa chính quyền địa phương và ngành điện trong việc phát triển điện mặt trời mái.
Ông Hà Văn Chương, Phó Giám đốc Công ty Điện lực Đắk Lắk cho rằng, để giải quyết những bất cập trong quá trình phát triển điện mặt trời, các cơ quan có thẩm quyền cần sớm xây dựng và ban hành Bộ Tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia về điện mặt trời. Trước mắt, trong khi chờ đợi Bộ Tiêu chuẩn kỹ thuật về điện mặt trời, cần nhanh chóng biên soạn hướng dẫn ngắn, gọn về lựa chọn thiết bị, vật tư, cũng như về kỹ thuật lắp đặt, vận hành nguồn điện mặt trời áp mái.
Ngoài ra, các chính sách khuyến khích của Chính phủ nên có thời gian đủ dài để chuẩn bị nguồn lực của các nhà đầu tư cũng như kịp ban hành các hướng dẫn trong quá trình thực hiện của các cơ quan có thẩm quyền nhằm tăng hiệu quả của chính sách khuyến khích.
Còn theo Công ty Điện lực Đắk Nông, cần ban hành các định hướng vĩ mô liên quan đến chiến lược phát triển ngành năng lượng nói chung và ngành điện nói riêng tầm nhìn theo từng giai đoạn để các địa phương bám sát và triển khai thực hiện. Bên cạnh đó, từ phía các chủ đầu tư cũng cần ý thức và nghiêm túc thực hiện trách nhiệm trong phát triển điện mặt trời mái nhà theo đúng quy định. Điều này nhằm đảm bảo các hệ thống điện mặt trời mái nhà vận hành hiệu quả, an toàn. Từ đó, mang lại lợi ích cho nhà đầu tư cũng như góp phần cung cấp nguồn điện năng ổn định cho phát triển kinh tế-xã hội của đất nước.
Bài cuối: Vá lỗ hổng
Phát triển điện mặt trời ở Tây Nguyên - Bài 3: Nhiều hệ lụy Cơ chế khuyến khích của Chính phủ đã tạo điều kiện cho nhà đầu tư phát triển điện mặt trời trong một thời gian ngắn, tất cả các dự án đều đi vào hoạt động trước ngày 31/12/2020 để hưởng chính sách giá mua điện ưu đãi. Cũng trong một thời gian phát triển "nóng" ở khu vực Tây Nguyên, đến nay nhiều...