NSƯT Bùi Cường, Đức Lưu kịch liệt phản đối đưa “Chí Phèo” khỏi SGK
Cả hai diễn viên thủ vai Chí Phèo và Thị Nở đều phản đối đưa “Chí Phèo” ra khỏi SGK.
Bỏ tác phẩm ra khỏi sách giáo khoa là thiếu tôn trọng đối với nhà văn Nam Cao
Tác phẩm “Chí Phèo” của nhà văn Nam Cao được xem là một tác phẩm văn học hiện thực xuất sắc trước Cách mạng tháng 8.1945. Tác phẩm này đã được đưa vào giảng dạy trong chương trình Ngữ văn lớp 11 nhiều năm qua. Tuy nhiên, mới đây, nghiên cứu sinh Nguyễn Sóng Hiền – Trường ĐH Newcastle (Australia) lại đề xuất nên loại bỏ tác phẩm này để tránh tác động xấu đến mặt nhận thức của học sinh.
Nghiên cứu sinh Nguyễn Sóng Hiền nêu quan điểm, tác phẩm “Chí Phèo” có thể thành công về phong cách viết. Tuy nhiên, tác phẩm này không có ý nghĩa nhiều về mặt giáo dục mà ngược lại có thể có những tác động xấu về mặt nhận thức của học sinh.
Đề xuất này đã tạo nên nhiều ý kiến trái chiều trong giới chuyên môn lẫn người yêu văn học. Bản thân NSƯT Bùi Cường – người đóng vai Chí Phèo và NSƯT Đức Lưu – người đóng vai Thị Nở trong tác phẩm điện ảnh “Làng Vũ Đại ngày ấy” do đạo diễn Phạm Văn Khoa thực hiện năm 1982 cũng không đồng tình với đề xuất này.
NSƯT Bùi Cường cho rằng, nhà văn Nam Cao là một nhà văn tiêu biểu của nền văn học hiện thực trước Cách mạng. Ông đồng thời cũng là một nhà báo, một chiến sĩ đã hy sinh trong kháng chiến. Vì thế, thế hệ sau cần có một sự nhìn nhận chuẩn xác và tôn trọng đối với những đóng góp của ông cho nền văn học, cho cách mạng.
Cảnh Thị Nở nấu cháo hành cho Chí Phèo trong phim của đạo diễn Phạm Văn Khoa. Ảnh: TL.
“Xét về mặt con người, nếu bỏ tác phẩm của ông ra khỏi chương trình giảng dạy ở trường phổ thông là một sự thiếu tôn trọng đối với một nhà văn – chiến sĩ. Đó là chưa kể đến, tác phẩm “Chí Phèo” là một tác phẩm văn học xuất sắc của nền văn học hiện thực trước Cách mạng tháng 8.1945, đồng thời cũng là tác phẩm chứa đựng những giá trị văn học và ý nghĩa nhân văn sâu sắc”, NSƯT Bùi Cường nhấn mạnh.
NSƯT Bùi Cường chia sẻ, thời kỳ ông còn học khóa 2 lớp diễn viên của trường Điện ảnh, ông không bao giờ nghĩ mình sẽ được mời đóng Chí Phèo. Vì thế, khi đạo diễn Phạm Văn Khoa chọn ông đóng vai này với lí do “có gương mặt hiền lành, dáng người khỏe mạnh, lực điền…” ông đã phải tìm hiểu rất kỹ về nhân vật và tác phẩm này. Ông thấy rằng, Chí Phèo là một người nông dân tiêu biểu của bức tranh xã hội thời bấy giờ. Nhân vật này vì bị đẩy đến đường cùng mà trở nên tha hóa và có những phản kháng mạnh mẽ. Tuy nhiên, trong sâu thẳm con người, Chí Phèo vẫn luôn hướng thiện. Bằng chứng là nhân vật này luôn tìm cách ăn vạ Bá Kiến (đại diện tầng lớp áp bức) chứ chưa bao giờ làm hại những người lao động cùng tầng lớp với anh. Anh cũng luôn trỗi dậy những khát khao yêu thương và hướng thiện.
“Tư tưởng của tác phẩm này sâu sắc và ý nghĩa vô cùng. Chí Phèo dù bên ngoài là một nhân vật bị bần cùng hóa nhưng thực ra anh ta lại chứa đựng những khát khao rất con người. Khi nhận ra mình không thể trở thành người lương thiện, tức là tay đã trót nhúng chàm rồi… anh ta đã tự kế.t liễ.u đời mình, nghĩa là chỉ có cái chế.t mới giúp anh ta được là chính mình. Hành động đó cho thấy anh ta có những suy nghĩ rất nhân bản chứ không đơn giản là một tên Chí Phèo chuyên “rạc.h mặ.t, ăn vạ”. Khi tìm hiểu tác phẩm, cứ đọc đến chi tiết này là tôi lại ứa nước mắt. Cho nên, không thể nói là tác phẩm văn học này không có ý nghĩa nhiều về mặt giáo dục.
Về kỹ thuật viết, tôi thấy ngòi bút của nhà văn Nam Cao trong tác phẩm này rất tài năng. Cách ông xây dựng nhân vật cũng như cách truyền đạt tư tưởng rất đặc biệt. Vì thế tôi hoàn toàn phản đối ý kiến đưa tác phẩm văn học này ra khỏi chương trình giảng dạy phổ thông”, NSƯT Bùi Cường nói thêm.
Nam nghệ sĩ cũng cho rằng, trong sự nghiệp diễn xuất của mình, nhân vật Chí Phèo không chỉ mang đến cho ông nhiều thành công nhất mà còn là nhân vật gieo vào lòng ông nhiều thương cảm nhất.
Tác phẩm là bức tranh chân thực về xã hội đương thời
NSƯT Đức Lưu cũng hết sức phản đối ý kiến này. Theo nữ nghệ sĩ này thì tác phẩm “Chí Phèo” không chỉ vẽ nên một bức tranh chân thực về xã hội đương thời mà còn xây dựng nên những nhân vật điển hình của người nông dân bị bần cùng hoá.
Video đang HOT
“Không phải bỗng dưng “Chí Phèo” trở thành một tác phẩm tiêu biểu của nền văn học hiện thực trước Cách mạng và nhân vật Chí Phèo đi vào đời sống một cách rất mãnh liệt. Rõ ràng, Chí Phèo cũng như Thị Nở là những người nông dân thuần phác bị bần cùng hóa nhưng trong sâu thẳm tâm thức họ đều có những “mầm thiện” và mong ước có cuộc sống bình thường… Chính tác phẩm của Nam Cao đã hiểu sâu sắc số phận của những người nông dân và nhân vật Chí Phèo đã có ảnh hưởng mạnh mẽ thúc đẩy người dân vùng lên để giành quyền sống. Tư tưởng này cũng góp phần để có cuộc Cách mạng tháng 8.1945″, NSƯT Đức Lưu chia sẻ thêm.
Nghệ sĩ Đức Lưu kịch liệt phản đối ý kiến đưa tác phẩm “Chí Phèo” ra khỏi chương trình giảng dạy. Ảnh: NVCC.
Đề cập đến nhân vật Thị Nở, NSƯT Đức Lưu nhấn mạnh rằng, dù bên ngoài đây là một nhân vật “xấu xí, khùng khùng, điên điên”… nhưng lại chất chứa những tính cách rất con người. Cụ thể, nhờ tình yêu của Thị Nở mà Chí Phèo đã thức tỉnh, đã nhận ra điều phải trái và muốn trở lại làm người lương thiện. Chi tiết bát cháo hành khiến ai đọc cũng cảm động bởi đó là bát cháo của tình yêu thương.
Nghệ sĩ Đức Lưu cũng cho rằng, nhân vật Thị Nở trong tác phẩm của Nam Cao đã có sức lay động rất ghê gớm khi được người nghệ sĩ nhào nặn thành một nhân vật điện ảnh. Bà kể, bộ phim sau khi được công chiếu rộng rãi, rất nhiều người lao động nghèo khổ, những người bán hàng, những “cô gái bán hoa”, những anh xe thồ… ở khu vực chợ Bắc Qua (Sau chợ Đồng Xuân) khi gặp bà đã lại gần nắm tay, muốn ôm bà để xem nhân vật Thị Nở ngoài đời như thế nào. Họ cho rằng, nhân vật Thị Nở trong tác phẩm của Nam Cao và n trên phim ảnh là tiếng lòng của những người cùng khổ. Chính nhân vật này đã nói hộ những suy nghĩ cũng như phản ánh đúng cảnh ngộ mà họ đã đang trải qua. Nhờ tác phẩm văn học và điện ảnh này mà họ thấy được giá trị làm người của họ.
Theo nữ nghệ sĩ, cảm nhận tác phẩm không được tách rời các nhân vật ra khỏi bối cảnh xã hội hình thành nên tác phẩm. Những nhân vật Lão Hạc, thầy giáo Thứ, Bá Kiến, Chí Phèo, Thị Nở… do Nam Cao sáng tạo nên đã quyện chặt vào nhau để phản ánh một cách chân thực bức tranh xã hội và là yếu tố đưa đến cho tác phẩm những giá trị tiêu biểu của thời đại.
Sau khi phim phát sóng, nghệ sĩ Đức Lưu đã từng nhiều năm được các trường phổ thông mời đến nói chuyện với học sinh về tác phẩm văn học và các nhân vật trên phim. Qua những lần như thế, bà cảm nhận các thế hệ học sinh thẩm thấu tác phẩm văn học này rất mạnh mẽ và sâu sắc.
Theo Hà Tùng Long (Dân trí)
"Chí Phèo" sẽ xuất hiện trong chương trình Ngữ văn mới ra sao?
Trao đổi với VietNamNet, PGS Đỗ Ngọc Thống, Tổng chủ biên chương trình môn Ngữ văn mới cho biết: "Tác phẩm lớn bao giờ cũng vừa có những giá trị ổn định, bất biến, ai đọc cũng phải hiểu như thế; vừa hàm chứa trong nó những "khoảng trống" về nghĩa, luôn mời gọi các đối tượng người đọc khác nhau lấp đầy".
Trước ý kiến nên đưa tác phẩm Chí Phèo ra khỏi sách giáo khoa Ngữ văn, ông có suy nghĩ gì?
PGS Đỗ Ngọc Thống: Tối hôm qua, GS. Nguyễn Minh Thuyết (Tổng chủ biên chương trình giáo dục phổ thông tổng thể - PV) có phàn nàn với tôi rằng:"Không hiểu sao bây giờ lắm kẻ muốn đốt đền quá". Tôi nói: "Đốt đền cũng có năm bảy loại, có loại cố tình đốt đền để nổi tiếng, có loại chỉ là do vụng về, ngớ ngẩn mà làm cháy đền". Bài viết của Nguyễn Sóng Hiền nêu ý kiến Nên đưa tác phẩm Chí Phèo ra khỏi sách giáo khoa Ngữ văn lớp 11 đã làm dậy lên dư luận xã hội vài hôm nay. Nghiễm nhiên cái tên Nguyễn Sóng Hiền trở nên"nổi tiếng". Nhưng tôi cho đó là kẻ đốt đền loại thứ 2 thôi. Với tôi bài viết ấy không đáng bàn, vì hiểu về tác phẩm Chí Phèo như thế chứng tỏ trình độ tiếp nhận tác phẩm văn học của người viết rất thấp.
PGS Đỗ Ngọc Thống. Ảnh: Lê Anh Dũng
Bên cạnh nhiều ý kiến phản bác, cũng có nhiều người chia sẻ quan điểm của tác giả, trong đó nhiều người nhớ lại "thời đi học đã từng học tác phẩm này" nhưng không đọng lại gì, không thấy hay như giá trị vốn có của nó. Nam Cao viết Chí Phèo với tư tưởng về sự phản kháng và cái đẹp cứu rỗi con người, nhưng hình tượng Chí Phèo, trái lại, tồn tại trong hình dung của số đông lại chỉ có ở mặt bên kia: Một thằng khùng nát rượu, ăn vạ. Có phải việc dạy tác phẩm này trong nhà trường chưa đúng cách đã tạo ra cách nhìn nhận phổ biến như vậy?
PGS Đỗ Ngọc Thống: Đúng là việc tiếp nhận một tác phẩm, nhất là tác phẩm lớn thì bao giờ cũng phức tạp, có nhiều ý kiến khác nhau theo trình độ, đối tượng người đọc, theo các bối cảnh và thời đại khác nhau; thậm chí kết quả tiếp nhận có thể ngược nhau.
Tuy nhiên như tôi nói ở trên, cách nào cũng được, nhưng khi nêu lên, nói ra phải có lý, có sức thuyết phục.
Trong nhà trường càng phải như thế, còn trong xã hội thì khó mà cấm các ý kiến khác nhau ấy được.
Trở lại truyện Chí Phèo, việc học xong rồi không đọng lại được gì thì chỉ có thể hoặc là do người dạy kém, hoặc là do người học đến lớp chỉ để...ngủ gật, thế thôi.
Tư tưởng của Nam Cao như bạn nói không sai. Nhưng hiểu "cái đẹp cứu rỗi" không chỉ bó hẹp trong ý nghĩa đối lập với cái xấu mà cần hiểu cái đẹp như một phạm trù thẩm mỹ theo nghĩa rộng. Ở đó, cái đẹp được biểu hiện trên nhiều bình diện và thể hiện một cách sâu sắc các giá trị nhân bản, khẳng định giá trị con người...
Theo đó, viết về cái xấu, về "thằng nát rượu, ăn vạ" không có nghĩa là biểu dương, cố súy cho cái xấu và việc "nát rượu, ăn vạ".
Những thầy, cô giáo dạy văn giỏi trong nhà trường từ trước tới nay đều hiểu như vậy.
Vì thế, nếu có hiện tượng dạy tác phẩm không đúng cách đã tạo ra cái nhìn phiến diện ấy thì cũng không phải quan điểm dạy học văn chính thống trong nhà trường.
Đã từng có ý kiến cho rằng việc đưa tác phẩm Chí Phèo không đầy đủ vào sách giáo khoa (lược đoạn trích về cảnh ân ái của Chí Phèo - Thị Nở) khiến việc dạy tác phẩm này trong nhà trường thiếu toàn vẹn. Theo ông, nên giảng dạy tác phẩm này như thế nào là hiệu quả?
PGS Đỗ Ngọc Thống: Việc đưa tác phẩm Chí Phèo vào dạy trong nhà trường có nên đưa đầy đủ, toàn vẹn hay có thể cắt bỏ một vài đoạn nhạy cảm như SGK vừa qua, tùy thuộc vào quan điểm của mỗi người.
Nếu nhìn từ việc tiếp nhận nói chung thì nên đưa toàn vẹn tác phẩm; nhưng nếu xuất phát từ đặc điểm của đối tượng người học (HS trung học) và tính sư phạm thì việc cắt bỏ những chi tiết nhạy cảm không phù hợp với giáo dục nhà trường lại là cần thiết.
Vấn đề là chi tiết bị cắt bỏ ấy có làm ảnh hưởng lớn tới tư tưởng và ý nghĩa của tác phẩm không mới là quan trọng.
Việc học toàn vẹn văn bản là rất khó với tất cả mọi tác phẩm. Chẳng hạn, với những truyện vừa (khoảng 30-40 trang) truyện dài hàng trăm trang và nhất là với tiểu thuyết thì việc phải học qua trích đoạn là không thể khác.
Sắp tới, chủ trương có nhiều bộ SGK thì việc học và đưa tác phẩm vào sách như thế nào tùy thuộc vào quan điểm của tác giả từng bộ sách, tinh thần chung là theo hướng mở, không quy định cứng nhắc.
Tác phẩm "Chí Phèo" sắp tới sẽ đưa vào chương trình Ngữ văn mới ra sao, thưa ông?
PGS Đỗ Ngọc Thống: Trong dự thảo Chương trình Ngữ văn mới đã hoàn thành, chuẩn bị đưa lên mạng xin ý kiến rộng rãi, việc quy định Ngữ liệu, văn bản được xác định theo một cách làm mới.
Cụ thể là, chương trình chỉ yêu cầu 6 tác phẩm quan trọng, bắt buộc; tất cả các tác phẩm còn lại chỉ nêu trong một danh mục gợi ý giúp các tác giả SGK và giáo viên hình dung ra đề tài, kiểu loại văn bản và mức độ khó theo từng lớp và nhóm lớp; không bắt buộc. Trong danh mục gợi ý ấy có tác phẩm Chí Phèo của Nam Cao. Còn việc đưa tác phẩm ấy như thế nào vào SGK thì tùy vào tác giả của mỗi bộ sách như đã nói ở trên.
Tất nhiên đây chỉ mới là chương trình dự thảo, sẽ lấy kiến công luận và phải thông qua Hội đồng thẩm định quốc gia nữa.
Liệu có phải xu hướng "nghị luận xã hội" đang phát triển trong dạy - học văn thời gian qua khiến môn văn đang rời xa mục tiêu đích thực của nó và dẫn tới những cách hiểu như tác giả Sóng Hiền về tác phẩm văn học như "Chí Phèo"?
PGS Đỗ Ngọc Thống: Không phải. Nghị luận xã hội trong chương trình hiện hành được dạy cả ở đọc hiểu và tạo lập văn bản. Đó là một yêu cầu cần thiết, nhằm hình thành và phát triển tư duy logic, cách lập luận, cách thuyết phục người đọc/người nghe; cách nói năng, trình bày có lỹ lẽ, có minh chứng rõ ràng, mạch lạc... Còn dạy khiến học sinh hiểu tác phẩm văn chương theo hướng xã hội học dung tục (kiểu Sóng Hiền) lại là một chuyện khác; một cái sai khác của dạy đọc hiểu tác phẩm văn chương.
Có giới hạn nào cho việc bày tỏ quan điểm cá nhân trong việc dạy học môn văn ở nhà trường?
PGS Đỗ Ngọc Thống: Tôi nghĩ là không nên giới hạn trừ việc cách hiểu đó thiếu cơ sở, thiếu sức thuyết phục và vi phạm những quy tắc đạo đức, thẩm mỹ tối thiểu.
Tôn trọng những suy nghĩ và quan điểm cá nhân, nhưng vẫn phải chia sẻ các giá trị phổ quát chung. Làm thế nào năng lực cảm thụ văn học của học sinh, chẳng hạn như cảm thụ tác phẩm Chí Phèo, đảm bảo được điều này?
PGS Đỗ Ngọc Thống: Đây đúng là một yêu cầu trong dạy học Ngữ văn ở nhà trường. Như trên tôi cũng đã nêu. Việc cần khuyến khích và tôn trọng các cách hiểu, quan điểm cá nhân và chấp nhận, hiểu các giá trị phổ quát của tác phẩm trong tiếp nhận, giải mã văn bản không mẫu thuẫn với nhau.
Vì tác phẩm, nhất là các tác phẩm lớn bao giờ cũng vừa có những giá trị ổn định, bất biến, ai đọc cũng phải hiểu như thế; vừa hàm chứa trong nó những "khoảng trống" về nghĩa, luôn mời gọi các đối tượng người đọc khác nhau lấp đầy "khoảng trống"ấy theo cách hiểu của mỗi người.
Việc dạy đọc hiểu tác phẩm Chí Phèo trong nhà trường cũng cần tôn trọng điều này.
Một mặt giáo viên cần tổ chức hướng dẫn cho HS để các em hiểu và nắm được các giá trị phổ quát, mặt khác cần tạo kiệu kiện, khuyến khích HS phát hiện, đề xuất các cách hiểu mới, khác lạ...
Sau đó, cho các em trao đổi, thảo luận để xem xét, đán.h giá các cách hiểu khác biệt ấy. Lựa chọn cách hiểu phù hợp nhất. Tiêu chí đán.h giá và lựa chọn ở đây là sự hợp lý và tính thuyết phục.
Xin cảm ơn ông!
Theo Thanh Hùng (Thực hiện) (VNN)
Thạc sĩ Sóng Hiền lo ngại Chí Phèo sẽ khiến học sinh bạo lực Thạc sĩ Nguyễn Sóng Hiền - người đưa ra đề xuất bỏ tác phẩm Chí Phèo khỏi sách giáo khoa phổ thông cho rằng, tác phẩm này chỉ nên đưa lên bậc học cao hơn và dạy nó trong một chỉnh thể của nguyên bản chứ không phải cắt xén gây nên cái nhìn méo mó về nó. Trả lời PV báo Dân...