Nỗi lo ô nhiễm nước đầu nguồn

TIẾN MINH - XUÂN TRUNG09:00 17/04/2021

Theo định hướng phát triển hệ thống cấp nước giai đoạn 2020-2050, TPHCM sẽ di dời các điểm khai thác nước thô lên thượng lưu hai dòng sông Sài Gòn, Đồng Nai; và trong tương lai sẽ lấy nước trực tiếp từ hồ Dầu Tiếng, hồ Trị An để hạn chế tình trạng ô nhiễm ngày càng tăng.

Thế nhưng, hiện nay nguồn nước ở đầu nguồn lại đang bị ô nhiễm bởi nhiều nguyên nhân khác nhau làm dấy lên nhiều nỗi lo.

Hoạt động khai thác cát trên hồ Dầu Tiếng tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm nguồn nước

Nước hồ Dầu Tiếng đổi màu

Theo cano của Công ty TNHH MTV khai thác thủy lợi Dầu Tiếng – Phước Hòa, chúng tôi có chuyến thị sát hồ Dầu Tiếng, nơi cung cấp nước thô cho các ngành công nghiệp và sinh hoạt của người dân ở TPHCM, Tây Ninh, Bình Dương, Long An, Bình Phước. Nếu như ở huyện Dương Minh Châu (tỉnh Tây Ninh) nước trong xanh ngút tầm mắt, thì tới vùng nước trên địa bàn huyện Dầu Tiếng (tỉnh Bình Dương), nước bắt đầu chuyển màu xanh, phảng phất mùi hôi tanh của cá, cùng các loại chất thải. đến vùng nước trên địa phận huyện Tân Châu (tỉnh Tây Ninh) thì màu nước đổi sang xanh đặc, bốc mùi tanh hôi nồng nặc của cá chết, lục bình thối rửa và nhất là nước thải từ các nhà máy, doanh nghiệp, hộ dân ở xã Tân Thành xả vào các suối Bà Hum, Tà Ly, Tà Ôn, Suối Ngô… rồi đổ về suối Cửu Long, hòa vào dòng nước của hồ Dầu Tiếng.

Một người dân ở đây cho biết: nước ô nhiễm và hôi tanh kinh khủng vậy, nhưng tháng này chưa phải là đỉnh điểm. Vào thời điểm giao mùa, mưa nắng thất thường làm cho tảo sinh sôi nhanh, tạo thành một vùng nước xanh đặc bao trùm, trong khi đó, nước thải đổ về suối Cửu Long vào mùa cạn bị đọng lại như vùng nước tù, các sinh vật như chim, cá đều không thể sống được.

Video đang HOT

Theo thống kê mới nhất, lưu vực hồ Dầu Tiếng hiện có 90 cơ sở sản xuất chăn nuôi heo, chế biến tinh bột mì, mủ cao su, nuôi cá lồng bè, khai thác cát… Trong đó, địa phận tỉnh Bình Phước có 54 cơ sở, lưu lượng xả thải từ 10-9.000m/ngày đêm, địa phận Tây Ninh 26 cơ sở và Bình Dương có 10 cơ sở với tổng lưu lượng xả thải là

44-3.900m/ngày đêm. Các cơ sở xả thải đều có giấy phép của Sở TN-MT các tỉnh hoặc xử lý bằng biogas, nhưng luôn tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm nguồn nước. Bên cạnh đó, hoạt động khai thác khoáng sản cát xây dựng của 19 doanh nghiệp được cấp phép trong phạm vi bảo vệ công trình thủy lợi hồ Dầu Tiếng với khối lượng gần 744.000m3/năm, có thời điểm làm nước bị đục…

Tại khu vực xã Minh Hòa, huyện Dầu Tiếng còn có nhiều lồng bè nuôi cá trái phép trên sông. Trong đó, lồng bè lớn nhất có chiều dài gần 200m, được xây dựng quy mô, có hệ thống máy móc đẩy bè đi nơi khác khi bị yêu cầu ngưng hoạt động. Các hộ dân sinh sống trên lồng bè như một ngôi nhà di động và nhà vệ sinh cũng đặt ngay trên bè, chất thải xả thẳng xuống lòng hồ, rất mất vệ sinh nhưng nhiều năm chưa được xử lý.

Nguồn nước hồ Trị An bị đe dọa

Rời hồ Dầu Tiếng, chúng tôi đến hồ Trị An (có vai trò quan trọng trong việc cung cấp và điều tiết chất lượng nguồn nước sinh hoạt cho nhiều tỉnh, thành vùng Đông Nam bộ, trong đó có TPHCM). Có mặt tại bến cá cầu La Ngà thuộc ấp 1, xã Phú Ngọc, huyện Định Quán, tỉnh Đồng Nai, chúng tôi ghi nhận nhiều người dân đem nội tạng động vật bốc mùi hôi thối nồng nặc ra sông để cho cá ăn.

Ông L., một trong những người có thâm niên nuôi cá bè lâu đời nhất tại làng cá bè La Ngà, thừa nhận, để giảm chi phí, ngoài sử dụng bột thức ăn công nghiệp, các chủ nuôi cá còn dùng nội tạng động vật, phân heo, bò làm thức ăn cho cá. Chưa hết, hiện bình quân mỗi bè cá phải sử dụng ít nhất 35 thùng phuy bằng nhựa hoặc bằng sắt đã qua sử dụng trong công nghiệp để kết nối làm bè nổi nuôi cá và cứ hai năm thì phải thay một lần. Đây là một trong những nguồn thải gây ô nhiễm nghiêm trọng cho hồ Trị An, vì những thùng phuy trên được xem là chất thải công nghiệp nguy hại.

Ông Nguyễn Hoàng Hảo, Phó Giám đốc Khu Bảo tồn Thiên nhiên – Văn hóa Đồng Nai (đơn vị quản lý hồ Trị An), cho biết, theo quy hoạch của UBND tỉnh Đồng Nai, đến năm 2020, tổng số bè nuôi ở khu vực hồ Trị An là 650 bè với tổng thể tích bè là 25.000m. Tuy số lượng bè không vượt quá quy hoạch, nhưng hiện tổng thể tích lồng, bè đã đạt gần 630.000m, vượt rất xa chỉ tiêu cho phép, chính là nguyên nhân gây ra ô nhiễm cho hồ Trị An.

Nhằm giải quyết ô nhiễm môi trường trên hồ Trị An, UBND tỉnh Đồng Nai đã giao cho Khu Bảo tồn Thiên nhiên – Văn hóa Đồng Nai phối hợp các địa phương triển khai Đề án quản lý, sắp xếp ổn định vùng nuôi cá bè trên hồ Trị An với mục tiêu khai thác tối ưu nguồn lợi thủy sản từ việc nuôi cá lồng, bè, khai thác tổng hợp tiềm năng mặt nước hồ Trị An. Đây cũng là giải pháp hiệu quả cho tình trạng cá bè chết hàng loạt trên sông La Ngà đã tái diễn nhiều năm qua. Tuy nhiên, đến nay việc triển khai đề án trên còn chậm vì nhiều khó khăn vướng mắc và đang chờ ý kiến tháo gỡ của cấp trên.

Những hộ không chấp hành sẽ không được hỗ trợ khi xảy ra cá chết

Thực hiện đề án Quản lý, sắp xếp, ổn định vùng nuôi cá bè trên hồ Trị An (gọi tắt là đề án 401) đã được UBND tỉnh phê duyệt, thời gian qua, Khu Bảo tồn thiên nhiên - văn hóa Đồng Nai đã phối hợp với Chi cục Thủy sản Đồng Nai (Sở NN-PTNT), UBND H.Định Quán và H.Vĩnh Cửu đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động các hộ nuôi cá bè trên hồ Trị An di dời vào vùng quy hoạch.

Một hộ nuôi cá bè trong Vùng nuôi 6 (thuộc vùng quy hoạch) trúng mùa thu hoạch. Ảnh: B.Nguyên

Nhằm phòng tránh những rủi ro về môi trường là nguyên nhân gây cá chết hàng loạt vào những năm gần đây trong giai đoạn chuyển từ mùa khô sang mùa mưa, các cơ quan chức năng đang tăng cường công tác vận động, tuyên truyền các hộ nuôi cá bè tại khu vực cầu La Ngà (H.Định Quán) di dời khỏi khu vực này vào các vùng quy hoạch. Những hộ nuôi không thực hiện di dời sẽ không được hỗ trợ theo quy định nếu xảy ra tình trạng cá chết trong giai đoạn chuyển mùa như những năm trước.

* Những hộ sớm di dời đã ổn định cuộc sống

Vài năm nay, nguồn nước sông ở khu vực cầu La Ngà ngày càng ô nhiễm, mật độ bè nuôi dày nên thường xảy ra tình trạng cá chết hàng loạt vào giai đoạn chuyển mùa từ mùa khô sang mùa mưa. Theo đó, nhiều hộ nuôi cá bè ở khu vực này, nhất là từ khi có đề án 401, đã chủ động di dời bè nuôi vào các vùng đã được quy hoạch.

Ông Nguyễn Trung Hậu, nông dân nuôi cá bè tại sông La Ngà (H.Định Quán) cho biết, gần 8 năm nay, gia đình ông tự di dời bè từ khu vực nuôi ở cầu La Ngà vào sâu hơn vài cây số. Nơi ông di dời hiện thuộc Vùng nuôi 6 (đoạn sông Đồng Nai từ thác Thanh Sơn đến ngã ba sông La Ngà giáp sông Đồng Nai) là vùng quy hoạch nuôi cá bè theo đề án 401 của tỉnh nên ông càng yên tâm sản xuất. Theo ông Hậu, nguyên nhân ông chủ động di dời bè nuôi sớm hơn rất nhiều so với quy hoạch của tỉnh vì ông chuyên nuôi các loại cá chép, cá diêu hồng, cá lăng... - những giống cá khá nhạy cảm với môi trường nước. Vài năm gần đây, nguồn nước sông ở khu vực cầu La Ngà ngày càng ô nhiễm, mật độ bè nuôi dày, rủi ro cá chết hàng loạt vào giai đoạn giao mùa rất cao. Dời bè vào sâu hơn so với vùng nuôi cũ, vợ chồng ông Hậu phải gửi con ở nhà người thân ngoài khu dân cư để tiện việc đi học, cuối tuần mới đón con về. "Sinh hoạt ngày thường cũng khó khăn hơn nhưng khi quen và ổn định cuộc sống ở nơi mới thì vẫn sắp xếp được. Quan trọng nhất với người nuôi cá bè như tôi là tìm được vùng nước tốt cho con cá sinh trưởng và phát triển, ít dịch bệnh và rủi ro cá chết để ổn định cuộc sống" - ông Hậu nói.

Cùng quan điểm, ông Lê Văn Minh, hộ nuôi cá bè thuộc Vùng nuôi 6 trong đề án 401 chia sẻ, ông đang xuất bán lứa cá diêu hồng nuôi ở vùng nước mới. Nhờ môi trường nước tốt hơn nên năng suất vụ thu hoạch này của ông cao hơn, cá tăng trưởng tốt, ít dịch bệnh hơn. Ông Minh cũng là hộ chủ động di dời bè cá vào vùng quy hoạch do con cá diêu hồng khá nhạy cảm với môi trường. Theo ông Minh: "Dời bè cá vào khu vực cách xa khu dân cư hơn thì có khó khăn trong việc sinh hoạt, đi chợ, con cái đi học phải gửi lại ở ngoài khu dân cư. Nhưng về chỗ mới, ít bè, nguồn nước tốt hơn nên cá sinh trưởng tốt, ít rủi ro cá chết nên tôi ổn định ở vùng nuôi mới".

* Vận động hộ nuôi vào vùng quy hoạch

Hiện khu vực cầu La Ngà vẫn tập trung nhiều hộ nuôi cá bè. Tuy nhiên, nhiều hộ đã có kế hoạch di dời trước mùa mưa nhằm phòng tránh những rủi ro về môi trường là nguyên nhân gây cá chết hàng loạt vào giai đoạn chuyển mùa.

Ông Nguyễn Văn Nhất, hộ nuôi cá bè trên sông La Ngà cho hay: "Gần 1 tháng nữa là tôi sẽ thu hoạch 3 dèo cá hồng. Sau khi thu hoạch bớt, nước sông cũng cạn hơn, tôi sẽ di dời bè nuôi vào vùng quy hoạch. Nhà nước không yêu cầu tôi cũng di dời trước khi mưa đầu mùa xuất hiện để tránh rủi ro cá chết". Tuy nhiên, ông Nhất vẫn còn nhiều băn khoăn, e ngại vì vào vùng nuôi mới không biết con cá có ổn định, phát triển. Ông cũng lo vì 1 bè cá trị giá rất lớn, việc di dời gặp nhiều rủi ro, chỉ cần trong quá trình di dời xảy ra rách dèo, sập dèo nuôi là thiệt hại hàng trăm triệu đồng.

Chỉ ra nguyên nhân người nuôi cần sớm di dời vào vùng quy hoạch trước giai đoạn chuyển mùa, Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản Đồng Nai Châu Thanh An nhấn mạnh, vài ba năm gần đây, khu vực nuôi từ suối Tam Bung đến ngã 3 hợp lưu giữa sông Đồng Nai và sông La Ngà thường xảy ra hiện tượng cá chết hàng loạt gây thiệt hại lớn cho người nuôi cá bè. Chính vì vậy, trước giai đoạn chuyển mùa, người nuôi cá bè nên thực hiện việc di dời bè nuôi khỏi khu vực này vào các vùng được phép nuôi theo quy hoạch của tỉnh để bảo vệ tài sản của gia đình mình.

Theo ông Phan Trung Liệt, Phó ban thường trực Ban Chỉ đạo 401, số liệu khảo sát mới nhất, hiện tổng số hộ nuôi cá bè trên hồ Trị An là 549 hộ. Ban Chỉ đạo 401 đang tập trung vào công tác tuyên truyền, vận động người nuôi cá bè di dời vào vùng quy hoạch với nhiều hình thức qua loa phát thanh, phát tờ rơi, dán thông báo và làm việc trực tiếp với các hộ nuôi. Nhiều hộ nuôi các loại cá nhạy cảm với môi trường như: cá chép, cá diêu hồng, cá lăng... đã di dời đến các vùng quy hoạch. Tuy nhiên, nhiều hộ nuôi chưa di dời. Theo ông Liệt: "Việc vận động này là quá trình mưa dầm thấm đất, chúng tôi sẽ tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giải thích cho các hộ nuôi hiểu. Tuy nhiên, trường hợp các hộ nuôi không di dời theo đề án thì mọi thiệt hại cá chết do môi trường như đã xảy ra thì người nuôi phải tự chịu trách nhiệm. Mặt khác, chúng tôi cũng tập trung tuyên truyền, khuyến cáo người nuôi không phát sinh thêm lồng, bè mới".

TP.HCM sẽ di dời hàng loạt điểm khai thác nước thô để tránh ô nhiễm Nhằm hạn chế ô nhiễm nước thô và nhiễm mặn, TP.HCM lên kế hoạch di dời hàng loạt nhà máy cấp nước thô về phía thượng nguồn các sông Sài Gòn, sông Đồng Nai. Phó chủ tịch UBND TP.HCM Lê Hòa Bình vừa ký văn bản Quyết định phê duyệt Đề án phát triển hệ thống cấp nước thành phố giai đoạn 2020-2050,...