Những vướng mắc về tài sản đảm bảo thi hành án

Việc thi hành án dân sự gặp khó khi bản án tuyên số tiền mà người phải thi hành án rất lớn, còn trên thực tế thì tài sản đảm bảo thi hành án lại rất ít.

Có trường hợp đủ tài sản để thi hành án nhưng tính chất pháp lý của tài sản đó lại chưa được làm rõ khiến chấp hành viên, cơ quan thi hành án dân sự phải mất thời gian xác minh thêm về tính chất pháp lý của tài sản đó, xem có thể đưa ra kê biên, xử lý hay không.

Nghị quyết Trung ương 3 khoá 10 đã nêu rõ: “Chú trọng thu hồi tài sản tham nhũng; áp dụng chính sách khoan hồng đối với những người phạm tội nhưng có thái độ thành khẩn, đã bồi thường thiệt hại hoặc khắc phục hậu quả kinh tế, hợp tác tốt với cơ quan chức năng; nghiên cứu sửa đổi pháp luật hình sự theo hướng khoan hồng hơn đối với những người đưa hoặc người nhận hối lộ nhưng đã tự giác khai báo và nộp lại tài sản trước khi bị phát hiện; chú trọng tới các chế tài phạt tiền nhằm tăng khả năng thu hồi tài sản tham nhũng”.

Việc thu hồi tài sản tham nhũng trong các vụ án liên quan đến ông Đinh La Thăng vẫn đang gặp khó khăn.

Theo báo cáo của Ban Nội chính Trung ương, trong 10 năm qua, cơ quan thi hành án dân sự các cấp đã thu hồi 61.000 tỷ đồng, đạt 34,7%, trong đó riêng trong các vụ án thuộc diện Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực theo dõi có gần 50.000 tỷ đồng được thu hồi, cũng chỉ đạt 41,3%. Từ những vụ án tham nhũng, tham ô, hối lộ mới được xét xử trong thời gian gần đây, câu hỏi “Làm thế nào để thu hồi hết tài sản do tham nhũng, hối lộ?” lại được đặt ra.

Ông Phạm Trọng Đạt, nguyên Cục trưởng Cục Phòng, chống tham nhũng (Thanh tra Chính phủ) cho rằng, việc thu hồi tài sản rất quan trọng trong việc xử lý các vụ án tham nhũng đặc biệt nghiêm trọng. Và để việc thu hồi được cao thì cần có những biện pháp cụ thể để khuyến khích những người tham nhũng tự nguyện nộp lại tài sản bất chính. Tuy nhiên, nếu không có những quy định cụ thể của pháp luật thì rất khó để khuyến khích người phạm tội giao nộp tài sản tham nhũng. Với những vụ việc, vụ án cụ thể, nếu thấy cần thiết, phù hợp, không thuộc diện nghiêm trọng hay đặc biệt nghiêm trọng thì pháp luật có thể tạo điều kiện để họ khắc phục hậu quả, làm lại cuộc đời.

Liên quan đến đề xuất cho người phạm tội tham nhũng khắc phục hậu quả để giảm xử lý hình sự, ông Nguyễn Thắng Lợi, Phó Tổng Cục trưởng Tổng cục Thi hành án dân sự cho biết, việc thi hành án dân sự gặp khó khi bản án tuyên số tiền mà các bị cáo phải thi hành án rất lớn, còn trên thực tế thì tài sản đảm bảo thi hành án lại rất ít. Có trường hợp đủ tài sản để thi hành án, nhưng tính chất pháp lý của tài sản đó lại chưa được làm rõ khiến chấp hành viên, cơ quan thi hành án dân sự phải mất thời gian xác minh thêm về tính chất pháp lý của tài sản đó, xem có thể đưa ra kê biên, xử lý hay không. Vì vậy, trình tự, thủ tục kê biên tài sản đó phải thận trọng.

Tại hội nghị giao ban trực tuyến công tác thi hành án dân sự, theo dõi thi hành án 9 tháng năm 2022, đại diện Bộ Tư pháp cho biết, từ đầu năm 2022 đến nay, hệ thống thi hành án dân sự đã thi hành xong 348.490 vụ việc với số tiền thi hành án trên 52.166 tỷ đồng. Đã thu hồi được gần 10.000 tỷ đồng tài sản bị chiếm đoạt, thất thoát trong các vụ án hình sự về tham nhũng, kinh tế. Đối với các vụ việc thuộc diện Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng theo dõi, hiện đang tiếp tục tổ chức thi hành 54 vụ việc, tương ứng với 129.619 tỷ đồng.

Một trong các nhiệm vụ chủ yếu của công tác tư pháp từ nay đến cuối năm 2022 của Bộ Tư pháp là chú trọng các quy định liên quan đến việc thu hồi tài sản bị thất thoát trong các vụ án hình sự về tham nhũng, kinh tế theo chỉ đạo của Ban Bí thư Trung ương Đảng về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thu hồi tài sản bị chiếm đoạt, thất thoát trong các vụ án hình sự về tham nhũng, kinh tế.

Mới đây, giải trình trước Quốc hội về thu hồi tài sản tham nhũng, thất thoát, Viện trưởng Viện KSND tối cao Lê Minh Trí cho biết, với chủ trương của Đảng và quyết tâm chính trị là yêu cầu các cơ quan tố tụng phải làm tốt hơn nữa công tác thu hồi tài sản tham nhũng, thất thoát của Nhà nước. Thực tế những năm gần đây, chúng ta có làm tốt hơn, có chuyển biến tích cực hơn nhưng so với yêu cầu thì vẫn chưa hài lòng. Bởi số tài sản thất thoát so với số tài sản lấy lại vẫn chưa tương xứng.

“Vấn đề đặt ra là chúng ta có quyết tâm kê biên, thu hồi thì cũng phải theo luật hiện hành chứ không phải lúc nào chúng ta cũng niêm phong, cũng kê biên được hết, khi mà chúng ta còn phải chịu trách nhiệm bồi thường Nhà nước nếu chúng ta kê biên, niêm phong không đúng thì người ta có quyền khởi kiện. Do đó khi thực hiện, dù khẩn trương, quyết tâm nhưng cũng phải chặt chẽ và chính xác. Với hệ thống pháp luật hiện nay, chúng ta phải tiếp tục rà soát để hoàn chỉnh và hoàn thiện, không phải cứ muốn thu là thu”, đồng chí Viện trưởng Viện KSND tối cao nhấn mạnh.

Những vụ án tham nhũng, hối lộ đã xét xử gần đây mang tới những băn khoăn từ dư luận xã hội trước tình trạng phần lớn cán bộ tham nhũng, sau khi bị phát hiện và khi ra tòa vẫn tìm mọi cách để che giấu, tẩu tán tài sản.

Trung tướng Trần Văn Độ, nguyên Phó Chánh án TAND tối cao, nguyên Chánh án Toà án Quân sự Trung ương đề xuất 4 cấp độ tự giác giao nộp tài sản chiếm đoạt từ các đối tượng tham nhũng nhằm phân loại mức giảm án hình sự, trước khi bị phát hiện và bồi thường đầy đủ thì tình tiết giảm nhẹ càng tăng.

Trung tướng Trần Văn Độ cho rằng, đây là cách để Nhà nước tăng thu hồi tài sản tham nhũng và cũng hạn chế tối đa tình trạng “hy sinh đời bố, củng cố đời con”, dù người phạm tội ngồi tù một thời gian dài nhưng vẫn “bảo toàn” tài sản.

Tiến sỹ Đinh Văn Minh, Vụ trưởng Pháp chế (Thanh tra Chính phủ) cho biết, kết quả thu hồi tài sản trong các vụ án tham nhũng, kinh tế thời gian qua có xu hướng tăng dần, nhưng số tài sản thu hồi so với số bị chiếm đoạt, thất thoát còn thấp. Do đó việc cần thiết là khuyến khích tội phạm tham nhũng, tội phạm kinh tế khắc phục hậu quả để tăng tỷ lệ thu hồi tài sản. Tuy nhiên, những vi phạm nghiêm trọng thì vẫn phải xử lý hình sự. Ai vi phạm pháp luật thì sẽ bị kết tội bằng một bản án. Nhưng nếu người phạm tội khắc phục hậu quả tốt thì được xem xét giảm nhẹ hình phạt. Tội danh vẫn sẽ nằm trong lý lịch tư pháp chứ không phải là trả tiền rồi trắng án. Việc xem xét đặc xá hằng năm đối với các phạm nhân tham nhũng cũng tính đến yếu tố khắc phục hậu quả.

Tiến sỹ Đinh Văn Minh nêu quan điểm, các cơ quan chức năng cần hoàn thiện chính sách về thu hồi tài sản bị chiếm đoạt, thất thoát trong các vụ án tham nhũng, kinh tế. Trong đó, việc đầu tiên là hoàn thiện thể chế công khai đăng ký tài sản, hạn chế việc lợi dụng khoảng trống pháp lý để tẩu tán, che giấu tài sản.

Các cơ quan phải xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về thông tin tài sản đăng ký, đặc biệt là đất đai, tài sản gắn liền với đất cần kết nối thông tin giữa cơ quan quản lý tài sản với các cơ quan liên quan như: Công an, Công chứng, Ngân hàng, Thuế, Thi hành án… để theo dõi sự biến động cũng như kịp thời xử lý khi có vi phạm. Đặc biệt, tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn cần được kiểm soát chặt chẽ.

Các giao dịch có giá trị lớn của cán bộ, công chức, viên chức, người có chức vụ, quyền hạn phải được thực hiện thông qua ngân hàng để ngăn ngừa giao dịch bất hợp pháp, rửa tiền, tham nhũng. Đồng thời, các cơ quan hữu quan cần chú trọng tăng cường hợp tác quốc tế trong việc xác minh, phong tỏa, thu giữ, chuyển giao tài sản tham nhũng có nguồn gốc từ Việt Nam ở nước ngoài về cho Nhà nước Việt Nam.

Theo Thiếu tướng Nguyễn Văn Long, Thứ trưởng Bộ Công an, người phạm tội tham nhũng phải khắc phục xong phần dân sự mới được xét đặc xá dịp Quốc khánh năm 2022. Các phạm nhân đều bình đẳng khi xét đặc xá. Tuy nhiên, những người phạm tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế và chức vụ phải kèm theo một điều kiện là “hoàn thành nghĩa vụ phần dân sự”.

Luật sư Trương Quốc Hòe (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) góp ý kiến, nếu có cách hữu hiệu khuyến khích những người phạm tội tham nhũng tự nguyện giao nộp tài sản phi pháp để hưởng chính sách khoan hồng thì chúng ta có thể thu hồi được tài sản thất thoát của Nhà nước một cách nhanh nhất, không gây lãng phí thời gian và tiền bạc của các cơ quan tiến hành tố tụng. Và hơn nữa còn thể hiện được sự nhân văn rất cao. Tuy nhiên, để thực hiện được điều đó thì hệ thống pháp luật của chúng ta cần chặt chẽ, hoàn thiện hơn để tránh những sự lợi dụng vào việc “khắc phục hậu quả” nhằm trốn tránh trách nhiệm