Những tính toán chiến lược lớn về Somaliland của Israel

Thông qua Somaliland , Israel tái kích hoạt học thuyết “vùng ngoại vi”, nhằm mở rộng ảnh hưởng an ninh và tình báo tại Biển Đỏ, bất chấp nguy cơ đối đầu với các nước Arab.

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu phát biểu tại Jerusalem. Ảnh: THX/TTXVN

Theo nhận định của tờ Arab News ngày 29/12, trong một động thái gây chấn động ngoại giao quốc tế, Israel đã chính thức trở thành quốc gia thành viên Liên hợp quốc đầu tiên công nhận nền độc lập của Somaliland. Quyết định này không chỉ phá vỡ sự đồng thuận kéo dài hàng thập kỷ về toàn vẹn lãnh thổ của Somalia mà còn đánh dấu sự hồi sinh của một chiến lược ngoại giao đầy toan tính của Israel tại khu vực Biển Đỏ.

Bước đi phá vỡ tiền lệ quốc tế và sự trở lại của “ học thuyết ngoại vi ”

Sự kiện lịch sử này được đánh dấu bằng lễ ký kết tuyên bố chung giữa Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, Ngoại trưởng Gideon Sa’ar và lãnh đạo Somaliland Abdirahman Mohamed Abdullahi. Đối với Somaliland – vùng lãnh thổ vốn duy trì tình trạng bế tắc ngoại giao kể từ khi tuyên bố ly khai khỏi Somalia vào năm 1991 – đây là “một khoảnh khắc lịch sử”.

Tuy nhiên, đối với cộng đồng quốc tế, bước đi của Israel là sự “đơn độc”. Mặc dù các nước như Anh, Ethiopia, Thổ Nhĩ Kỳ và UAE đều duy trì văn phòng liên lạc tại thủ phủ Hargeisa , nhưng chưa có quốc gia nào sẵn sàng vượt qua ranh giới pháp lý để công nhận chủ quyền chính thức. Bằng cách công nhận Somaliland , Israel đã tự định vị mình là “nhà hảo tâm chính” cho một vùng đất đang khao khát vị thế quốc tế, bất chấp những cảnh báo về hệ lụy cấu trúc sâu sắc.

Các nhà phân tích khu vực nhận định quyết định trên là sự tiếp nối của chiến lược “vùng ngoại vi” (Periphery Strategy) vốn có từ lâu của Israel. Mục tiêu cốt lõi của chiến lược này là tạo dựng liên minh với các thực thể phi Arab hoặc các nhóm ly khai ở rìa thế giới Hồi giáo để giảm bớt sự cô lập của Israel.

Trong quá khứ, Israel từng sử dụng cái cớ bảo vệ các nhóm thiểu số như người Druze ở Levant hay người Maronite ở Liban. Tuy nhiên, tại Somaliland – một vùng lãnh thổ đa số là người Hồi giáo – lý do nhân đạo đã nhường chỗ hoàn toàn cho tham vọng địa chính trị. Thủ tướng Netanyahu đã công khai liên kết động thái này với “tinh thần của Hiệp định Abraham ”, cho thấy mục tiêu thực sự nằm ở an ninh, kiểm soát hàng hải và thu thập thông tin tình báo.

Thông qua “mô hình Somaliland”, Israel muốn chứng minh rằng các thực thể Hồi giáo sẵn sàng bình thường hóa quan hệ nếu lợi ích cụ thể của họ được đáp ứng, từ đó thách thức lập trường thống nhất của Liên đoàn Arab vốn luôn gắn việc bình thường hóa với giải pháp cho vấn đề Palestine.

Biển Đỏ: Từ hành lang thương mại đến “thùng thuốc súng”

Lợi ích chiến lược lớn nhất mà Israel nhắm tới chính là vị trí đắc địa của Somaliland trên Vịnh Aden, sát eo biển Bab Al-Mandab. Đây là “yết hầu” của giao thông hàng hải quốc tế, nhưng cũng là khu vực cực kỳ nhạy cảm do nằm đối diện với Yemen, nơi phong trào Houthi đang kiểm soát.

Việc thiết lập sự hiện diện quân sự hoặc tình báo tại đây có thể giúp Israel đối phó với các mối đe dọa từ Houthi nhắm vào tàu thuyền. Tuy nhiên, Dya-Eddine Said Bamakhrama , Đại sứ Djibouti tại Saudi Arabia, đã đưa ra cảnh báo với tờ Arab News: “Sự hiện diện quân sự của Israel sẽ biến khu vực này thành một thùng thuốc súng”. Ông nhận định đây là một lợi ích chiến lược mang tính đối đầu với các quốc gia giáp Biển Đỏ như Ai Cập, Saudi Arabia, Jordan và Sudan.

Quyết định của Israel cũng đã vấp phải làn sóng phản đối mạnh mẽ và nhanh chóng: Liên đoàn Arab và Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC) lên án gay gắt, cảnh báo về “hệ lụy nghiêm trọng” đối với ổn định khu vực. Liên minh châu Phi khẳng định Somaliland là một phần không thể tách rời của Somalia. Với Mỹ, đáng chú ý, Tổng thống Donald Trump đã thẳng thừng từ chối ủng hộ quyết định này.

Sự thiếu vắng sự ủng hộ từ đồng minh thân cận nhất là Mỹ càng làm nổi bật sự cô lập của Israel trong vấn đề trên. Các bộ trưởng ngoại giao từ 21 quốc gia thuộc Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC) cũng bác bỏ mọi đồn đoán về việc liên kết sự công nhận này với kế hoạch di dời người Palestine từ Gaza đến châu Phi.

Trong khi đó, Liên minh châu Âu (EU) kêu gọi các bên liên quan đối thoại để giải quyết vấn đề một cách hòa bình. Các nước khác như Trung Quốc, Qatar, Iran, Saudi Arabia, Pakistan và Nigeria, cũng lên tiếng phản đối, cảnh báo quyết định này có thể tạo ra tiền lệ nguy hiểm và ảnh hưởng tiêu cực tới hòa bình, ổn định ở Sừng châu Phi cũng như khu vực Biển Đỏ.

Arab News kết luận, việc Israel công nhận Somaliland dường như là một nước cờ có tính toán nhằm đánh đổi các chuẩn mực ngoại giao lấy lợi thế chiến lược. Trong khi Somaliland ăn mừng một cột mốc được chờ đợi từ lâu, phần còn lại của thế giới lại nhìn thấy một tiền lệ nguy hiểm đe dọa làm bất ổn một trong những hành lang giao thông dễ biến động nhất thế giới.