Những thành – bại ghi dấu nhiệm kỳ của Trump

Khi nhận đề cử tổng thống đảng Cộng hòa năm 2016, Donald Trump tuyên bố “một mình” ông có thể giải quyết những vấn đề sâu sắc nhất của Mỹ.

Sau 4 năm Trump điều hành đất nước, nhiều người dân Mỹ dường như không còn tin tưởng vào tuyên bố “Đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại” của ông. Với chiến thắng trong cuộc chạy đua vào Nhà Trắng được trao cho ứng viên Dân chủ Joe Biden, thời đại của Trump sắp kết thúc sau một nhiệm kỳ.

Tuy nhiên, bất chấp những tranh cãi xung quanh Trump, với nhiều ý kiến cho rằng ông là tổng thống gây chia rẽ nhất trong lịch sử Mỹ hiện đại, đông đảo người ủng hộ vẫn trung thành với ông và quyết tin tưởng đến cùng. Trên thực tế, Trump đã để lại một số di sản đáng kể trong khoảng thời gian cầm quyền.

Đầu tiên là vấn đề cải cách thuế. Thành tựu lập pháp được đánh giá nổi bật nhất của Trump là Đạo luật Việc làm và Cắt giảm Thuế do phe Cộng hòa đề xuất, tạo ra những thay đổi sâu rộng đối với lĩnh vực thuế. Theo bình luận viên Joseph Zeballos-Roig của Business Insider, đạo luật này là cuộc đại tu lớn nhất trong ngành thuế suốt ba thập kỷ, được Trump coi là “nhiên liệu tên lửa” cho nền kinh tế Mỹ.

Đạo luật giúp cắt giảm vĩnh viễn thuế doanh nghiệp từ 35% xuống 21%, đồng thời cung cấp lợi ích tạm thời cho các cá nhân và gia đình họ. Giới phê bình lập luận rằng các tập đoàn lớn sẽ hưởng lợi và tầng lớp trung lưu bị tổn hại vì đạo luật. Tuy nhiên, những người ủng hộ giảm thuế lại cho rằng điều này mở ra sự thịnh vượng cho nền kinh tế, bởi các doanh nghiệp sẽ đầu tư vào hoạt động của họ, dẫn đến năng suất lao động cải thiện và mức lương cao hơn.

Tổng thống Mỹ Donald Trump tại cuộc vận động ở Fayetteville, bang Bắc Carolina, hôm 2/11. Ảnh: AFP.

Tác động lâu dài nhất của Trump với đất nước có lẽ là việc tái định hình hệ thống tư pháp liên bang. Ngay trước khi kết thúc nhiệm kỳ, Trump giúp đưa thành công thẩm phán Amy Coney Barrett vào Tòa án Tối cao Mỹ, khiến bà trở thành thẩm phán thứ ba trong cơ quan này do Trump đề cử, chức vụ có nhiệm kỳ trọn đời. Việc Barrett được phê chuẩn giúp đảng Cộng hòa nới rộng thêm cán cân bảo thủ tại Tòa án Tối cao so với phe Dân chủ, với số thẩm phán được tổng thống hai bên đề cử lần lượt là 6 và 3.

Theo phân tích của Washington Post, tính đến tháng 12/2019, những người do Trump đề cử chiếm khoảng 25% thẩm phán tại tất cả tòa án khu vực của Mỹ. Ông đã bổ nhiệm 53 thẩm phán tại 13 tòa án khu vực, trong khi suốt hai nhiệm kỳ cựu tổng thống Barack Obama mới bổ nhiệm 55 thẩm phán.

Các tòa án có tiếng nói cuối cùng trong nền chính trị Mỹ, với những phán quyết có thể định hình đất nước trong nhiều năm. Ngay cả khi Trump chỉ phục vụ một nhiệm kỳ, số lượng lớn thẩm phán bảo thủ mà ông phân bổ được cho là sẽ tiếp tục ảnh hưởng đến phương hướng của Mỹ.

Vấn đề cải cách hệ thống tư pháp hình sự cũng đạt tiến bộ dưới thời Trump, nhờ Đạo luật Bước Đầu tiên được Tổng thống ký thông qua hồi tháng 12/2018, đồng thời nhận được sự ủng hộ nhiệt tình từ lưỡng đảng.

Theo bình luận viên Michelle Mark của Business Insider, đạo luật đánh dấu chiến thắng pháp lý quan trọng đầu tiên trong nhiều thập kỷ để giải quyết tình trạng giam giữ trên diện rộng ở cấp liên bang, dù bị đánh giá chỉ tạo ra những thay đổi khiêm tốn đối với hệ thống nhà tù.

Đạo luật giúp sửa đổi một số điều luật liên bang nhất định trong việc kết tội, giảm mức án tối thiểu bắt buộc đối với các tội liên quan đến ma túy, đồng thời mở rộng các chương trình phóng thích sớm.

Bên cạnh đó, đạo luật hướng đến giảm tình trạng tái phạm, bằng cách cung cấp thêm nhiều cơ hội tái hòa nhập cộng đồng và đào tạo nghề. Đạo luật còn bao gồm các điều khoản nhằm đối xử nhân đạo với tù nhân, như cấm còng tù nhân mang thai, ngừng sử dụng biện pháp biệt giam với hầu hết tù nhân vị thành niên, bắt buộc sắp xếp sao cho các tù nhân bị giam tại cơ sở nằm trong phạm vi 800 km quanh nơi ở của gia đình họ.

Một thành tựu nổi bật khác của Trump là thành lập Quân chủng Vũ trụ. Đây là quân chủng thứ 6 của các lực lượng vũ trang Mỹ, đồng thời là quân chủng đầu tiên được thành lập kể từ năm 1947, có nhiệm vụ bảo vệ tài sản của quân đội Mỹ trong không gian.

“Đây không phải trò cười, mà là nhiệm vụ quan trọng với quốc gia”, Tướng John Raymond, chỉ huy quân chủng mới của Mỹ, cho biết. “Chúng tôi đang nâng cao vai trò của không gian, sao cho tương xứng với tầm quan trọng của nó đối với an ninh quốc gia Mỹ, cũng như các đồng minh và đối tác”.

Một trong những sự kiện đáng nhớ nhất nhiệm kỳ của Trump là vụ đột kích vào tháng 10/2019 giúp tiêu diệt thủ lĩnh nhóm phiến quân Nhà nước Hồi giáo (IS) Abu Bakr al-Baghdadi, tên khủng bố bị truy nã gắt gao nhất thế giới tính đến thời điểm đó, giáng một đòn mạnh vào IS.

“Đêm qua, Mỹ đã thực thi công lý đối với thủ lĩnh khủng bố số một thế giới. Abu Bakr al-Baghdadi đã chết. Việc bắt hoặc giết hắn ta là ưu tiên an ninh quốc gia hàng đầu đối với chính quyền của tôi”, Trump phát biểu sau vụ đột kích.

Cái chết của Baghdadi khiến IS, nhóm phiến quân vốn đang lục đục nội bộ, rơi vào thế “rắn mất đầu”. “Đây là đòn giáng mạnh vào sự gắn kết và tương lai của IS, dù ở mức độ nào đó, chiến lược và mối liên kết về ý thức hệ của IS vẫn in đậm dấu ấn lãnh đạo của Baghdadi”, Edmund Fitton-Brown, điều phối viên nhóm giám sát IS và các nhóm khủng bố khác của Liên Hợp Quốc, nhận định.

Bên cạnh những thành tựu đạt được, không thể phủ nhận nhiệm kỳ của Trump còn nhiều thiếu sót, đầu tiên là tác động tới hình ảnh nước Mỹ trên thế giới. Theo kết quả thăm dò tại 13 quốc gia của Trung tâm Nghiên cứu Pew công bố hôm 14/9, quan điểm tích cực toàn cầu về Mỹ đã giảm xuống mức thấp nhất trong gần hai thập kỷ, với chỉ 34%, trong khi tỷ lệ tín nhiệm dành cho Trump vỏn vẹn 16%.

Trump nhiều lần chỉ trích các đồng minh truyền thống của Mỹ, trong khi có xu hướng “chìa tay” với những đối thủ trước đây, đặc biệt là Triều Tiên. Ông còn rút Washington khỏi nhiều thỏa thuận quốc tế quan trọng như hiệp định Paris về biến đổi khí hậu. Dưới thời Trump, Mỹ dần rơi vào thế cô lập. Covid-19 càng khiến vị trí của họ trên trường quốc tế lung lay, tạo khoảng trống trong vai trò lãnh đạo toàn cầu mà Trung Quốc được cho là đang vội vã lấp đầy.

Cũng trong vấn đề đối ngoại, quyết định đơn phương rút Mỹ khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran của Trump vào tháng 5/2018 đã gây hỗn loạn khắp Trung Đông. Đây bị coi là một trong những quyết định gây phản ứng dữ dội nhất của Tổng thống Mỹ, bị các đồng minh hàng đầu lên án. Thỏa thuận này có tên Kế hoạch Hành động Chung Toàn diện (JCPOA), được Iran ký với 6 cường quốc vào năm 2015, thành quả của 15 năm đàm phán ngoại giao, giúp hạn chế chương trình hạt nhân của Tehran.

Trump cho rằng JCPOA không đủ để ngăn Iran phát triển hạt nhân, đồng thời áp đặt nhiều lệnh trừng phạt với nước này trong chiến dịch gây áp lực tối đa, nhằm buộc Tehran đồng ý những điều khoản nghiêm ngặt hơn. Sau một loạt sự cố ở vịnh Ba Tư năm ngoái, căng thẳng giữa Washington và Tehran bị đẩy lên dữ dội đến mức gây lo ngại về nguy cơ chiến tranh. Tình hình thậm chí tồi tệ hơn sau khi Trump ra lệnh ám sát Qassem Soleimani, tư lệnh đặc nhiệm Quds của Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran.

Quyết định rút quân đội Mỹ khỏi miền bắc Syria vào tháng 10/2019 cũng là một trong những động thái tại Trung Đông hứng nhiều chỉ trích của Trump. Đây bị coi là “cú đâm sau lưng” lực lượng người Kurd đồng hành cùng Mỹ trong cuộc chiến chống IS, bởi tạo điều kiện cho Thổ Nhĩ Kỳ tiến hành chiến dịch quân sự nhắm vào họ.

Việc Mỹ rút quân đã gây ra một cuộc khủng hoảng nhân đạo, đồng thời tạo khoảng trống an ninh mà Nga, Iran cùng Tổng thống Syria Bashar al-Assad đều được hưởng lợi.

Một điểm nhấn khác của Trump là cuộc chiến tranh thương mại với Trung Quốc. Tổng thống Mỹ bước vào cuộc chiến hồi năm 2018 với mục tiêu sửa chữa tình trạng mà ông cho là mối quan hệ thương mại không công bằng giữa Washington và Bắc Kinh. Hai nền kinh tế lớn nhất thế giới sau đó không ngừng tung ra những đòn thuế “ăn miếng trả miếng” và chỉ dừng lại với thỏa thuận thương mại giai đoạn một ký ngày 15/1.

Trump đánh giá thỏa thuận này “tốt hơn nhiều” so với ông kỳ vọng, khi Trung Quốc đồng ý mua thêm 200 tỷ USD hàng hóa và dịch vụ Mỹ trong hai năm tới, đồng thời đảm bảo vấn đề sở hữu trí tuệ cho công nghệ Mỹ. Tuy nhiên, giới chuyên gia nhận định Bắc Kinh khó có thể làm tròn cam kết, trong khi nhiều vấn đề nan giải khác chưa được đề cập trong thỏa thuận.

Trước thềm bầu cử, Trump cũng không có nhiều căn cứ để ca ngợi về cuộc chiến thương mại với Trung Quốc. Ông từng hứa cắt giảm thâm hụt thương mại Mỹ, nhưng thay vào đó, nó chạm mức cao kỷ lục trong nhiều năm. Ngay từ trước khi Covid-19 bùng phát, chênh lệch giữa xuất khẩu và nhập khẩu của Mỹ vẫn cao hơn so với trước khi Trump nhậm chức.

“Điểm mấu chốt là các đòn thuế đã gây ra nhiều thiệt hại đi kèm đối với Mỹ, trong khi không đạt được những mục tiêu đã định”, William Reinsch, chuyên gia thương mại tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), người giữ chức chủ tịch Hội đồng Ngoại thương Quốc gia Mỹ trong 15 năm, nhận xét.

Chính sách nhập cư, trọng tâm chiến dịch tranh cử năm 2016 của Trump, là một trong những vấn đề gây tranh cãi nhất tại Mỹ 4 năm qua. Tổng thống tiến hành các biện pháp cứng rắn nhằm hạn chế tình trạng nhập cư trái phép, nhưng bị cáo buộc vi phạm nhân quyền và luật quốc tế do Liên Hợp Quốc quy định.

Chính sách “không khoan nhượng” của chính quyền Trump đối với những vụ vượt biên trái phép đã khiến ít nhất 5.500 gia đình bị chia cắt, do trẻ em không thể đi cùng cha mẹ tới cơ sở giam tội phạm. Dưới áp lực nặng nề, Trump hồi tháng 6/2018 đã ký sắc lệnh nhằm chấm dứt tình trạng này. Tuy nhiên, các luật sư cho biết họ vẫn chật vật tìm cha mẹ cho 545 đứa trẻ phải xa gia đình ở biên giới Mỹ – Mexico.

Ngoài nhập cư, vấn đề chủng tộc cũng bao trùm nhiệm kỳ của Trump. Một trong những phát ngôn gây tranh cãi nhất của ông là phản ứng với vụ bạo lực của phe cực hữu da trắng ở thành phố Charlottesville, bang Virginia, hồi năm 2017.

Khi đó, ông chủ Nhà Trắng hứng chỉ trích kịch liệt vì đổ lỗi cho “nhiều bên” trong vụ bạo lực, đồng thời nói rằng “đều có những người rất tốt ở cả hai phía”, giữa lúc những người theo chủ nghĩa da trắng thượng đẳng và đám đông phản đối họ xung đột dữ dội.

Ngay cả Thượng nghị sĩ Cộng hòa Lindsey Graham, một trong những đồng minh bảo vệ Trump quyết liệt nhất tại quốc hội, cũng chỉ trích bình luận của Tổng thống “chia rẽ người Mỹ, thay vì hàn gắn họ”.

Bước sang năm bầu cử, vấn đề chủng tộc một lần nữa dấy lên với phong trào biểu tình Mạng người da màu quan trọng, sau khi George Floyd, người đàn ông da màu ở thành phố Minneapolis, bị cảnh sát da trắng ghì đầu gối lên gáy dẫn đến tử vong.

Cách xử lý khủng hoảng của Trump lần này vẫn không khá hơn, khi ông không ngừng lên án tình trạng bạo loạn trong các cuộc biểu tình và ủng hộ lực lượng an ninh trấn áp bất ổn. Trong những bài đăng trên Twitter, Trump bị đánh giá sử dụng ngôn ngữ bạo lực, thậm chí dường như tỏ ý muốn những người ủng hộ ông tổ chức biểu tình đối đầu với đám đông chống phân biệt chủng tộc.

Theo khảo sát của Gallup, tỷ lệ tín nhiệm của Trump trong cộng đồng người Mỹ da màu chỉ có 8%,

Trump – Biden đấu nhau trên ‘chiến trường’ Covid-19. Video: Reuters.

Thất bại nặng nề nhất, được cho là lý do chính khiến Trump không thể tái đắc cử, là cách ông xử lý đại dịch Covid-19. Mỹ là vùng dịch lớn nhất thế giới với hơn 10,3 triệu ca nhiễm, hơn 244.000 người chết. Số ca tử vong vì Covid-19 tại Mỹ nhiều hơn cả tổng số binh sĩ nước này thiệt mạng trong mọi cuộc chiến kể từ sau năm 1945.

Trump nhiều lần hạ thấp mối đe dọa từ virus và đi ngược khuyến cáo của các chuyên gia y tế cộng đồng, đồng thời từ chối nhận trách nhiệm vì tình hình dịch bệnh nghiêm trọng tại Mỹ và đổ lỗi cho Trung Quốc. Ông còn chế giễu đối thủ Biden vì thường xuyên đeo khẩu trang. Hồi đầu tháng 10, Trump nhiễm nCoV và nhanh chóng bình phục. Tuy nhiên, hơn 10 người có mối liên hệ với ông cũng dương tính với virus.

Cuộc khủng hoảng y tế kéo theo hệ lụy về kinh tế, vấn đề trước đây được cho là thế mạnh lớn nhất của Trump. Những lệnh phong tỏa và biện pháp hạn chế khiến hàng chục triệu người mất việc làm, kinh tế lao dốc. Dù đã phục hồi một phần, Mỹ được cho là còn chật vật bởi làn sóng Covid-19 tiếp theo đang trỗi dậy mạnh mẽ, với số ca nhiễm mới liên tiếp chạm kỷ lục.

Trong khi đó các khoản trợ cấp thất nghiệp của chính phủ đã hết hạn. Nợ quốc gia của Mỹ đang ở mức cao nhất kể từ Thế chiến II, mức tăng trưởng kinh tế trung bình trong nhiệm kỳ đầu tiên của Trump được ước tính chỉ trên 0% do cuộc suy thoái, theo Washington Post.

Trước ngày bầu cử, Trump vẫn chưa thể thông qua gói kích cầu thứ hai nhằm đối phó Covid-19 do quốc hội chưa đạt đồng thuận, giữa lúc người dân khắp nước Mỹ vật lộn để trang trải tiền thuê nhà và hóa đơn.