Những ngôi đền nổi tiếng xứ Lạng

Lạng Sơn, vùng đất phên dậu của Tổ quốc sở hữu một hệ thống các đền thờ độc đáo bậc nhất xứ bắc.

Khí thiêng sông núi trấn giữ biên ải, che chắn cho nhân dân ngàn đời hội tụ cả nơi ấy.

Chùa Thành. (Ảnh: T.C)

Kể từ khi Mạc Kính Cung đắp thành ở núi Vệ Sơn, Lạng Sơn từ miền biên ải hoang vu trở thành vùng đất cao quý. Gần 100 năm nhà Mạc nương cậy lòng dân xứ Lạng, nơi đây được đắp bồi tích tụ tinh hoa vương triều. Những lớp trầm tích văn hóa đi qua gần nửa thiên niên kỷ lắng khí thiêng sông núi trong từng tấc đất.

Một trong những dấu thiêng ấy là hệ thống đền cổ, nơi người Việt từ thuở khai thiên lập địa đến thuở theo vó ngựa nhà Mạc đi “trẩy nước non”, qua bao nhiêu binh đao lửa đạn cho đến hòa bình, độc lập ngày hôm nay vẫn gửi gắm một niềm tin sâu thẳm và cung kính.

Bởi vậy mà đến xứ Lạng, khách thập phương thường lần theo “dấu xưa xe ngựa” mà tìm về nơi thờ Mẫu cùng những bậc thánh, thần, những anh hùng trấn giữ biên cương như tìm về tinh hoa của văn hóa sử người Việt.

Đền Công đồng Bắc Lệ (còn gọi là đền Mẫu Thượng Ngàn hay đền Bắc Lệ) là ngôi đền cổ gần 500 năm tuổi ở thôn Bắc Lệ, xã Tân Thành, huyện Hữu Lũng. Nơi đây được mệnh danh là 1 trong 8 ngôi đền linh thiêng nhất đất Việt. Tương truyền, đền được xây dựng vào khoảng thế kỷ XVI-XVII.

Đền Công đồng Bắc Lệ.

Đền Bắc Lệ là 1 trong 3 nơi thờ chính của Mẫu Thượng Ngàn tại Lạng Sơn cùng với đền Mẫu Đông Cuông và đền Suối Mỡ. Dựa trên các bản văn chầu cổ, đền Bắc Lệ chính là nơi Mẫu Thượng Ngàn hiển linh, âm phù, đền Suối Mỡ là thắng tích bà tu tiên luyện đạo và đền Đông Cuông là nơi bà giáng sinh và ngự. Ngoài thờ Mẫu, đền còn thờ Chầu Bé – một vị thánh chầu nổi tiếng trong Tứ phủ Chầu Bà. Chính vì thế, khi đến cửa Công đồng Bắc Lệ, người dân phải khấn tấu Chầu Bé trước khi vào lễ Mẫu.

Ngôi đền nằm sừng sững qua 5 thế kỷ dưới những tán cây cổ thụ, từng viên gạch thớ gỗ cổ kính rêu phong. Trải qua nhiều thăng trầm, loạn lạc của miền viễn xứ với nhiều lần tu bổ, người dân vẫn bảo vệ được những pho tượng cổ làm từ gỗ mít, những bức hoành phi, câu đối được chạm trổ cầu kỳ thể hiện trình độ điêu khắc cao của người nghệ nhân thời xưa.

Lễ hội chính của đền Bắc Lệ được tổ chức vào ngày 20/9 Âm lịch. Việc tế lễ, rước sách tổ chức công phu, linh đình thể hiện lòng tôn kính của người dân và gìn giữ truyền thống đạo Mẫu. Hằng năm có hàng chục ngàn lượt khách thập phương tìm về đền Bắc Lệ vào ngày hội đặc biệt này.

Từ thành phố Lạng Sơn theo quốc lộ 1A về phía Bắc 13km là đến đền Mẫu Đồng Đăng, ngôi đền cổ nằm trong thung lũng của thị trấn biên giới cùng tên, được ôm trọn bởi núi non trùng điệp như bức tường thành tráng lệ.

Đền Mẫu Đồng Đăng.

Đền Mẫu Đồng Đăng là nơi thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh – một trong Tứ bất tử trong văn hóa tâm linh của người Việt cùng với Tản Viên sơn thánh, Phù Đổng Thiên vương và Chử Đồng Tử.

Đền có kiến trúc bề thế, tinh xảo theo lối tăng cấp, lưng tựa vào núi đá, mặt nhìn về thung lũng. Bước qua cổng tam quan với rồng phượng chạm trổ uy nghi là khuôn viên rộng lớn, hàng chục cây cổ thụ sừng sững linh khí thời gian phủ bóng lên cặp voi chầu mặc trầm, cung kính.

Đền gồm 5 gian thờ chính, trong cùng là Tam bảo, nơi thờ Phật Chuẩn Đề và Phật bà Quan Âm; các gian kế tiếp thờ mẫu và các vị thánh chầu. Phía sau đền là một bảo tháp với các tầng cung cấm linh thiêng, chỉ được mở vào ngày lễ hội.

Hằng năm vào ngày 10 tháng Giêng Âm lịch, tại đền Mẫu Đồng Đăng, lễ hội đầu xuân của các dân tộc xứ Lạng được tổ chức long trọng. Đến đây, du khách được hòa mình vào không khí tâm linh thiêng liêng của cộng đồng người Việt, Tày, Nùng, Hoa, đồng thời được thưởng thức những trò chơi dân gian sôi động, thi đấu thể thao… Đây cũng là nét riêng của lễ hội truyền thống hòa hợp đạo – đời nơi ngôi đền cổ vùng biên giới.

Đền Kỳ Cùng.

Hai ngôi đền Kỳ Cùng và Tả Phủ cùng ở thành phố Lạng Sơn. Đền Kỳ Cùng tọa lạc ở đầu cầu tả ngạn sông Kỳ Cùng, thuộc phường Vĩnh Trại, trong khi đó, đền Tả Phủ nằm ở phố chợ Kỳ Lừa, thuộc phường Hoàng Văn Thụ. Mối liên hệ của hai ngôi đền cổ này bắt nguồn từ giai thoại Thân Công Tài minh oan cho Quan Lớn Tuần Tranh.

Tích xưa kể lại, Quan Lớn Tuần Tranh là vị quan đời Trần có bao công lao dẹp giặc ngoại xâm, trấn yên biên ải nhưng lại bị kẻ xấu gièm pha đến mức phải tự vẫn để chứng minh sự trong sạch của mình. Mấy trăm năm sau, một vị quan thời Hậu Lê là Tả đô đốc Hán quận công Thân Công Tài đã đích thân làm lễ minh oan cho Quan Lớn Tuần Tranh.

Hằng năm, vào tháng Giêng, người dân chọn ngày đẹp để tổ chức lễ rước bát hương của ông Tuần Tranh từ đền Kỳ Cùng lên đền Tả Phủ – nơi thờ Thân Công Tài – để tỏ lòng biết ơn. Hội đền Kỳ Cùng – Tả Phủ ra đời từ nghi lễ tri ân cung kính ấy.

Cả hai ngôi đền Kỳ Cùng – Tả Phủ đều nằm ở vị trí rất đẹp, thuộc lõi trung tâm buôn bán sầm uất của thành phố Lạng Sơn. Hội đền truyền thống Kỳ Cùng – Tả Phủ thường diễn ra từ ngày 22 đến ngày 27 tháng Giêng Âm lịch, còn được gọi là Lễ hội đầu pháo Kỳ Lừa, một trong những lễ hội dân gian nổi tiếng nhất xứ Lạng.

Ngày 23 và 24, lễ hội tổ chức diễn trò đốt đầu pháo. Ai cướp được đầu pháo sẽ có được vận may và tài lộc trong năm mới. Bầu không khí sôi động, tưng bừng của hội đền nơi phố thị cổ miền viễn xứ là nét độc đáo của ngày xuân nơi đây.

Những ngôi đền thiêng xứ Lạng không chỉ là điểm đến tâm linh cho người dân trong vùng và trong cả nước, mà còn là những điểm tham quan, vãn cảnh thu hút đông đảo du khách hằng năm.