Những giả thuyết về cái chết của nhà tình báo Nikolay Kuznetsov

Nikolay Kuznetsov giữ một vị trí đặc biệt trong danh sách những nhà tình báo Liên Xô kiệt xuất của cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại.

Vì vậy, không có gì ngạc nhiên khi hiện nay, mặc dù đã có rất nhiều tài liệu viết về ông, vẫn có không ít tin đồn và suy đoán khác nhau xung quanh tên tuổi ông. Trước hết là nguyên nhân cái chết của nhà tình báo này.

Mùa hè năm 1942, sau khi hoàn thành một khóa huấn luyện đặc biệt, Nikolay Kuznetsov với cái tên Nikolay Grachyov (mật danh “Pukh”), được bổ sung vào đội đặc nhiệm “Những người chiến thắng”, do đại tá, Anh hùng Liên Xô, Dmitry Medvedev chỉ huy.

Tại thành phố Rovno ở Ukraine, Nikolay Kuznetsov hoạt động dưới vỏ bọc Trung úy Paul Siebert. Ông không chỉ thu thập được những thông tin chiến lược quan trọng của kẻ thù mà còn thực hiện hàng loạt vụ ám sát. Nikolay Kuznetsov đích thân tiêu diệt khoảng 10 tướng lĩnh và quan chức quân sự cao cấp của Đức Quốc xã.

Tháng 3/1944, Nikolay Kuznetsov hy sinh. Theo sắc lệnh của Đoàn Chủ tịch Xô Viết Tối cao Liên Xô ngày 5/11/1944, ông được truy tặng danh hiệu Anh hùng Liên Xô.

Nhà tình báo Nikolay Kuznetsov.

Bài viết sau đây trình bày những giả thuyết khác nhau về nguyên nhân cái chết của nhà tình báo.

Tháng 1/1944, theo chỉ thị của Dmitry Medvedev, Nikolay Kuznetsov đến tỉnh Lvov cùng với trợ lý Yan Kaminsky và tài xế Ivan Belov. Đội đặc nhiệm cũng dự định chuyển căn cứ tới những địa điểm này. Tuy nhiên, thật bất ngờ, sau khi Nikolay Kuznetsov ra đi, đội nhận được lệnh rút về hậu cứ.

Có rất ít thông tin đáng tin cậy về số phận tương lai của Nikolay Kuznetsov. Liên lạc với Moscow tạm thời bị gián đoạn, các cuộc gặp gỡ ở Lvov không thành công. Trong khi đó, người ta đã xác định chính xác rằng, trong điều kiện cảnh sát dồn toàn bộ lực lượng để truy bắt Paul Siebert, Nikolay Kuznetsov vẫn không từ bỏ hoạt động tình báo. Vượt qua những cái bẫy và ổ phục kích được bố trí khắp nơi, ông đã thủ tiêu tên Phó tỉnh trưởng tỉnh Galicia là Otto Bauer, sau đó là Chánh văn phòng chính phủ Heinrich Schneider.

Ngoài ra, trong một nỗ lực bất thành nhằm đột nhập vào sở chỉ huy của Lực lượng Không quân Đức, Nikolay Kuznetsov đã tiêu diệt Trung tá Peters và Thiếu tá Kanter tại đồn hiến binh dã chiến gần làng Kurovitsa.

Do chiếc xe đã bị bọn hiến binh bắn thủng lốp, Kuznetsov, Kaminsky và Belov chạy vào rừng.

Chẳng bao lâu, họ tình cờ vấp phải một đội tự vệ người Do Thái ở Lvov do O. Baum chỉ huy. Tại đây, Nikolay Kuznetsov đã viết một bản báo cáo về hoạt động tình báo và ám sát diễn ra ở tỉnh Lvov rồi đi về phía mặt trận, mang theo bản báo cáo này. Sau khi báo cáo rơi vào tay những kẻ theo chủ nghĩa dân tộc Ukraine, họ dễ dàng xác định được danh tính của viên “sĩ quan Đức”. Nhiều người đổ lỗi cho Nikolay Kuznetsov về sự việc này, đồng thời tuyên bố rằng một nhà tình báo thực thụ không được hành động như vậy.

Ngược lại, những người khác lại cho rằng khi mang theo bản báo cáo, Nikolay Kuznetsov đã hành động như một nhà tình báo chuyên nghiệp, bởi vì ông nhận ra rằng mình có rất ít cơ hội sống sót. Đó là lý do tại sao ông ký mật danh “Pukh” vào bản báo cáo vốn chỉ có ban lãnh đạo KGB biết, đồng thời hiểu rằng bất kể tài liệu này rơi vào tay ai, cơ quan trung ương của Bộ Dân ủy Nội vụ vẫn biết về cái chết của ông. Cuối cùng, điều này đã xảy ra. Trong khi đó, câu hỏi về việc ông hy sinh bao giờ, ở đâu và trong hoàn cảnh nào cho đến nay vẫn chưa được giải đáp rõ ràng.

Ở một mức độ nào đó, câu hỏi này khiến chính các đồng đội của Nikolay Kuznetsov hết sức bối rối. Các thành viên đội đặc nhiệm “Những người chiến thắng” của Dmitry Medvedev, với mục đích độc quyền chân lý, sau chiến tranh đã ủng hộ hai nhóm giả thuyết khác nhau.

Các nữ du kích Maria Mikota và Lidya Lisovskaya.

Vào đầu những năm 50, giả thuyết do Dmitry Medvedev đưa ra trong cuốn sách “Chuyện ở ngoại ô Rovno” của ông viết năm 1948, được coi là chính thức. Theo Dmitry Medvedev, Nikolay Kuznetsov bị lực lượng quân nổi dậy Ukraine bắn chết ngày 2/3/1944 trong khu rừng gần làng Belgorodka, tỉnh Rovno.

Theo giả thuyết của nhà tình báo Nikolay Strutinsky, Nikolay Kuznetsov mất ngày 9/3/1944 gần làng Boratin (Boryatino), thuộc tỉnh Lvov.

Ngoài ra còn có một nhóm ủng hộ giả thuyết của Dmitry Medvedev, đứng đầu là Đại tá S. Stekhov, cựu chính ủy đội đặc nhiệm “Những người chiến thắng”. Ông xác định rõ địa điểm Nikolay Kuznetsov qua đời ở làng Milcha, huyện Dubensky, tỉnh Rovno (làng Milcha cách làng Belgorodka khoảng 7 km).

Bây giờ xin nói về những giả thuyết khác dựa trên các tài liệu của Đức Quốc xã, được phát hiện sau khi giải phóng Lvov. Có rất nhiều, nhưng đáng chú ý nhất là bức điện của giám đốc Cảnh sát An ninh tỉnh Galicia, Tiến sĩ Josef Witiska, gửi Trung tướng Muller ngày 2/4/1944. Theo đó, dựa trên thông tin của một dân biểu Ukraine, ngày 2/3/1944, gần làng Belgorodka, ở huyện Verba (Volyn), 3 “điệp viên Nga -Xô đã bị bắt. Trưởng nhóm mang mật danh “Pukh”, những người còn lại là Jan Kaminsky (người Ba Lan) và tay súng Ivan Vlasovets (biệt danh “Belov”), lái xe của “Pukh”. Hơn nữa, bức điện còn nói về việc phát hiện một báo cáo hoạt động tình báo và khủng bố trên lãnh thổ tỉnh Lvov và kết luận rằng “Pukh” chắc chắn là điệp viên tình báo hoạt động dưới vỏ bọc Trung úy Paul Siebert.

Tài liệu này cũng cho biết Nikolay Kuznetsov và các đồng đội của ông đã bị lực lượng nổi dậy Ukraine bắt sống và họ sẵn sàng giao cho quân Đức các tài liệu, kể cả bản báo cáo của “Pukh”, với điều kiện là vợ và con gái thủ lĩnh của họ, Nikola Lebed, bị bắt làm con tin, được trả tự do.

Trong khi đó, một số chuyên gia, kể cả nhà văn Teodor Gladkov, sau khi phân tích nội dung bản báo cáo của Nikolay Kuzntsov, đã đưa ra kết luận rằng rất có thể các chiến sĩ tình báo đã hy sinh trong cuộc chiến đấu với những người theo chủ nghĩa dân tộc Ukraine. Để củng cố thêm lập luận của mình, T. Gladkov đã trích dẫn ý kiến của A. Lukin, người phụ trách bộ phận tình báo của đội đặc nhiệm “Những người chiến thắng”. Dựa trên thông tin của một kẻ giấu tên, A. Lukin dự đoán rằng Kuznetsov, Kaminsky và Belov “đã gặp một toán quân nổi dậy Ukraine mặc quân phục Hồng quân và chỉ đến phút cuối cùng họ mới nhận ra sai lầm chết người của mình”.

Nhiều năm liền, cùng với anh trai mình thu thập thông tin về cái chết của Nikolay Kuznetsov, nhà tình báo Nikolay Strutinsky coi giả thuyết của Medvedev là không có cơ sở. Với sự trợ giúp của một người hàng xóm tên là Stepan Golubovich, ông khẳng định đã xác định được nơi chôn cất Nikolay Kuznetsov. Stepan Golubovich nói rằng Nikolay Kuznetsov chết trong nhà ông ta sau khi tự nổ tung bằng lựu đạn.

Với sự có mặt của các nhân chứng, đại diện chính quyền, cơ quan công tố và KGB, người ta đã khai quật mộ và di dời hài cốt của Nikolay Kuznetsov. Sau đó, họ lập một biên bản có chữ ký của những người tham gia vụ khai quật: chuyên gia pháp y thành phố Lvov, Zelengurov, và điều tra viên cao cấp của KGB, Đại úy Rubtsov. Tháng 12/1959, Cục An ninh quốc gia tỉnh Lvov giao cho Viện sĩ M. Gerasimov tiến hành công việc giám định. Ông cũng được trao 17 bức ảnh của Nikolay Kuznetsov để đối chiếu. Ngày 29/12, viện sĩ kết luận rằng các bức ảnh và hộp sọ thuộc về cùng một người với xác suất gần 98%.

Sau đó, ngày 27/7/1960, hài cốt của Nikolay Kuznetsov được cải táng tại nghĩa trang quân đội “Đồi Vinh quang” ở Lvov. Nghĩa là lần này giả thuyết của N. Strutinsky được công nhận chính thức. Nó được công bố trong tất cả các bộ bách khoa toàn thư. Cụ thể, tác giả cuốn cẩm nang “Những anh hùng Liên Xô” khẳng định rằng Nikolay Kuznetsov hy sinh “vào đêm 9/3/1944 gần làng Boratin (quận Brodovsky, tỉnh Lvov), sau khi nổ tung mình và các kẻ thù đứng cạnh ông bằng lựu đạn”.

Còn khi nhóm của Đại tá Stekhov tiến hành khai quật ở làng Milcha, dựa trên những phân tích được thực hiện bằng “các phương pháp hiện đại hơn”, họ tuyên bố rằng Nikolay Kuznetsov thực sự được an táng tại đây…

Nhưng chưa hết. Vào giữa những năm 80-90, bắt đầu xuất hiện các bài viết, trong đó người ta trình bày các giả thuyết mới. Ví dụ, dựa vào một cựu binh giấu tên của đội đặc nhiệm “Những người chiến thắng”, nhà tình báo K. Zakalyuk khẳng định rằng Nikolay Kuznetsov bị sát hại không phải bởi những người theo chủ nghĩa dân tộc Ukraine mà là bởi chính các chiến hữu của mình. Zakalyuk cho rằng các nhân viên an ninh Liên Xô có thể đã thủ tiêu Kuznetsov để trả thù cho vụ ám sát bất thành tên trùm quốc xã Erich Koch, kẻ chịu trách nhiệm về các vụ giết hại dân thường hàng loạt tại những vùng chiếm đóng…Ngoài ra, có cả những giả thuyết khác, thậm chí còn khó tưởng tượng hơn.

Tượng đài Nikolay Kuznetsov ở thành phố Ekaterinburg.

Trong số các giả thuyết mới nhất, giả thuyết được nhà báo Liên Xô Nikolay Dolgopolov trình bày trong cuốn sách “Những nhà tình báo huyền thoại” là có sức thuyết phục và hợp lý nhất. Ông cũng cho rằng Nikolay Kuznetsov đã bị sát hại ngày 9/3/1944 tại nhà của Stepan Golubovich ở làng Boratin. Hôm ấy, Nikolay Kuznetsov vội vã đến ngôi làng đặc biệt này, bởi ông cần gặp nữ hiệu thính viên V. Drozdova của đội đặc nhiệm “Những người chiến thắng” ở đấy (ông không biết rằng cô đã bị phục kích và hy sinh).

Ngay khi họ vừa bước vào ngôi nhà của Golubovich và chuẩn bị ăn lót dạ, thì có khoảng tám người xông vào. Nikolay Kuznetsov hình như bắt đầu tìm chiếc bật lửa và nói điều gì đó với người bạn đồng hành của mình. Đúng lúc đó, quả lựu đạn phát nổ và ông ngã khuỵu xuống sàn nhà.

Đồng thời, N. Dolgopolov cho rằng trước đó Nikolay Kuznetsov đã bị một kẻ nào đấy trong thành ủy Rovno phản bội. Đặc biệt, sau khi thành phố Rovno được giải phóng, nữ tình báo Lidya Lisovskaya, trợ lý của Nikolay Kuznetsov, nhiều lần nói về điều đó.

Khi những người du kích ở Rovno được mời đến Kiev, tất cả đều đi tàu hỏa, chỉ riêng Lisovskaya và chị họ của bà, nữ du kích Maria Mikota, không hiểu sao lại đi bằng xe tải. Trên đường đi, ngày 26/10/1944, họ bị sát hại nhưng không tìm ra thủ phạm…