Những bức ảnh giàu sử liệu

Nước Pháp là một quốc gia có đóng góp cho nhân loại nhiều thành tựu trên lĩnh vực nhiếp ảnh – điện ảnh. Sáng chế ra những thiết bị và quy trình để “biến một khoảng khắc thành mãi mãi”, tức là “chụp ảnh”, thường gắn với tên tuổi của Daguerre và thời điểm năm 1831…

Rồi cùng với cả thế giới, chủ yếu là Châu Âu, việc say mê với kỹ thuật chụp ảnh và sự ra đời của công nghệ và nghệ thuật nhiếp ảnh đã tạo nên một trào lưu, có lúc thành những “cơn dịch” vác máy đi chụp rồi in ra hàng ngàn, vạn bản dưới hình thức những tấm bưu thiếp thoả mãn nhu cầu ngồi tại nhà có thể nhìn thấy cả thế giới. Vào thời điểm thú vui phiêu lưu đến những vùng đất mới gắn với công cuộc chinh phục và mở mang thuộc địa thì nhiếp ảnh trở thành một công cụ lợi hại.

Ở Việt Nam, người Pháp tiến hành cuộc chinh phục từ giữa thế kỷ XIX. Bức ảnh đầu tiên còn lưu giữ được cho đến nay có thể còn nhiều ý kiến khác nhau. Nhưng bộ ảnh quý nhất và xưa nhất được chụp và còn lưu giữ được một cách có hệ thống và giá trị tư liệu được khẳng định là hàng trăm tấm ảnh của bác sĩ quân y Charles Édouard Hocquard đi theo các đạo quân viễn chinh tại Bắc Kỳ vào khoảng năm 1884 để rồi trở thành phần minh hoạ rất sinh động cho một cuốn bút ký (Một chiến dịch ở Bắc Kỳ/ Une campagne au Tonkin) được xuất bản lần đầu năm 1892 tại Paris mà đến nay vẫn có giá trị sử liệu.

Càng về sau việc dùng ảnh chụp càng phổ biến, đã có những đơn vị hay cơ quan chuyên trách việc chụp ảnh và quay phim; những tư nhân sử dụng máy ảnh ghi hình để kinh doanh (như in bưu ảnh) hay để làm kỷ niệm ngày một nhiều tạo nên những nguồn tư liệu bằng hình quý báu phản ảnh nhiều lĩnh vực trong đời sống của nước ta trên nhiều vùng miền.

Gần đây, đã xuất hiện nhiều nhà sưu tập tiến hành các cuộc lùng tìm trong các lưu trữ, thư viện hay trong các gia sản của các tư nhân nguồn tư liệu quý này… Nhiều cuộc triển lãm hay nhiều ấn phẩm đã được công bố khai thác nét đẹp và những tấm ảnh chụp có ưu thế hơn hẳn việc dùng câu chữ mô tả các sự việc, hiện vật hay cảnh quan của quá khứ…

Cách đây ít lâu, chúng ta được biết đến kho ảnh màu vĩ đại (được gọi là Thư khố Hành tinh – Archive de Planète) của Albert Kahn chụp tại nhiều quốc gia trong đó có phần chụp về Việt Nam vào thời điểm những năm cuối thập kỷ thứ hai của thế kỷ XX (1915 – 1919).

Vào thời điểm này, một bộ sưu tập ảnh trắng đen được chụp trong 2 năm xác định là 1895 – 1896 đang được công bố tại Thư viện Quốc gia Việt Nam tại Hà Nội. Bộ sưu tập này nằm trong các album gia đình của một người Pháp có mặt tại Việt Nam vào 2 năm 1895 – 1896 để lại.

Chủ nhân và cũng có thể là tác giả của những tấm ảnh này có tên là Armand Rousseau, nguyên là Toàn quyền Đông Dương trong thời gian chụp những tấm ảnh này. Tiểu sử cho biết: Armand Rousseau sinh ngày 24.8.1835 tại Tréflez, Finistère, Pháp. Tốt nghiệp trường Bách khoa và ngày nay người ta còn biết đến ông là kỹ sư đã tham gia xây dựng cây cầu nổi tiếng tại thành phố Brest đến nay vẫn tồn tại.

Tham gia hoạt động chính trị, ông thuộc phái Cộng hoà để trở thành nghị sĩ, đảm nhiệm chức Chủ tịch Hội đồng vùng này trong 12 năm và là người có công trong việc phát triển hệ thống đường sắt tại đây. Có lẽ vì những đặc điểm nghề nghiệp như vậy nên Armand Rousseau đã được Chính phủ Pháp cử sang làm Toàn quyền Đông Dương bắt đầu từ tháng 2.1895.

Đó là thời điểm cuộc Khai thác Thuộc địa lần thứ Nhất đang chuẩn bị được khởi động, và cũng là thời điểm chính quyền Pháp ở thuộc địa quan tâm củng cố vùng thượng du phía Bắc tiếp giáp vùng biên giới với nhà Thanh (Trung Quốc) cũng như triển khai một số hoạt động kinh tế như khai thác mỏ, làm đường xe hoả, xây dựng cầu cống…

Tuy nhiên, công việc của ông Đông Dương rất ngắn ngủi. Ngày 10.12.1896 Armand Rousseau đột ngột qua đời và ông được đưa về chôn cất tại quê nhà. Trong 4 tập album gia đình còn lưu giữ, chứa đựng khoảng ba trăm tấm ảnh chất lượng còn rõ và được ghi chú rất ngắn gọn như để cho riêng chủ nhân.

Người xem nhận ra các tấm ảnh của ông thực hiện trong thời gian ở Đông Dương gắn với các địa danh như Hà Nội, Hạ Long, Hải Phòng, Tuyên Quang, Huế, Tourane (Đà Nẵng), Nha Trang, Phan Thiết, Sài Gòn – Chợ Lớn, Mỹ Tho, Biên Hoà, Tây Ninh, Bà Rịa – Vũng Tàu/ Cap Saint Jacques…

Và những lĩnh vực đời sống khá phong phú được phản ánh trong các tấm ảnh phần nào cho thấy những hoạt động của Toàn quyền A.Rousseau trong thời gian ngắn ngủi ở Việt Nam và trở thành một nguồn sử liệu quý báu để nhận diện nước Việt Nam vào những năm cuối cùng của thế kỷ XIX (1895 – 1896).

Kỷ niệm 40 năm thiết lập quan hệ giữa hai quốc gia trong “Năm Việt Nam – Pháp 2014″, một cuộc trưng bày một phần trong bộ sưu tập ảnh này sẽ được tổ chức tại Thư viện Quốc gia Việt Nam (từ 20 đến 23.5.2014) với sự phối hợp của Tạp chí “Xưa&Nay” của Hội Sử học Việt Nam, Tổ chức đại diện cộng đồng thành phố quê hương của chủ nhân (Brest Métropole Océane Communauté Urbaine) và Thư viện Quốc gia Việt Nam.

Xin trân trọng giới thiệu một vài trong số gần ba trăm tấm ảnh của Armand Rousseau.

Đền Quán Thánh trong ngày khánh thành sau đợt trùng tu vào năm 1986.

Tháp Rùa rất rõ có tượng “Bà đầm xoè” đặt trên nóc.

Các điểm “trạm” trên đường cái quan được biến thành công trình phòng thủ cướp và thú dữ.

Chợ Đồng Xuân nhìn từ sông vào phố.

Voi biểu diễn trong ngày hội cùng các diễn viên để voi giả đạp lên người.

Thành Tuyên Quang. Các điểm “trạm” trên đường cái quan được biến thành công trình phòng thủ cướp và thú dữ.

Phố Hàng Trống, khách đến Hotel Hà Nội bằng xe tay và bằng cả… voi (của Tổng đốc).

Phố Hàng Mắm (Hà Nội) với những đoàn phu gánh mắm từ bến thuyền ngoài sông Hồng vào phố.

Armand Rousseau chính là viên toàn quyền đã thực hiện việc tổ chức phá thành Hà Nội, do vậy đây là một trong những hình ảnh cuối cùng trước khi bị phá.

Theo Laodong