Nhiều hệ lụy từ thuốc lá mới

Theo TS.BS Nguyễn Trung Nguyên – Giám đốc Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai, việc hút thuốc lá điện tử của bệnh nhân khi còn thiếu niên đã dẫn tới việc hút thuốc lá điếu và sớm gây ra bệnh phổi tắc nghẽn ngay khi còn rất trẻ.

Bệnh nhân nhập viện do thuốc lá điện tử. Ảnh: BVCC

Nguy cơ bệnh phổi tắc nghẽn

Trung tâm Chống độc – Bệnh viện Bạch Mai vừa tiếp nhận và điều trị cho một bệnh nhân nam 17 tuổi, nhập viện trong tình trạng kích thích, co giật và hôn mê sau khi sử dụng thuốc lá điện tử. Bệnh nhân được cấp cứu cơn co giật, đặt ống nội khí quản, thở máy và gây mê.

Đáng chú ý, khác với nhiều trường hợp ngộ độc thuốc lá điện tử trước đây, bệnh nhân xuất hiện suy thận rất sớm, diễn tiến nhanh và phải lọc máu cấp cứu. Xét nghiệm mẫu thuốc lá điện tử gia đình cung cấp phát hiện hai chất ma túy tổng hợp thế hệ mới: MDMB-4en-PINACA và ADB-4en-PINACA.

Bệnh nhân cho biết đã bắt đầu hút thuốc lá điện tử từ năm 13 tuổi, đến năm 14 tuổi hút thêm thuốc lá điếu và từ đó sử dụng đồng thời cả hai. Khi đánh giá chức năng hô hấp, bác sĩ ghi nhận bệnh nhân có rối loạn thông khí tắc nghẽn mức độ nặng, biểu hiện tương tự bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính – tình trạng thường chỉ gặp ở người nghiện thuốc lá lâu năm. Đường thở đã bị tổn thương, phù nề, xơ hóa và co thắt dẫn đến hẹp – một giai đoạn bệnh rất khó điều trị và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe .

Một nghiên cứu thực hiện tại Việt Nam năm 2009 ghi nhận 1,1 triệu người mắc các bệnh hô hấp, đặc biệt là viêm đường hô hấp và bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính. Với dân số hiện nay khoảng 100 triệu người – lớn hơn nhiều so với thời điểm nghiên cứu – số người mắc bệnh đường hô hấp do thuốc lá chắc chắn đã vượt xa con số nói trên.

Xu hướng lạm dụng và nghiện các hóa chất nhân tạo tổng hợp

Thuốc lá điện tử thực chất là hỗn hợp các hóa chất nhân tạo tổng hợp, gồm nicotin, hàng nghìn phụ gia, hương liệu và cả các loại ma túy tổng hợp thế hệ mới. Thuốc lá nung nóng là dạng lai giữa thuốc lá điện tử và thuốc lá truyền thống. Sự đa dạng hóa hình thức, hương vị và cách quảng cáo khiến các sản phẩm này ngày càng thu hút người trẻ, tạo ra lớp người dùng mới nghiện nicotin và các chất độc khác.

Nicotin – vốn từng được sử dụng làm hóa chất trừ sâu – là chất độc mạnh và có khả năng gây nghiện cao. Hiện nay các nước, trong đó có Việt Nam, đã dừng dùng nicotin làm thuốc trừ sâu vì độc tính nguy hiểm. Tuy nhiên, nicotin trong thuốc lá điện tử thường được bào chế ở dạng ít gây kích ứng đường hô hấp, đồng thời được đưa vào với hàm lượng cao hơn thuốc lá truyền thống, khiến người dùng dễ hút nhiều hơn, dẫn đến ngộ độc và nghiện sớm.

Nhiều bằng chứng quốc tế khẳng định thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng làm tăng tỉ lệ bắt đầu hút thuốc lá thông thường ở thanh thiếu niên. Một phân tích tổng hợp với 6.619 nghiên cứu tại châu Âu và Bắc Mỹ (giai đoạn 2005-2019) cho thấy thiếu niên 13-19 tuổi dùng thuốc lá điện tử có tỉ lệ chuyển sang hút thuốc lá điếu cao hơn hẳn nhóm không hút. Một nghiên cứu tại Mỹ trên 52.579 học sinh lớp 6-12 (giai đoạn 2015-2017) cho thấy mô hình tương tự: hút thuốc lá điện tử dẫn đến tiếp tục, kéo dài và tăng mức độ hút thuốc lá điếu.

Điểm mấu chốt là tất cả các sản phẩm thuốc lá đều chứa nicotin, và nhiều loại thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng còn chứa các chất ma túy như cần sa hoặc ma túy tổng hợp. Chỉ cần sử dụng một lần, người trẻ rất dễ tiếp tục và tăng liều nhanh chóng. Hậu quả là thế hệ người dùng thuốc lá mới ngày càng trẻ hóa, gồm cả nữ giới – điều không phổ biến trước đây đối với thuốc lá truyền thống.

Những quảng cáo cho rằng thuốc lá điện tử hoặc thuốc lá nung nóng “giảm hại” hay “hỗ trợ cai thuốc lá” là hoàn toàn sai lệch, đánh lừa người tiêu dùng và gây khó khăn cho các cơ quan quản lý.

Cần hành động quyết liệt

Thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng đang gây thiệt hại trên mọi phương diện. Những hóa chất độc hại trong sản phẩm mới nhiều hơn và biến tướng nhanh hơn thuốc lá cũ, dẫn tới hậu quả nặng nề hơn đối với sức khỏe cộng đồng. Thuốc lá truyền thống đã gây khoảng 70.000 ca tử vong mỗi năm tại Việt Nam và liên quan đến ít nhất 28 nhóm bệnh khác nhau. Gánh nặng kinh tế vì thuốc lá gấp 5 lần số thu thuế thu được.

Tất cả các sản phẩm thuốc lá – cũ và mới – đều đi ngược lại nỗ lực bảo vệ môi trường, duy trì không khí sạch, đảm bảo an toàn thực phẩm, an toàn thuốc và trật tự an ninh xã hội . Nếu không hành động quyết liệt ngay, xã hội sẽ phải đối mặt với một đại họa dai dẳng, ảnh hưởng đến nhiều thế hệ.

Năm 2025 được xem là thời điểm mang tính bước ngoặt. Việt Nam đứng trước hai lựa chọn: Một là, tận dụng “thời điểm vàng” để cấm hoàn toàn thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng; Hai là, bỏ lỡ cơ hội và để đất nước rơi vào vòng xoáy của các sản phẩm gây nghiện mới, khó kiểm soát và gây hậu quả lâu dài.

Trong quá khứ, nước ta không chặn được thuốc lá truyền thống khi kiến thức khoa học còn hạn chế, đời sống còn khó khăn. Nhưng hiện nay, quốc gia đã ổn định, người dân đủ đầy hơn, thông tin khoa học rõ ràng và đầy đủ. Với nền tảng đó, việc loại bỏ thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng khỏi đời sống là yêu cầu tất yếu.

Nghị quyết 173/2024/QH15 của Quốc hội – cấm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng – là một quyết sách sáng suốt, mang ý nghĩa lâu dài với sức khỏe cộng đồng. Giá trị của quyết sách này được đánh giá “lớn hơn nhiều so với việc chiến thắng bất kỳ đại dịch lớn hay cuộc chiến tranh nào”. Các đạo luật ban hành sau đó phải tiếp tục giữ vững tinh thần này, nếu không hệ quả sẽ rất nghiêm trọng và để lại dấu ấn nặng nề trong lịch sử.