‘Nhà khoa học số 1′ của Việt Nam là ai?
Nếu xem bộ cơ sở dữ liệu mới công bố của Nhà xuất bản Elsevier là bảng xếp hạng các nhà khoa học như cách hiểu của không ít người, thì nhà khoa học ‘xuất sắc’ nhất của Việt Nam có tên Ali Chamkha. Vậy Ali Chamkha là ai?
Người góp phần “đưa ĐH Việt Nam lên bản đồ ĐH thế giới”?
Trong danh sách 100.000 nhà khoa học ảnh hưởng nhất thế giới có 2 danh sách (Báo Thanh Niên tạm gọi là Danh sách sự nghiệp và Danh sách 2020). Tác giả có địa chỉ ở Việt Nam đứng hạng cao nhất là Ali Chamkha, thuộc Trường ĐH D.T, đạt vị trí 2.634 trong Danh sách sự nghiệp (người đứng thứ nhì với địa chỉ Việt Nam cũng là một cái tên nước ngoài, đạt vị trí 8.949, xếp sau Ali Chamkha hơn 6.000 bậc). Tác giả Ali Chamkha cũng có thứ hạng cao hơn hẳn hầu hết khôi nguyên Nobel và những tên tuổi giáo sư (GS) người Việt thành danh ở nước ngoài.
Trao đổi với PV Thanh Niên, tiến sĩ Doãn Minh Đăng, một nhà khoa học đang làm việc ở Đức, thành viên Diễn đàn Liêm chính khoa học, cho rằng nếu dựa trên thứ hạng trong các danh sách này để vinh danh, thì có lẽ Chính phủ cũng như giới khoa học Việt Nam phải ghi nhận công lao của tác giả Ali Chamkha, người đạt được vị trí cực kỳ xuất sắc trong “bảng xếp hạng”. “Nếu xem đó là một bảng xếp hạng các nhà khoa học thì không nghi ngờ gì nữa, Ali Chamkha chính là người dẫn đầu nền khoa học Việt Nam”, tiến sĩ Đăng nhận xét.
Tiến sĩ Lê Trường Tùng, Chủ tịch Hội đồng trường Trường ĐH FPT, cũng bình luận: “Nếu đúng đây là bảng xếp hạng nhà khoa học, nếu đúng là Ali Chamkha có mối quan hệ hợp tác nghiên cứu khoa học thực sự với các nhà khoa học Việt Nam, thì nên xem xét thưởng Huân chương Hữu nghị cho vị này, người nước ngoài góp phần quan trọng đưa ĐH Việt Nam lên bản đồ ĐH thế giới”.
Trong lý lịch khoa học đăng trên trang cá nhân của mình, ngay trang đầu tiên, Ali Chamkha nhấn mạnh ông am hiểu sâu sắc về các bảng xếp hạng ĐH. Điều này khá bất thường, vì lý lịch khoa học của các GS ĐH thường tập trung vào hoạt động khoa học, hầu như không ai nhấn mạnh ở ngay trang đầu lý lịch rằng họ am hiểu các danh sách xếp hạng. Nếu xét nhiệm vụ là giúp một trường ĐH như Trường ĐH D.T trở nên nổi bật trong danh sách các ĐH trên thế giới để đánh giá, thì Ali Chamkha đã thực hiện việc đó một cách xuất sắc.
“Đóng góp” trực tiếp và gián tiếp
Theo tìm hiểu của TS Đăng và nhóm Liêm chính khoa học, Ali Chamkha (tên đầy đủ là Ali Jawad Chamkha) sinh ra ở Li Băng, được đào tạo từ bậc ĐH đến tiến sĩ ở ĐH Kỹ thuật Tennessee, Mỹ, hiện làm GS ở ĐH Hoàng tử Mohammad Bin Fahd, Ả Rập Xê Út. Nếu dựa vào kết quả tra cứu cơ sở dữ liệu Scopus, rất khó để xác định Ali Chamkha thực chất làm việc ở đâu do địa chỉ làm việc của ông (ghi trên các bài báo khoa học mà ông đã công bố) thay đổi liên tục. Riêng trong 2 năm 2020 – 2021, địa chỉ làm việc của ông Ali Chamkha là… 5 trường ĐH, trong đó có 4 trường thuộc vùng Vịnh, đơn vị thứ 5 là Trường ĐH D.T, Việt Nam.
Sự nghiệp công bố của Ali Chamkha khá tập trung ở các trường ĐH thuộc Ả Rập Xê Út và Kuwait, còn các bài ghi địa chỉ bên ngoài vùng Trung Đông chủ yếu là gắn bó với Trường ĐH D.T. Theo dữ liệu Scopus, từ đầu năm 2021 đến nay, Ali Chamkha đã công bố 112 bài báo khoa học (bình quân cứ gần 3 ngày xuất bản 1 bài).
Trong bộ cơ sở dữ liệu của nhóm GS John P.A. Ioannidis, GS Ali Chamkha hoạt động ở 2 lĩnh vực: kỹ thuật cơ khí và giao thông vận tải, kỹ thuật hóa học. Trong Danh sách sự nghiệp, lĩnh vực kỹ thuật cơ khí và giao thông vận tải có 2.195 tác giả trên thế giới được thống kê, GS Ali Chamkha đạt vị trí 16; những tác giả có bài viết được thống kê đồng thời cả 2 lĩnh vực (kỹ thuật cơ khí và giao thông vận tải, kỹ thuật hóa học) có 91 tác giả, ông đứng ở vị trí số 1. Trong Danh sách 2020, lĩnh vực kỹ thuật cơ khí và giao thông vận tải có 2.318 tác giả, GS Ali Chamkha đứng vị trí thứ 2. Đồng thời, cả hai lĩnh vực có 97 người, ông số 1. Thống kê riêng lĩnh vực kỹ thuật hóa học (có 1.653 tác giả) cho thấy ông cũng đứng số 1.
Trong tất cả công bố khoa học của Ali Chamkha cho đến thời điểm này, chưa hề có đồng tác giả nào là người Việt Nam. Tuy nhiên, các thông tin khác cho thấy Ali Chamkha rất tích cực “cống hiến” trực tiếp và gián tiếp cho nghiên cứu khoa học ở Việt Nam, nếu như hiểu sự “cống hiến” là ghi tên trường ĐH Việt Nam vào địa chỉ tác giả của bài báo khoa học.
Tới nay, dữ liệu Scopus đã ghi nhận 61 bài báo mà Ali Chamkha ghi địa chỉ làm việc là Trường ĐH D.T, trong đó có 59 bài sử dụng trường này là địa chỉ duy nhất, 2 bài còn lại ông ghi 2 địa chỉ gồm Trường ĐH D.T và một trường ĐH khác ở Kuwait. Trong 5 bài báo khác, tuy Ali Chamkha không ghi địa chỉ Trường ĐH D.T, nhưng đồng tác giả của ông (cũng làm việc ở Trung Đông) thì ghi địa chỉ là Trường ĐH D.T. Ngoài 66 bài báo kể trên mà bản thân Ali Chamkha khai địa chỉ là Trường ĐH D.T, các đồng tác giả của Ali Chamkha còn ghi địa chỉ một trường ĐH khác ở Việt Nam, là Trường ĐH T.Đ.T, đến nay là 26 bài có tên trường này (có 11 bài có cả ĐH D.T lẫn ĐH T.Đ.T). Trong 26 bài này, có 21 bài Ali là đồng tác giả với Mohammad Ghalambaz, 3 bài là đồng tác giả với Iskander Tlili, 2 bài với 2 tác giả khác cũng có tên Ả Rập.
Danh sách các cơ sở nghiên cứu mà Ali Chamkha đứng tên trong các công bố khoa học – DOÃN MINH ĐĂNG
Sao không được nêu tên ở các trường có “hợp tác”?
Video đang HOT
Như trên đã nói, sau khi nhóm của GS John P.A. Ioannidis công bố Danh sách sự nghiệp, Danh sách 2020, thông tin này được lan truyền rộng rãi trong dư luận xã hội nhưng đã được “Việt hóa”, kèm theo những thông điệp mang tính ngộ nhận.
Tuy nhiên, tên của GS Ali Chamkha không hề được nhắc đến một lần nào, kể cả trên trang của Trường ĐH D.T. Trong khi đó, trang web của trường đã dẫn bài viết của một tờ báo trong nước về sự kiện 5 nhà khoa học của Trường ĐH D.T lọt vào danh sách “10.000 nhà khoa học hàng đầu thế giới” và dịch bản tin này ra tiếng Anh, trong đó bôi đậm những tác giả có địa chỉ trường này (nhưng chỉ với tác giả có tên Việt Nam). “Nếu Ali Chamkha có mối quan hệ hợp tác chính thức với Trường ĐH D.T, tại sao trường không nhắc đến sự kiện đáng chú ý đó?”, tiến sĩ Đăng đặt câu hỏi.
Không chỉ Ali Chamkha mới bị trường mà ông “hợp tác”, trường mà ông góp phần quan trọng đưa tên lên bản đồ ĐH thế giới phớt lờ, các tác giả khác ghi địa chỉ Việt Nam nhưng có tên nước ngoài cũng chịu chung cảnh ngộ “áo gấm đi đêm”. Trong số này, có 3 tác giả cũng được xếp ở vị trí rất cao (đồng thời cao hơn hẳn các tác giả có tên Việt Nam), gồm: Mika Sillanp (Trường ĐH D.T, vị trí 1.081 trong Danh sách 2020, vị trí 8.949 trong Danh sách sự nghiệp); Timon Rabczuk (Trường ĐH T.Đ.T, vị trí 3.529 trong Danh sách 2020, vị trí 28.882 trong Danh sách sự nghiệp); Karl Peltzer (Trường ĐH T.Đ.T, vị trí 4.612 Danh sách 2020, vị trí 14.832 Danh sách sự nghiệp).
Mối quan hệ đáng ngờ
Theo dữ liệu Scopus, mối quan hệ hợp tác của Ali Chamkha với các tác giả ghi địa chỉ trường ĐH ở Việt Nam cũng thể hiện sự lắt léo, khó nắm bắt. Chẳng hạn, bài đầu tiên Ali Chamkha hợp tác với Iskander Tlili (năm 2014) thì khi đó Tlili còn ghi địa chỉ là Trường ĐH D.T, Chamkha ghi địa chỉ làm việc ở một trường ĐH của Ả Rập Xê Út. Nhưng 3 lần mà 2 vị này hợp tác với nhau năm 2020 thì Tlili lại đều ghi địa chỉ làm việc ở Trường ĐH T.Đ.T, còn Chamkha mới là người lấy địa chỉ là Trường ĐH D.T.
Iskander Tlili là nhân vật trong bài báo đăng ngày 1.9.2020 trên Thanh Niên Online. Trong bài báo này, tiến sĩ Dương Tú đã cảnh báo hiện tượng có những nhà khoa học nước ngoài đóng vai trò “cai thầu” đứng ra làm đầu mối thu gom hàng ngàn bài báo thượng vàng hạ cám ở khắp nơi, rồi mang “bán” cho các trường ĐH Việt Nam, trong đó có Tlili.
Trong bộ cơ sở dữ liệu của nhóm GS Ioannidis, ở Danh sách 2020, có 7 người là đồng tác giả với Ali Chamkha từ 30 bài trở lên. Trong số này, đáng chú ý có tác giả Ghalambaz, M. (có 45 bài đứng tên chung với Ali Chamkha), xếp ở vị trí 28.108, với địa chỉ là Trường ĐH T.Đ.T (trong khi nơi làm việc chính thức là ĐH Hồi giáo Azad, Iran).
Việt Nam học - lĩnh vực nghiên cứu còn nhiều ẩn số
"Hiện nay, nghiên cứu về Việt Nam học đã có những bước tiến dài, lĩnh vực này đã được nâng tầm trên trường quốc tế. Tuy nhiên, Việt Nam học vẫn là một lĩnh vực nghiên cứu còn nhiều ẩn số".
Diễn đàn khoa học do Đại học Quốc gia Hà Nội (ĐHQGHN) chủ trì trong khuôn khổ Hội thảo quốc tế Việt Nam học lần thứ VI. (Ảnh: Nhật Hồng)
Việt Nam học: "Thành tựu và triển vọng"
Đây là chủ đề của diễn đàn khoa học do Đại học Quốc gia Hà Nội (ĐHQGHN) chủ trì trong khuôn khổ Hội thảo quốc tế Việt Nam học lần thứ VI được tổ chức chiều ngày 28/10/2021 tại ĐHQGHN. Diễn đàn được tổ chức theo hình thức kết hợp trực tiếp và trực tuyến.
Tham dự Diễn đàn có đại diện Đại sứ quán các nước tại Việt Nam và đông đảo nhà khoa học, học giả nghiên cứu về Việt Nam học.
Diễn đàn "Việt Nam học: Thành tựu và Triển vọng" là không gian để các nhà khoa học, nhà quản lý, nhà hoạt động xã hội và hoạch định chính sách cùng chia sẻ, đánh giá những thành tựu đạt được trong nghiên cứu, giảng dạy Việt Nam học thời gian qua và chỉ ra những vấn đề tồn tại, hạn chế cũng như xác định đường hướng phát triển của ngành Việt Nam học trong thời gian tới.
Phát biểu khai mạc diễn đàn, Giám đốc ĐHQGHN Lê Quân nhấn mạnh, mục đích của Diễn đàn là tăng cường kết nối, mở rộng giao lưu, hợp tác, phát triển mạng lưới Việt Nam học toàn cầu trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh thực hiện công cuộc công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước, chủ động hội nhập sâu rộng với thế giới và nhân loại trong bối cảnh trải qua những biến chuyển to lớn của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 với những mối quan tâm chung ngày càng gia tăng.
Giám đốc ĐHQGHN Lê Quân phát biểu tại diễn đàn. (Ảnh Nhật Hồng)
Giám đốc ĐHQGHN Lê Quân bày tỏ kỳ vọng, các nhà khoa học, học giả cùng đóng góp cho sự phát triển bền vững của Việt Nam thông qua những sáng kiến, đề xuất giải pháp nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, phát triển văn hóa, xã hội giúp Việt Nam phát triển bền vững, đồng thời góp phần nâng cao vị thế và vai trò của Việt Nam trên trường quốc tế, quảng bá hình ảnh đất nước và con người Việt Nam với thế giới.
Trình bày báo cáo đề dẫn tại Diễn đàn với chủ đề: "Việt Nam học: Kinh nghiệm quá khứ và những vấn đề đang đặt ra", GS.TSKH Vũ Minh Giang - Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo ĐHQGHN, Trưởng Ban tổ chức Diễn đàn cho biết, nghiên cứu Việt Nam dưới tiếp cận của từng khoa học chuyên ngành đã được thực hiện ở cả trong và ngoài nước từ nhiều thế kỷ trước, tuy nhiên, nghiên cứu Việt Nam với tư cách là một khoa học liên ngành dựa trên những lý thuyết và phương pháp mới chỉ thực sự phát triển mạnh mẽ trong khoảng hơn nửa thế kỷ gần đây.
GS.TSKH Vũ Minh Giang cho biết thêm, trong chiến lược phát triển chung, Trung tâm phối hợp nghiên cứu Việt Nam đã được thành lập tại Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội - tiền thân của ĐHQGHN, bắt đầu xây dựng ngành Việt Nam học theo định hướng nghiên cứu liên ngành.
Đây là cơ sở đầu tiên ở Việt Nam kết nối với giới nghiên cứu Việt Nam ở nước ngoài hợp tác triển khai các chương trình nghiên cứu và giảng dạy về Việt Nam. Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển thuộc ĐHQGHN được thành lập năm 2004 với chức năng triển khai nghiên cứu khoa học và đào tạo về Việt Nam học.
Bên cạnh đó, lĩnh vực nghiên cứu Việt Nam còn được triển khai và đào tạo tại Khoa Việt Nam học và tiếng Việt thuộc Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn và Chương trình đào tạo thạc sĩ ngành Khu vực học, trong đó có Việt Nam học tại trường ĐH Việt Nhật. Ngoài ra, ĐHQGHN cũng tổ chức nhiều hoạt động học thuật nhằm mở rộng, tăng cường kết nối nghiên cứu Việt Nam ở trong nước và quốc tế.
Tham dự Diễn đàn bằng hình thức trực tuyến, GS.TSKH Vladimir Kolotov - Trường ĐH Tổng hợp Quốc gia St.Petersburg) cho biết: "11 năm thành lập Viện Hồ Chí Minh thuộc Đại học Quốc gia Saint Petersburg". Theo đó, Viện Hồ Chí Minh là đơn vị đầu tiên và duy nhất ngoài lãnh thổ Việt Nam được thành lập tại Trường ĐH Tổng hợp Quốc gia St.Petersburg. Trong suốt 11 năm qua, Viện Hồ Chí Minh hoạt động theo khái niệm trục trong bảy lĩnh vực chính: Ngoại giao nhân dân, Trung tâm nghiên cứu khoa học, Trung tâm phân tích, Trung tâm thẩm định, tư vấn, Lĩnh vực văn hóa, Lĩnh vực giáo dục, Lĩnh vực kinh tế.
Các đại biểu tham dự diễn đàn. (Ảnh Nhật Hồng)
Cần phát triển ngành Việt Nam học theo định hướng khu vực học
Bàn về tình hình nghiên cứu Việt Nam tại Nhật Bản trong 20 năm qua, GS. Furuta Motoo - nguyên Chủ tịch Hội Nhật Bản nghiên cứu Việt Nam, Hiệu trưởng Trường ĐH Việt Nhật, ĐHQGHN) đã chỉ ra những thách thức hiện tại và triển vọng hướng tới tương lai.
GS. Furuta Motoo - nguyên Chủ tịch Hội Nhật Bản nghiên cứu Việt Nam, Hiệu trưởng Trường ĐH Việt Nhật, ĐHQGHN). Ảnh Nhật Hồng.
Theo GS. Furuta Motoo, đa dạng hóa và tiếp cận thực tế xã hội Việt Nam qua điều tra điền dã là thế mạnh của ngành Việt Nam học tại Nhật Bản hiện nay. Tuy nhiên, số lượng nhà nghiên cứu về Việt Nam học đang dần thu hẹp. Đây là xu hướng chung của lĩnh vực Khu vực học và nhiều lĩnh vực khác của khoa học xã hội và nhân văn ở Nhật Bản. GS. Furuta Motoo cũng nhấn mạnh, trong tương lai, cần phát triển ngành Việt Nam học theo định hướng khu vực học để làm sáng tỏ vị trí của Việt Nam trên trường quốc tế và định nghĩa lại bản sắc Việt Nam.
Chia sẻ một số kinh nghiệm giảng dạy ngành Việt Nam học tại Trường ĐH Charles, Cộng hòa Séc, TS. Bình Slavická cho biết, ngành Việt Nam học được coi là một trong những ngành chiến lược của Khoa Triết học, Trường ĐH Charles, CH Séc.
Nguyên tắc giảng dạy tiếng Việt ở Trường ĐH Charles là "Lấy ngữ âm ngữ pháp làm trọng, kỹ năng diễn đạt nói, nghe, đọc, viết là đích", vì vậy, bước quan trọng đầu tiên là ngữ âm và ngữ pháp. Chương trình giảng dạy tiếng Việt dành cho ngữ âm chiếm phần lớn thời lượng, điều đó cho thấy việc quan tâm đúng mức về ngữ âm đem lại sự tự tin nhất định cho người học. Bên cạnh đó, các hiện tượng ngữ pháp được giảng viên giới thiệu từ đơn giản đến phức tạp và minh họa bằng những ví dụ cụ thể, dễ hiểu, giúp sinh viên nắm vững nội dung của bài trước để hiểu được bài tiếp theo.
Các đại biểu nước ngoài tham dự diễn đàn. (Ảnh Nhật Hồng)
Thảo luận tại Diễn đàn, GS.TS Mai Trọng Nhuận - Chủ tịch Hội đồng Đảm bảo chất lượng giáo dục ĐHQGHN cho rằng, một trong những hướng nghiên cứu tiếp theo về Việt Nam cần được quan tâm là vấn đề phát triển kinh tế song song với trách nhiệm bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Trên cơ sở các kết quả nghiên cứu đối sánh với các quốc gia trên thế giới về việc đối phó với các thách thức trong bối cảnh hiện nay sẽ góp phần giúp Việt Nam phát triển toàn diện về mọi mặt.
GS.TSKH Vũ Minh Giang - Trưởng Ban tổ chức đánh giá cao những ý kiến trao đổi, thảo luận của các đại biểu tham dự Diễn đàn. GS.TSKH Vũ Minh Giang khẳng định, hiện nay, nghiên cứu về Việt Nam học đã có những bước tiến dài, lĩnh vực này đã được nâng tầm trên trường quốc tế. Tuy nhiên, Việt Nam học vẫn là một lĩnh vực nghiên cứu còn nhiều ẩn số.
" Về mặt lý luận và phương pháp nghiên cứu được thể hiện một cách đa dạng, phụ thuộc vào hướng nghiên cứu của mỗi nhà nghiên cứu ở mỗi quốc gia, khu vực, do đó, sự liên kết quốc tế trong nghiên cứu Việt Nam học là cực kỳ quan trọng" - GS. Vũ Minh Giang nhấn mạnh.
GS.TSKH Vũ Minh Giang cũng ghi nhận các ý kiến thảo luận cho rằng, cần tăng tính hấp dẫn của nghiên cứu Việt Nam, áp dụng những kết quả nghiên cứu Việt Nam học để thích ứng với bối cảnh mới. Đồng thời cần chuẩn hóa chương trình đào tạo tiếng Việt và quốc tế hóa chương trình đào tạo ngành Khu vực học, đặc biệt là chuyên ngành Việt Nam học.
Hội thảo quốc tế Việt Nam học lần thứ 6 năm 2021 do Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam và ĐHQGHN đồng tổ chức. Hội thảo có 10 tiểu ban và 1 Diễn đàn diễn ra trong hai ngày 28-29/10/2021.
Các Tiểu ban nội dung:
Tiểu ban 1: Các vấn đề khu vực và quốc tế
Tiểu ban 2: Tư tưởng, chính trị
Tiểu ban 3: Dân tộc, Tôn giáo
Tiểu ban 4: Giáo dục, Đào tạo và Phát triển Con người
Tiểu ban 5: Kinh tế, Công nghệ, Môi trường
Tiểu ban 6: Ngôn ngữ, Văn học
Tiểu ban 7: Nhà nước và Pháp luật
Tiểu ban 8: Lịch sử, Khảo cổ, Hán Nôm
Tiểu ban 9: Văn hóa
Tiểu ban 10: Xã hội
5 nhà khoa học Việt Nam vào top 10.000 nhà khoa học hàng đầu thế giới Theo bảng xếp hạng vừa được công bố ngày 20/10/2021, có 28 nhà khoa học người Việt đang công tác tại Việt Nam lọt vào bảng xếp hạng top 100.000 nhà khoa học có ảnh hưởng nhất thế giới trong năm 2021. Được biết, tác giả của công bố này vẫn là nhóm Metrics của các giáo sư Jeroen Baas, Kevin Boyack và...