Nhà gỗ Machiya: Không gian sống truyền thống đậm chất cố đô

Được gọi là “hang lươn”, nhà gỗ truyền thống machiya là nơi người dân ở cố đô Nhật Bản vừa kinh doanh, vừa sinh sống.

Khoảnh vườn nhỏ là yếu tố không thể thiếu trong thiết kế nhà gỗ machiya. Ảnh: Nippon

Những ngô nhà phố machiya của Kyoto không chỉ toát lên vẻ tinh tế về mặt thẩm mỹ mà còn là không gian sống vô cùng thoải mái, với khả năng điều tiết nhiệt độ, độ ẩm, cũng như khả năng chống chọi với động đất. Những ngôi nhà bằng gỗ truyền thống mang theo nhiều cải tiến mà người Nhật ở cố đô đã phát triển suốt một thiên niên kỷ qua.

Kiến trúc sư Matsui Kaoru cho hay: “Hồi thế kỷ 8, khi Kyoto trở thành kinh đô của Nhật Bản, machiya là từ dùng để chỉ các lán nhỏ trong chợ, nơi buôn bán hàng hóa. Sau này người ta bổ sung thêm khu sinh hoạt và cuối cùng ngôi nhà này đã biến chuyển thành machiya mà ta thấy ngày nay”.

Khi thành phố và lối sống phát triển qua nhiều thế kỷ, những ngôi nhà phố nơi mọi người sinh sống cũng vậy. Nhiều sự cải tiến đã được áp dụng trong thiên niên kỷ qua và các tiêu chuẩn dần thành hình. Hiện nay ở Kyoto có khoảng 40.100 dinh thự bằng gỗ kiểu truyền thống được xây dựng trước năm 1950.

Yếu tố tự nhiên

Kiểu nhà gỗ machiya mà ta thấy ngày nay ở Kyoto được phát triển vào giữa thời Edo và được xây bằng vật liệu hoàn toàn tự nhiên. Nhà cũng được cải tạo theo chu kỳ phát triển tự nhiên của vật liệu đã xây nên nó.

“Ví dụ, năm nào cũng có rơm rạ nên vật liệu này được thay thế hàng năm”, kiến trúc sư Matsui nói, “Mitsumata và kzo – cây có vỏ để làm giấy washi – và tre cần khoảng ba năm phát triển để đủ điều kiện khai thác, nên đồ đạc bằng giấy và tre vài năm mới thay một lần. Cây cối mất vài thập kỷ mới trưởng thành nên người ta đã áp dụng nhiều phương pháp để kéo dài tuổi thọ của gỗ”.

Chính vì vật liệu xây dựng là tự nhiên, nên bất cứ thứ gì được thay thế đều có thể đem làm chất đốt trong bếp, còn tro thì được người nông dân sử dụng làm phân bón. Những ngôi nhà machiya của Kyoto đã tạo ra một lối sống bền vững về mặt sinh thái.

Phương pháp shinkabe-zukuri là cách để kiểm soát độ ẩm trong nhà machiya. Ảnh: Nippon

Một điểm đặc biệt khác của nhà machiya ở Kyoto là khả năng điều chỉnh độ ẩm. Matsui giải thích: “Độ ẩm khoảng 50-60% có thể được duy trì quanh năm. Ngay cả khi không khí bên ngoài trở nên ẩm ướt, tức là khoảng 80%, thì bên trong nhà vẫn khô hơn. Đó là nhờ shinkabe-zukuri, phương pháp xây dựng khiến cột đỡ nhà vẫn được để lộ ra bên ngoài phần tường trát. Điều này đặc biệt hiệu quả trong điều chỉnh độ ẩm”.

Ví dụ, trong mùa mưa, lớp giấy phủ cửa trượt shji trở nên ẩm, nặng. Khi đó, những cây cột này sẽ hấp thụ hơi ẩm, khiến ngôi nhà được thông thoáng hơn.

Hành lang engawa bên ngoài giúp cách nhiệt. Ảnh: Nippon

Ngoài ra machiya còn được thiết kế để tăng khả năng đón ánh mặt trời, cũng như không khí. Mái hiên rộng giúp tránh ánh nắng chói chang của mùa hè nhưng lại để ánh nắng vào phòng khi mặt trời mùa đông xuống thấp. Trong khi đó, phần hành lang engawa bên ngoài cửa trượt tạo hiệu ứng cách nhiệt. Còn khu vườn nhỏ đặt trong khuôn viên nhà thì chịu trách nhiệm lấy ánh sáng và thông khí.