Nguyên nhân sâu xa giúp Saudi Arabia trở thành trung tâm hòa giải toàn cầu

Từ xung đột Nga – Ukraine đến các tranh chấp khu vực, Saudi Arabia đang nổi lên như một trung tâm ngoại giao đáng tin cậy của thế giới.

Không chỉ dựa vào sức mạnh kinh tế hay dầu mỏ, Riyadh chinh phục niềm tin quốc tế bằng sự trung lập, công bằng và nỗ lực hòa giải không ngừng.

Hội nghị thượng đỉnh Arập – Hồi giáo tại thủ đô Riyadh, Saudi Arabia ngày 11/11/2024. Ảnh: THX/TTXVN

Khi Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio và người đồng cấp Nga Sergey Lavrov gặp nhau tại Riyadh tuần trước để thảo luận về xung đột Nga – Ukraine, nhiều người đặt câu hỏi: Tại sao Saudi Arabia lại trở thành điểm đến ngoại giao toàn cầu? Điều gì khiến một quốc gia Trung Đông, không phải siêu cường hay thành viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (HĐBA LHQ), lại được cả phương Đông lẫn phương Tây tin cậy trong vai trò trung gian hòa giải? Câu trả lời không nằm ở sức mạnh quân sự hay kinh tế đơn thuần, mà là hàng thập kỷ xây dựng uy tín từ sự trung lập, công bằng và nỗ lực không mệt mỏi vì hòa bình.

Theo Tiến sĩ Naif Alotaibi, cán bộ Đại sứ quán Saudi Arabia tại Pakistan, dù là nền kinh tế lớn thứ 18 thế giới (GDP đạt 1,1 nghìn tỷ USD năm 2023) và vị thế là nhà xuất khẩu dầu mỏ hàng đầu, Riyadh không phải quốc gia giàu nhất hay quyền lực nhất. “Ngay cả các thành viên HĐBA LHQ cũng tìm đến Saudi Arabia khi xung đột leo thang”, ông Alotaibi nhấn mạnh. Điều này cho thấy sự tin tưởng của cộng đồng quốc tế vào Riyadh vượt xa các chỉ số kinh tế hay chính trị thông thường.

Tiến sĩ Alotaibi tiết lộ, bí quyết nằm ở “tư cách trung gian không thiên vị” – yếu tố được vun đắp qua hàng loạt sáng kiến ngoại giao. Khác với những nước thường bị nghi ngờ về động cơ địa chính trị, Saudi Arabia luôn giữ thái độ cân bằng, tập trung vào giải pháp thực tế thay vì lợi ích phe nhóm.

Lịch sử làm trung gian cho các cuộc xung đột

Từ những năm 1980, Saudi Arabia đã chứng tỏ khả năng dàn xếp những tranh chấp tưởng như không lối thoát:

Hiệp định Taif (1989): Riyadh đóng vai trò then chốt trong việc chấm dứt cuộc nội chiến 15 năm ở Liban, thiết lập cơ chế chia sẻ quyền lực giữa các giáo phái. Đây được xem là nền tảng giúp Liban duy trì hòa bình dù bối cảnh chính trị phức tạp.

Sát cánh cùng Kuwait (1990): Khi Iraq tấ.n côn.g Kuwait, Saudi Arabia không chỉ huy động liên minh 35 quốc gia do Mỹ dẫn đầu mà còn đóng góp 16,8 tỷ USD cho chiến dịch, giúp khôi phục chủ quyền cho nước láng giềng.

Hòa giải Morocco – Algeria (những năm 1980): Riyadh thúc đẩy đối thoại, dẫn đến việc mở lại biên giới giữa hai quốc gia sau hàng thập kỷ đối đầu.

Xoa dịu căng thẳng Syria – Jordan (1980): Khi Syria triển khai 20.000 quân và 600 xe tăng dọc biên giới Jordan, cố Ngoại trưởng Saud Al-Faisal đã thương lượng thành công để Damascus rút quân, tránh một cuộc chiến tiềm tàng.

Những thành công này không đến từ sự may mắn. “Saudi Arabia hiểu rõ vai trò của mình: Lắng nghe tất cả các bên, không áp đặt giải pháp, và sẵn sàng chịu chi phí ngoại giao”, Tiến sĩ Alotaibi phân tích.

Trung lập – chìa khóa tạo niềm tin

Khả năng giữ thế “cân bằng quyền lực” giúp Riyadh trở thành cầu nối giữa các phe phái đối địch. Trong xung đột Nga – Ukraine, Saudi Arabia từ chối lên án Moskva, đồng thời viện trợ 410 triệu USD cho Kiev. Cách tiếp cận này khiến cả hai bên đều xem Riyadh là đối tác khả thi để đàm phán.

Sự trung lập còn thể hiện qua việc tổ chức các hội nghị liên tôn giáo, như “Đối thoại Hòa bình Jeddah” năm 2022, quy tụ đại diện 14 tôn giáo để thảo luận về chung sống hòa bình. Điều này củng cố hình ảnh Saudi Arabia không chỉ là nhà hòa giải xung đột, mà còn là cầu nối văn hóa.

Khác với ngoại giao “cây gậy và củ cà rốt” của các cường quốc, Riyadh xây dựng ảnh hưởng thông qua hỗ trợ các nước nghèo, tài trợ dự án phát triển và duy trì quan hệ với mọi chính phủ bất kể thể chế. Ví dụ, Quỹ Phát triển Saudi (SFD) đã đầu tư 19 tỷ USD vào 84 quốc gia từ năm 1975, tập trung vào y tế, giáo dục và cơ sở hạ tầng.

Dù sở hữu 16% trữ lượng dầu toàn cầu, Saudi Arabia hiểu rằng dầu mỏ chỉ tạo sức mạnh ngắn hạn. Trong bối cảnh thế giới chuyển dịch sang năng lượng sạch, Riyadh đang định vị mình là “trung tâm ngoại giao xanh”. Nước này đã khởi động sáng kiến “ Thỏa thuận Xanh Trung Đông”, cam kết trồng 10 tỷ cây xanh và giảm mạnh lượng phát thải carbon trong khu vực.

Những ví dụ trên minh họa cách Saudi Arabia đã tận dụng ảnh hưởng chính trị, sức mạnh kinh tế và vị thế là một nhà sản xuất năng lượng lớn để ngăn chặn chiến tranh, giải quyết xung đột và xoa dịu khủng hoảng giữa các quốc gia. Điều này đã mang lại cho Riyadh một vị thế ảnh hưởng độc nhất, cho phép nước này hoạt động như một bên trung gian trung lập và đáng tin cậy, được các chính phủ và người dân trên toàn thế giới tôn trọng.