Nguyên nhân Kosovo vẫn bị cô lập khỏi EU

Vấn đề hộ chiếu tồi tệ nhất châu Âu là một trong những lý do khiến Kosovo không được miễn thị thực vào EU.

Văn phòng của EU ở Prishtina. Ảnh: Euronews

Trong khi hầu hết mọi người ở châu Âu và Tây Balkan có thể chỉ cần đóng gói vali, mua vé và cầm hộ chiếu là có thể để đến nơi mà họ lựa chọn ở EU, công dân Kosovo chưa bao giờ có đặc quyền đó.

Gần hai triệu người Kosovo vẫn phải chịu đựng quá trình xin thị thực vào EU và khối Schengen vô cùng vất vả, tốn thời gian.

Bất chấp những cam kết từ Brussels, Kosovo vẫn là vùng lãnh thổ duy nhất ở lục địa châu Âu ngoài Nga và Belarus không nằm trong chế độ miễn thị thực của EU, vốn cho phép những người bên ngoài khối vào khu vực Schengen 90 ngày, trong khoảng thời gian 6 tháng.

Không chỉ là về du lịch – những người Kosovo có nhu cầu học tập hoặc chăm sóc y tế ở Tây Âu cũng khó có thể xin được thị thực vào EU.

Shkelzen Starabaja, 28 tuổi, người đang thành lập một doanh nghiệp nhỏ ở Kosovo sau khi làm việc cho quân đội Mỹ ở Iraq nói: “Thật không công bằng và nó đã trở thành một vấn đề bị chính trị hóa, và không có hy vọng chúng tôi đạt được bất kỳ tiến bộ nào về điều đó”.

Những rắc rối về thị thực của người Kosovo gắn với lịch sử của khu vực này. Kosovo tuyên bố độc lập khỏi Serbia gần một thập kỷ sau cuộc xung đột 1998-1999 dẫn đến sự can thiệp của NATO.

Thỏa thuận Kumanovo đảm bảo việc rút các lực lượng do Belgrade hậu thuẫn khỏi tỉnh có đa số người Albania và cho phép Liên hợp quốc thành lập một phái bộ dân sự với NATO cung cấp an ninh, biến Kosovo trở thành vùng lãnh thổ bảo hộ duy nhất của Liên hợp quốc (LHQ) ở châu Âu.

Kể từ đó, cộng đồng quốc tế do LHQ, Mỹ và EU dẫn đầu đã đầu tư một lượng kinh phí và nỗ lực chưa từng có để đảm bảo khu vực này nhanh chóng trở thành một nền dân chủ chính thức.

Năm 2007, Brussels đã thành lập phái bộ dân sự lớn nhất của mình tại một vùng lãnh thổ không thuộc thành viên EU: Phái bộ pháp quyền của Liên minh châu Âu (EU Rule of Law Mission) hay EULEX, để hỗ trợ tư pháp địa phương và hỗ trợ lực lượng cảnh sát.

Tuy nhiên, kể từ tuyên bố năm 2008, Serbia – nước coi Kosovo là một phần lãnh thổ của mình – đã tìm cách ngăn cản Kosovo trở thành thành viên chính thức của các tổ chức quốc tế như LHQ và Interpol.

Ngoài ra, Serbia đã dẫn đầu một chiến dịch hủy bỏ công nhận quốc tế trong nỗ lực từ chối địa vị của Kosovo và chế độ tự do hóa thị thực cũng bị ảnh hưởng bởi tranh chấp.

Tất cả các quốc gia khác trong khu vực đã đàm phán thành công về cơ chế tự do hóa thị thực từ năm 2009 đến năm 2010. Tuy nhiên, đối với Kosovo, quyền đi lại tự do trong EU và khu vực Schengen vẫn là một “củ cà rốt” mà Brussels không ngừng đưa ra, nhà phân tích xã hội dân sự Donika Emini nói.

Kosovo đã được cam kết nhiều lần kể từ năm 2008 – đáng chú ý nhất là vào năm 2014, sau khi giải quyết tranh chấp biên giới với Montenegro.

Hồi đầu tháng 6 năm nay, Hội đồng EU được cho là đang xem xét loại bỏ trở ngại khi các nước phương Tây đang tranh giành gia tăng ảnh hưởng trong khu vực, do lo ngại Nga có thể khai thác khoảng trống trong bối cảnh cuộc xung đột ở Ukraine.

Tuy nhiên, tự do hóa thị thực – được cấp cho các quốc gia ứng cử viên mới nhất, Moldova và Ukraine, lần lượt vào năm 2014 và 2017 – một lần nữa vẫn là giấc mơ xa vời đối với người Kosovo.

Có rất nhiều phức tạp nảy sinh từ các quy định của các quốc gia khác nhau về việc cấp thị thực. Ví dụ, công dân Kosovo muốn có được thị thực cư trú của Áo phải nộp đơn xin thị thực này tại Skopje, thuộc Bắc Macedonia – cách thủ phủ của Kosovo hai giờ lái xe – mặc dù có đại sứ quán Áo ở Prishtina.

Một số đại sứ quán, như đại sứ quán Italy hoặc Đức, đã cố gắng hết sức để hợp lý hóa quy trình và đơn đăng ký có thể được nộp tại Prishtina mà không cần qua trung gian.

Những nước khác, bao gồm cả đại sứ quán Thụy Sĩ, sử dụng một cơ quan trung gian tiếp nhận hồ sơ và chuyển thị thực nếu được chấp thuận – nhưng điều này đôi khi gây phức tạp và tốn kém.

Mặc dù nguyên tắc là thị thực Schengen phải cấp quyền tiếp cận cho tất cả 26 quốc gia trong khu vực, Tây Ban Nha đã quy định rằng thị thực không bao gồm nhập cảnh vào nước này.

Tây Ban Nha cũng không coi các giấy tờ của Kosovo là hợp lệ, do không công nhận độc lập của Kosovo, vì lo ngại trong nước rằng các khu vực có phong trào ủng hộ độc lập mạnh mẽ như Catalonia có thể sử dụng tấm gương của Kosovo để biện minh cho trường hợp của riêng họ.

Theo công cụ xếp hạng tự do du lịch tư nhân, Henley Passport Index, Kosovo xếp ở vị trí thứ 90 trong danh sách các hộ chiếu mạnh nhất thế giới, cùng với các quốc gia như Chad, Bhutan và Campuchia.

Công dân Kosovo chỉ có thể tự do đi du lịch đến 53 trong tổng số 193 nước trên thế giới. Ngay cả một số nơi được biết đến là ít hạn chế nhất trên thế giới, chẳng hạn như Mauritius hoặc Gruzia, vẫn yêu cầu người Kosovo phải có thị thực hoặc cấm nhập cảnh hoàn toàn.