Nguyên nhân căn bệnh lạ cứ “gật gù” rồi chết ở châu Phi

Những người mắc bệnh cứ gật gù lên xuống liên tiếp mỗi khi nhìn thấy thức ăn hay khi trời bắt đầu trở lạnh. Triệu chứng diễn ra hàng ngày cho đến khi người bệnh chết vì không ăn uống được và xuất huyết não.

Nguy hiểm hơn, người ta chưa biết nó phát sinh và lây truyền như thế nào. Chỉ trong vòng 2 năm, gần 300 trẻ em trong cùng một ngôi làng đã chết vì căn bệnh kỳ lạ này.

Nơi bệnh lạ hoành hành

Cách thị trấn Lui (miền Nam Sudan) không xa là làng Amadi yên tĩnh, với những túp lều tranh nằm giữa khu rừng cỏ xanh mọc ken dày. Ngôi làng hẻo lánh này gần đây trở nên “nổi tiếng” bởi xuất hiện một căn bệnh được cho là bí hiểm và kỳ lạ nhất thế giới. Cô bé Martha Halim, 13 tuổi đang sống trong lo sợ và chờ đợi cái chết sắp đến bởi một căn bệnh hiếm gặp đến nỗi khoa học vẫn chưa tìm được cho nó một cái tên chính thức. Mỗi ngày, cô phải chịu hàng chục cơn gật đầu (head nodding) mạnh và liên tục đến hàng phút. Cơn gật đầu thường diễn ra sau lúc ngủ dậy từ 30 phút cho tới 1 giờ. Đôi khi người ta thấy cô mỉm cười trước khi lên cơn gật đầu. Cơn gật xảy ra theo chuỗi. Cái sau cách cái trước vài giây cho tới vài phút. Một chuỗi từ 2 – 10 cái gật riêng lẻ, thỉnh thoảng có khi lên tới 40 cái. Vì biểu hiện chính là cổ người bệnh cứ uốn cong ra đằng trước, ra sau, rồi lại ra trước liên tiếp nên người dân thị trấn Lui gọi căn bệnh này là “bệnh gật gù”. Điều kỳ lạ là, cơn tai biến chỉ xuất hiện khi người bệnh nhìn thấy thức ăn và ăn, hoặc khi thời tiết trở lạnh. Người bị bệnh dường như chịu một sự chi phối nào đó khiến họ cứ gật gù đầu lia lịa. Chỉ cần để một đĩa thức ăn trước mặt người bệnh là đầu của họ đã bắt đầu giật lên, giật xuống và khi ăn xong thì cơn gật đầu cũng chấm dứt. Càng kỳ lạ hơn là cơn gật đầu lại không hề xảy ra khi người bệnh ăn một loại thức ăn hoàn toàn lạ lẫm đối với họ.

Biểu hiện của những người mắc bệnh lạ

Ngôi làng Amadi và căn bệnh lạ giờ đã trở thành tâm điểm thu hút sự chú ý của các nhà khoa học và các tổ chức y tế của thế giới. Các chuyên gia của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) từ hai năm trước, tức khoảng 1 năm sau khi các triệu chứng của căn bệnh xuất hiện với bệnh nhân đầu tiên là Martha đã đến đây khám và chụp cắt lớp thần kinh cho cô bé nhưng họ không đưa ra được bất kỳ kết luận gì ngoài lời khẳng định rằng đây là một căn bệnh cực kỳ đặc biệt. Nhiều chuyên gia bệnh nhiệt đới cũng tìm đến làng Amadi và đang đau đầu với căn bệnh bí ẩn này. TS. Mickey Richer, chuyên gia bệnh nhiệt đới UNICEF kể lại: “Thật chẳng khác gì một cuốn tiểu thuyết trinh thám, bởi vì căn bệnh có thể dẫn tới tử vong. Khi tôi mang ra một bát sorghum, loại thức ăn phổ biến ở Sudan, và đặt trước mặt Martha, chứng “gật” ngay lập tức xuất hiện và nó biến mất khi cô bé ngừng ăn. Nhưng khi Martha thử ăn món gì đấy lạ miệng, chẳng hạn như chocolate, cơ thể cô bé không hề có phản ứng gì khác lạ. Chúng tôi không biết nguyên nhân nào gây nên căn bệnh này”. Theo TS. Richer thì đây là một hội chứng liên hệ đến hệ thần kinh. Hội chứng này mới được nhận biết khoảng hơn 20 năm trở lại đây. Nó có thể dẫn đến tử vong vì làm tổn thương não hoặc vì người bệnh không còn khả năng ăn uống. Trong số những đứa trẻ mắc bệnh gật gù, có cả Jacob, đứa em trai 8 tuổi của Martha, nhưng cậu bé bị nặng hơn nhiều. Ở Jacob có dấu hiệu thiểu năng trí tuệ và chậm phát triển. Mỗi khi bệnh xuất hiện kịch phát, cậu còn thường xuyên lên cơn điên tự hủy hoại mình. Thậm chí cậu bé đã tự nhảy vào lửa. Bé Ruben Nicholas 12 tuổi cũng không thoát khỏi căn bệnh này – những cơn tai biến đột ngột bóp nghẹt cơ thể cậu, như thể có ai đó đang ra sức đẩy cằm của cậu xuống tận ngực. Bố cậu cho biết, Ruben gật 3 lần mỗi ngày, và căn bệnh khiến cho cậu bé không thể lớn nổi. Hồi tháng 8, anh trai của Ruben là Lado cũng đã chết vì căn “bệnh gật gù”…

Vậy điều gì đã gây nên hiện tượng khủng khiếp này? Các chuyên gia bệnh nhiệt đới và người dân địa phương đưa ra rất nhiều giả thuyết về nguyên nhân gây bệnh. Một số dân địa phương cho rằng họ đang phải gánh chịu một lời nguyền rủa quái ác, số khác cho rằng đây là hậu quả chất độc hóa học mà quân đội chính phủ đã rải lên một số khu vực trong cuộc nội chiến kéo dài. Lại có người cho rằng căn bệnh xuất hiện là do người dân đã ăn hạt giống viện trợ để trồng trọt, vốn có bôi chất hóa học ở vỏ để bảo quản. Nhưng Liên Hợp quốc đã khảo sát độc chất trong khu vực và loại trừ vũ khí hóa học cũng như chế độ ăn uống của người dân địa phương. Đồng thời, họ thận trọng nêu một số giả thuyết, trong đó có khả năng dân làng ăn phải thịt khỉ nhiễm bệnh. Tuy nhiên, các giả thuyết đều chưa được chứng minh, và người ta cũng chưa có cách gì để điều trị căn bệnh. Theo Đức giám mục của làng thì cách duy nhất mà người ta áp dụng cho người bệnh là cách ly những đứa trẻ bị gật gù ra khỏi những đứa khác với hy vọng ngăn không cho bệnh lây lan rộng thêm. Tuy nhiên, theo bác sĩ Mickey Richer của UNICEF, nguyên nhân gây bệnh có lẽ đến từ một loài ruồi sống trên những dòng sông chảy mạnh ở châu Phi mà tất cả nạn nhân đều sống tập trung dọc con sông Yei. Loài ruồi này mang trên mình một ký sinh trùng gây chứng bệnh mù bí ẩn tại châu Phi. Richer cho biết bà phát hiện 93% bệnh nhân mắc chứng gật gù đồng thời cũng bị nhiễm loại ký sinh trùng này. Hiện nay, các nhà khoa học đang nghiên cứu xem đây có phải là thủ phạm giấu mặt gây căn “bệnh gật gù” kỳ quái nói trên hay không.

Các bệnh nhân đang phải chống chọi với bệnh tật

Những bệnh lạ vùi dập châu Phi

Không chỉ “bệnh gật gù” mà bệnh ngủ cũng đang dần tàn phá châu Phi. Cùng với hiện tượng nóng lên toàn cầu đang tạo điều kiện thuận lợi làm bùng phát căn bệnh ngủ triền miên, có thể đe dọa mạng sống của hàng chục triệu người ở miền Nam châu Phi. Theo số liệu từ Tổ chức Y tế thế giới (WHO), hiện mỗi năm tại khu vực miền Đông, miền Tây và miền Trung châu Phi có tới 70.000 người mắc bệnh ngủ triền miên hay còn gọi là bệnh trùng mũi khoan. Bệnh ngủ là một căn bệnh nguy hiểm gây chết người song hiện chưa có thuốc điều trị, bệnh lây nhiễm gián tiếp từ gia súc sang người qua trung gian là loài muỗi tsetse và loài ký sinh trùng mũi khoan, khi chúng thực hiện quá trình hút máu người. Nguyên nhân khiến dịch bệnh trên đe dọa miền Nam châu Phi được cho là do hiện tượng ấm lên toàn cầu, môi trường nhiệt độ tăng có thể coi là yếu tố thuận lợi cho loài muỗi và ký sinh trùng này phát triển mạnh. Nghiên cứu trên cũng kết luận đến năm 2090, sẽ có thêm từ 40-70 triệu người có nguy cơ mắc bệnh ngủ. Hiện có tới 75 triệu người đang sống trong khu vực có khả năng lây nhiễm bệnh cao. Bệnh nhân mắc phải bệnh ngủ sẽ gặp phải các triệu chứng như co giật, rối loạn giấc ngủ trầm trọng, hôn mê và dẫn tới tử vong.

Mới đây các nhà khoa học vừa phát hiện một bệnh nhiễm trùng mới, rất nguy hiểm, có tỷ lệ tử vong cao do bọ mang virus lan truyền. Ở châu Phi vừa phát hiện một tác nhân lan truyền virus nhờ một công trình nghiên cứu thận trọng về vụ bùng phát một bệnh nhiễm trùng hoàn toàn mới với tỷ lệ tử vong cao, xuất hiện tại nước này bắt đầu từ tháng 3-2009. Mùa hè năm đó, các nhà khoa học tách ra được từ vật liệu sinh khối của một bệnh nhân mắc bệnh lạ này một virus có ADN trước đây người ta chưa từng biết tới. Sau này virus đó được tìm thấy ở tất cả các người đồng bệnh. Trong quá trình tìm kiếm các tác nhân làm bệnh lây lan, các nhà khoa học đã nghiên cứu muỗi và các loại bọ mạt tại các địa phương mà dịch bệnh đang hoành hành. Người ta phát hiện ra 5,4% số bọ lạ chưa được đặt tên bị bắt có virus mới đó và khẳng định chính chúng là thủ phạm lan truyền bệnh. Để có kết luận chắc chắn về mối liên quan giữa bệnh và bọ, cũng như để xác định vectơ lan truyền vẫn cần thêm nhiều nghiên cứu nữa. Bệnh nhiễm trùng do các nhà khoa học châu Phi tìm ra được gọi là “Hội chứng sốt cấp tính giảm tiểu cầu (thrombocytopenia)”. Nó làm tổn thương trước hết tiểu cầu và tế bào limpho (lymphocyte) của người bệnh và nhanh chóng dẫn đến huỷ hoại các cơ quan khác trong cơ thể bệnh nhân. Tỷ lệ tử vong của những người mắc bệnh này lên tới 12%.

Thời gian qua, một căn bệnh được cho là xuất hiện đầu tiên ở châu Phi, gây ra do virus RVF, truyền từ động vật sang người qua muỗi. Theo bản tin mới nhất của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trong số 220 người mắc bệnh này thời gian qua, 82 người đã tử vong. Hiện tại nhiều nước trên thế giới đã có văn bản cảnh báo một bệnh nguy hiểm từ châu Phi có thể xâm nhập bất kỳ quốc gia nào. Theo văn bản này, hiện nay tại Kenya (châu Phi) đang xảy ra dịch sốt thung lũng Rift (Rift Valley Fever – RVF) do một loại virus rất độc hại. Đây là bệnh truyền nhiễm lây truyền từ động vật sang người, vật chủ trung gian truyền bệnh là nhiều loại muỗi. Virus RVF gây bệnh cho các động vật nuôi như trâu, bò, cừu, dê… Đối với người nhiễm virus RVF, sau thời gian ủ bệnh từ 2 đến 6 ngày, bệnh nhân sẽ có triệu chứng giống cúm như sốt, đau đầu, đau cơ, đau người. Một vài bệnh nhân có thể có dấu hiệu của viêm não là cứng cổ, sợ ánh sáng, nôn ói… Các triệu chứng này xảy ra từ 1 đến 3 tuần sau khi xuất hiện triệu chứng ban đầu. Trường hợp nặng, bệnh nhân có thể xuất huyết, viêm não và mắc bệnh về mắt như giảm thị lực, thậm chí nôn ra máu, tiêu ra máu, chảy máu dưới răng, dưới da. TS-BS Daniel cho biết: “Năm 1997-1998, RVF gây ra một vụ dịch lớn ở Kenya, Somalia gây tử vong cho ít nhất 300 người và vô số động vật. Tháng 9-2000, RVF được phát hiện ngoài châu Phi, ở Ả Rập Saudi và Yemen”. Do tác nhân gây bệnh là virus, nên vị Tiến sỹ này cho biết đến nay chưa có thuốc đặc trị chữa RVF. Bệnh cũng chưa có thuốc ngừa. Biện pháp phòng ngừa là tránh tiếp xúc với động vật bệnh, ngủ màn và tiêu diệt muỗi. Có thể thấy rõ ràng là hầu hết những căn bệnh lạ đang tàn phá châu Phi nghèo khó, đều bắt nguồn từ vật trung gian như ruồi, muỗi, bọ… nếu như biết cách phòng, chống có hiệu quả thì loài người hoàn toàn có thể đẩy lùi những căn bệnh lạ đó khỏi lục địa đen.

Theo PLXH