Người ‘chuyển giao ánh sáng’ cho đời

Trong căn phòng đóng kín cửa, anh Hoàng tỉ mẩn bên người quá cố, đồng nghiệp đứng soi đèn pin để anh thực hiện ca lấy giác mạc đầu tiên tại Việt Nam.

Một ngày tháng 4 mười ba năm về trước, chiếc xe cứu thương vội vã chở nhóm kỹ thuật viên Ngân hàng mắt đi về Kim Sơn, Ninh Bình, nơi có người qua đời tự nguyện hiến giác mạc. Ngồi trên xe, ánh mắt ai cũng trầm ngâm, lo lắng. Vỗ vai đồng nghiệp, bác sĩ Phạm Ngọc Đông, hiện là Phó Giám đốc Bệnh viện Mắt Trung ương, hỏi: “Chú có run không?”.

Im lặng đến 5 phút, Hoàng mới ngập ngừng: “Đây là ca đầu tiên ở Việt Nam. Nếu chẳng may có gì sơ suất, mọi công sức của anh em coi như đổ sông, đổ bể”.

Kỹ thuật viên Nguyễn Hữu Hoàng, 44 tuổi, Giám đốc Ngân hàng Mắt, Bệnh viện Mắt Trung ương vẫn nhớ như in diễn biến của ca lấy giác mạc cho cụ Nguyễn Thị Hoa, 81 tuổi. Chuyến xe đi đến đầu ngõ, mọi người cởi áo blouse theo yêu cầu của người nhà rồi đi xe máy vào con ngõ nhỏ như người đến thăm viếng bình thường. Toàn bộ dụng cụ, đồ đạc phải cho vào trong túi lớn, cố gắng thực hiện nhiệm vụ kín đáo để tránh điều tiếng cho gia đình.

Sau khi thắp hương cho cụ, tất cả bắt tay vào công việc. Hoàng nhẹ nhàng vệ sinh mắt của người hiến rồi khéo léo lấy lớp màng trong suốt nằm ngoài cùng nhãn cầu, đảm bảo không để bị co kéo và gấp nếp. Một kỹ thuật viên đứng soi đèn trong suốt 45 phút. Xong xuôi, anh đậy lại mi mắt cho cụ rồi đứng lên cúi đầu để cảm ơn gia đình và bước ra ngoài, toàn thân sũng mồ hôi.

“Khi bắt tay lấy giác mạc cụ, trong đầu tôi chỉ nghĩ phải làm sao có thể nhẹ nhàng nhất, để mọi người không phải xót xa thêm nữa. Trong tận cùng nỗi đau mất mát người thân, mọi người thấy được an ủi vì món quà để lại sẽ mang lại ánh sáng cho những người cần”, anh Hoàng chia sẻ.

Anh cho biết đó là ca hiến giác mạc đầu tiên tại Việt Nam. Để tri ân người hiến, bệnh viện tổ chức khám mắt miễn phí cho người dân khu vực này đồng thời tuyên truyền về lợi ích khi hiến giác mạc. Hiện Kim Sơn, Ninh Bình trở thành xã đi đầu trong cả nước về hiến giác mạc, khoảng 400 người.

Kỹ thuật viên Hữu Hoàng đang lấy giác mạc của người hiến dưới ánh đèn pin. Ảnh: Nhân vật cung cấp

Con đường trở thành kỹ thuật viên lấy giác mạc của Nguyễn Hữu Hoàng đến tình cờ. Năm 2006, anh về Ngân hàng Mắt làm việc, được đào tạo thành một kỹ thuật viên thu nhận giác mạc. Công việc chủ yếu là vận động người dân đăng ký hiến giác mạc.

Để tập quen, mọi người phải thực hành trên mắt lợn và tự dịch các tài liệu hiến giác mạc ở nước ngoài, cải biên nội dung sang tiếng Việt để có kiến thức tuyên truyền đến người dân. Ngày 5/4/2007, ngân hàng Mắt nhận được trường hợp đầu tiên tự nguyện hiến giác mạc.

Theo anh, bất cứ ai cũng có thể hiến tặng giác mạc sau khi qua đời, không phụ thuộc vào tuổi tác, giới tính, kể cả những người có thị lực kém, có tật khúc xạ, đã từng phẫu thuật về mắt hay mắc bệnh như ung thư, đái tháo đường, chỉ trừ người nhiễm HIV, viêm gan B, viêm gan C.

Giác mạc có thể thu nhận trong khoảng từ 6-8 tiếng sau khi người hiến qua đời, rồi bảo quản trong dung dịch nuôi dưỡng ở nhiệt độ từ 2-4 độ C. Giác mạc chỉ bảo quản được tối đa 14 ngày, sau đó sẽ không còn hiệu quả.

Đồng hành với anh Hoàng còn có kỹ thuật viên Bùi Hồng Sơn và Phan Đức Quang. Cả ba đã làm việc cùng nhau gần 15 năm.

Theo anh Sơn, lấy giác mạc tại chỗ có nhiều yêu cầu đặc biệt, nhất là việc đảm bảo vệ sinh tiệt trùng phải như một ca mổ trong điều kiện đông người, nhiều tiếng ồn xung quanh. Người lấy giác mạc cũng phải tỉ mẩn, chính xác để giữ cho giác mạc không bị gấp nếp, co kéo, làm ảnh hưởng đến tế bào nội mô ở bên trong. Tư thế lấy cũng phải linh hoạt, xoay quanh tư thế nằm của người mất.

Giác mạc được lấy từ người đã mất. Ảnh: Nhân vật cung cấp

“Mọi người cứ nghĩ cảm xúc chúng tôi chai sạn khi làm việc với người đã khuất, nhưng mỗi lần lấy giác mạc với tôi đều khác biệt, nhất là khi lấy giác mạc ở trẻ nhỏ”, anh Hoàng kể.

Năm 2019, em bé 4 tuổi rơi từ tầng hai và đã chết não, thoi thóp nằm trong phòng điều trị tích cực. Khi bé qua đời, người mẹ quyết định hiến giác mạc và bình tĩnh chứng kiến toàn bộ quy trình lấy giác mạc con, cố ngăn không để rơi lệ. Câu chuyện của bé Hải An 7 tuổi và cuộc độc thoại của người mẹ dù cả hai âm dương cách biệt cũng khiến anh lặng người.

“Người mẹ nói rằng con hãy nhường ánh sáng cho các bạn khác rồi nhẹ nhàng đặt nụ hôn lên trán cô gái nhỏ. Hành động đó khiến tôi không cầm được nước mắt dù đã trải qua chứng kiến nhiều cuộc ly biệt”, anh Hoàng nhớ lại, giọng ngậm ngùi.

Tuy nhiên, với công việc đòi hỏi sự tỉ mẩn, chính xác và không có công cụ hỗ trợ nhiều, mọi người tự nhủ không được phép để cảm xúc lấn át. “Chúng tôi cần phải có trách nhiệm với người đã khuất để hoàn thành tâm nguyện của họ”, anh Quang nói.

Khó khăn nhất trên hành trình đi tìm “ánh sáng” cho đời là nhiều gia đình thay đổi quyết định phút chót, từ chối hiến vì muốn “toàn thây” hoặc bất ngờ có một người trong dòng họ không đồng ý. Mỗi năm, kíp gặp từ ba đến bốn ca như vậy. Nếu thuyết phục được thì tiếp tục, nếu không, mọi người phải trắng tay ra về.

Ngoài ra, việc hiến giác mạc vẫn còn lạ lẫm ở nhiều địa phương. Nhiều gia đình thắc mắc “có được gì không?”. Khi đó, mọi người trong ngân hàng Mắt phải kiên trì để giải thích và trình bày lại mục đích thiện nguyện và toàn bộ quy trình hiến.

Hiện nay, số người đăng ký hiến giác mạc nhiều hơn. Năm 2007, Việt Nam có ca hiến giác mạc đầu tiên. Trong năm đó, tổng cộng 9 người hiến. Mười năm tiếp theo, trung bình 35-45 người mỗi năm. Đến 2018, số lượng hiến giác mạc tăng hơn 100 người. Từ đầu năm đến nay có 136 người đã hiến. Song, nhu cầu ghép giác mạc đăng ký tại Ngân hàng Mắt lên tới 700-800, dẫn đến cung không đủ cầu. Nhiều người muốn hiến song số lượng kỹ thuật viên chưa đủ đáp ứng.

Hơn 15 năm qua, anh Hoàng không nhớ đã thực hiện bao nhiêu ca, chỉ nhớ nhất những lúc xúc động khi nhận giác mạc hiến tặng và hạnh phúc khi được gặp những người sáng mắt trở lại. Hàng trăm lời cảm ơn từ những người được ghép, anh lưu lại coi như gia tài. Với thân nhân những người đã hiến, anh cũng thường xuyên động viên, hỏi thăm tình hình. Họ gọi anh là “người chuyển giao ánh sáng”, đem ánh sáng đến những người cần.

“Chỉ cần những mang ánh sáng đến kịp với những người chờ, vất vả bao nhiêu, chúng tôi không quản ngại”, anh Hoàng chia sẻ.