Người chưa thành niên xúi giục người dưới 18 tuổ.i phạm tội có bị xem là tình tiết tăng nặng?

Theo chuyên gia, cần sửa theo hướng chỉ áp dụng tình tiết tăng nặng này đối với người từ đủ 18 tuổ.i trở lên; để phù hợp với tinh thần chung của Luật Tư pháp người chưa thành niên.

Thực tiễn xét xử thời gian qua cho thấy nhiều vụ tòa áp dụng tình tiết tăng nặng “ xúi giục người dưới 18 tuổ.i phạm tội” theo điểm o khoản 1 Điều 52 BLHS đối với các bị cáo cũng là người chưa đủ 18 tuổ.i.

Liên quan đến tình huống pháp lý này, hiện có hai luồng quan điểm. Một bên thì cho rằng căn cứ vào văn bản hướng dẫn nghiệp vụ của TAND Tối cao thì tình tiết tăng nặng này được áp dụng không phân biệt người xúi giục đã thành niên hay chưa thành niên.

Quan điểm ngược lại thì cho rằng tình tiết tăng nặng này chỉ áp dụng đối với chủ thể là người đã thành niên. Nếu áp dụng cả đối với người chưa thành niên thì không phù hợp với đường lối, nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội.

Các tòa xét xử thế nào?

Tháng 9-2024, TAND quận Bình Thạnh đã xét xử và tuyên phạt 8 bị cáo từ 18 tháng tù (cho hưởng án treo) đến 30 tháng tù (cho hưởng án treo) về tội cố ý gây thương tích.

Trong vụ án này, hai bị cáo chưa thành niên là Đặng Thanh Long và Lê Nhựt Huy bị áp dụng tình tiết tăng nặng xúi giục người dưới 18 tuổ.i phạm tội vì là người trực tiếp rủ rê các bị cáo chưa đủ 18 tuổ.i phạm tội.

Một vụ án xét xử người chưa thành niên phạm tội tại TAND huyện Bình Chánh. Ảnh: SONG MAI

Theo HĐXX, Điều 90 BLHS năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định người chưa thành niên phạm tội phải chịu trách nhiệm hình sự theo những quy định của chương này, theo quy định khác của phần thứ nhất của Bộ luật này không trái với quy định của chương này.

Cạnh đó, Chương XII BLHS (những quy định đối với người dưới 18 tuổ.i phạm tội) không có quy định nào loại trừ việc áp dụng tình tiết tăng nặng “xúi giục người dưới 18 tuổ.i phạm tội” đối với người chưa thành niên. Do đó, cần áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự “xúi giục người dưới 18 tuổ.i phạm tội” đối với các bị cáo Đặng Thanh Long và Lê Nhựt Huy.

Tương tự, vào tháng 1-2024, TAND huyện Hóc Môn xét xử vụ án gây rối trật tự công cộng có 12 bị cáo. Trong đó, Phương Tấn Tiến và Nguyễn Quốc Đạt (cùng sinh năm 2005) bị truy tố và đưa ra xét xử với tình tiết tăng nặng là “xúi giục người dưới 18 tuổ.i phạm tội”.

Trong vụ án này, HĐXX đã viện dẫn hướng dẫn của TAND Tối cao về việc áp dụng tình tiết xúi giục người dưới 18 tuổ.i phạm tội là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự của người phạm tội, chứ không quy định người xúi giục phải là người đã đủ 18 tuổ.i (Công văn số 16/1999/KHXX ngày 1-2-1999).

Không nên áp dụng đối với người dưới 18 tuổ.i

Theo TS Trần Thanh Thảo (giảng viên Trường ĐH Luật TP.HCM), tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự “xúi giục người dưới 18 tuổ.i phạm tội” tại điểm o khoản 1 Điều 52 BLHS chỉ nên áp dụng đối với người thực hiện hành vi xúi giục là người từ đủ 18 tuổ.i trở lên vì những lý do sau:

Thứ nhất là việc áp dụng tình tiết tăng nặng này đối với người dưới 18 tuổ.i là không phù hợp với nguyên tắc xử lý hình sự tại khoản 1 Điều 91 BLHS và không phù hợp với đường lối, chủ trương, chính sách hình sự đối với người dưới 18 tuổ.i phạm tội của Nhà nước ta.

Người dưới 18 tuổ.i được coi là người đang trong quá trình phát triển về tâm sinh lý, khả năng nhận thức pháp luật, nhận thức tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi còn hạn chế nên họ dễ phạm sai lầm, dễ dẫn đến việc phạm tội. Vì vậy, việc xử lý người dưới 18 phạm tội phải đảm bảo lợi ích tốt nhất của họ và chủ yếu nhằm mục đích giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa sai lầm, phát triển lành mạnh, trở thành người công dân có ích cho xã hội.

Đối với người dưới 18 tuổ.i thực hiện hành vi xúi giục người dưới 18 tuổ.i khác phạm tội thì việc họ vừa phải chịu trách nhiệm hình sự với vai trò đồng phạm lại vừa bị áp dụng thêm tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự “xúi giục người dưới 18 tuổ.i phạm tội” sẽ không đảm bảo lợi ích tốt nhất cho họ cũng như trái với nguyên tắc xử lý được quy định trong BLHS.

Thứ hai, theo quy định tại Điều 416 BLTTHS về những vấn đề cần xác định khi tiến hành tố tụng đối với người bị buộ.c tộ.i là người dưới 18 tuổ.i thì cơ quan tiến hành tố tụng chỉ cần xác định về việc “có hay không có người đủ 18 tuổ.i trở lên xúi giục”. Tức việc “có hay không có người dưới 18 tuổ.i xúi giục” không thuộc trường hợp cần phải xác định trong vụ án có người bị buộ.c tộ.i là người dưới 18 tuổ.i. Có thể hiểu rằng, quy định của BLTTHS không đặt ra vấn đề người dưới 18 tuổ.i xúi giục người dưới 18 tuổ.i khác phạm tội để áp dụng tình tiết tăng nặng tại điểm o khoản 1 Điều 52 BLHS. Vì vậy, việc áp dụng tình tiết tăng nặng này sẽ không phù hợp với quy định của BLTTHS hiện hành.

Do đó, để thống nhất trong việc áp dụng pháp luật, đảm bảo cho sự phù hợp giữa quy định của BLHS và BLTTHS cũng như bảo vệ tốt nhất lợi ích của người dưới 18 tuổ.i, các cơ quan chức năng cần ban hành hướng dẫn cụ thể về tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự “xúi giục người dưới 18 tuổ.i phạm tội” tại điểm o khoản 1 Điều 52 BLHS theo hướng chỉ áp dụng đối với người từ đủ 18 tuổ.i trở lên.

Nên xem xét sửa lại theo hướng không áp dụng

Sở dĩ HĐXX các tòa khi xét xử áp dụng tình tiết tăng nặng này đối với các bị cáo là bởi lẽ áp dụng Công văn số 16/1999/KHXX ngày 1-2-1999 của TAND Tối cao.

Nội dung của Công văn này thể hiện BLHS không có quy định loại trừ đối với người phạm tội là người dưới 18 tuổ.i nên đối với tình tiết tăng nặng xúi giục người dưới 18 tuổ.i phạm tội áp dụng được cho cả người dưới 18 tuổ.i.

Đó là rào cản cũng như là căn cứ áp dụng nên khi xét xử các tòa không thể làm khác được. Văn bản hướng dẫn này từ năm 1999 (hướng dẫn đối với BLHS cũ), đến nay vẫn chưa có văn bản nào khác hướng dẫn thay thế đối với tình tiết tăng nặng này cho tinh thần cùng những tiến bộ trong BLHS 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017).

Tuy hiện nay các cấp xét xử vẫn áp dụng tình tiết này đối với người dưới 18 tuổ.i phạm tội nhưng xét về tâm lý học tội phạm cũng như khả năng phát triển nhận thức của những người chưa thành niên thì nên chăng cần sửa đổi quy định này theo hướng chỉ áp dụng đối với người từ đủ 18 tuổ.i trở lên. Việc này cũng phù hợp với đường lối xử lý đối với người chưa thành niên phạm tội: Cải tạo, giáo dục hơn là trừng trị, răn đe; Phù hợp với tinh thần chung của Luật Tư pháp người chưa thành niên vừa được Quốc hội thông qua.

Luật sư Đặng Trường Thanh, Đoàn Luật sư TP.HCM