1001 mánh khoé lừa đảo trên mạng xã hội (bài 1)

Thời gian qua, tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trên không gian mạng tiếp tục có nhiều diễn biến phức tạp.

Đối tượng lừa đảo trực tuyến thường nghiên cứu xu hướng, thị hiếu, nhu cầu người dân ; sau đó, lợi dụng sự nhẹ dạ, cả tin để xây dựng các kịch bản tiếp cận, dụ dỗ với phương thức, thủ đoạn ngày càng chuyên nghiệp , tinh vi …

Công tác đấu tranh, phòng và chống tội phạm sử dụng công nghệ cao để thực hiện hành vi phạm tội vì thế đặt ra ngày càng cấp thiết.

Hoạt động của tội phạm lừa đảo trực tuyến hiện nay có sự móc nối, câu kết chặt chẽ giữa nhóm đối tượng trong và ngoài nước.

Theo đánh giá của Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Bộ Công an , phương thức và thủ đoạn chính mà các đối tượng lừa đảo chiếm đoạt tài sản trên không gian mạng “nhắm” đến vẫn là sử dụng tài khoản mạng xã hội ảo, chủ động tiếp cận, kết bạn, trò chuyện với các nạn nhân nhằm xây dựng tình cảm. Sau đó, dụ dỗ họ tham gia đầu tư tài chính hoặc các trang đặt cược… từ đó, chiếm đoạt tiền do nạn nhân nạp vào. Đây là hình thức lừa đảo chiếm đoạt tài sản rất phổ biến và thường gây thiệt hại rất nặng nề cho các nạn nhân.

9 đối tượng liên quan đến đường dây lừa đảo qua không gian mạng bị Công an tỉnh Điện Biên bắt giữ.

Bên cạnh các phương thức thủ đoạn lừa đảo phổ biến đã xuất hiện tình trạng đối tượng lập nhiều tài khoản Facebook, website giả mạo của cơ quan Công an, văn phòng luật sư quảng cáo về việc được Bộ Công an uỷ quyền tiếp nhận hồ sơ, giải quyết thu hồi tiền bị lừa cho người dân, yêu cầu chuyển phí để giải quyết nhanh. Từ đó, chiếm đoạt tài sản, gây hoang mang và bức xúc trong dư luận.

Ngoài ra, các đối tượng còn mạo danh Công an phường… đề nghị người dân cài app giả mạo chứa mã độc để xác thực VNeID. Từ đó, chiếm quyền điều khiển thiết bị và chiếm đoạt tài sản trong các tài khoản ngân hàng của người dân.

Sử dụng không gian mạng để lừa đảo chiếm đoạt tài sản với nhiều phương thức

Đầu tiên phải kể đến là tình trạng công dân Việt Nam xuất cảnh sang Lào, Campuchia để kiếm việc làm với hình thức tuyển dụng “việc nhẹ, lương cao”. Đa số nạn nhân của hành vi dụ dỗ này bị đưa vào làm việc trong các công ty trá hình; sau khi qua Lào, Campuchia, họ bị đưa đến các cơ sở điều hành website lừa đảo, đánh bạc hoặc kinh doanh tiền ảo… Tham gia vào hoạt động này chủ yếu là công dân Việt Nam có độ tuổi từ 18 đến 35, trình độ học vấn thấp, không có công ăn việc làm ổn định, kinh tế gia đình khó khăn; bị dụ dỗ vào đường dây thông qua tìm kiếm việc làm trên mạng xã hội zalo, facebook hoặc được bạn bè rủ rê, giới thiệu sang nước ngoài làm việc với mức lương cao. Đáng chú ý, một số trường hợp đã trở thành nạn nhân của các đường dây buôn người, bị cưỡng ép lao động từ 12-16 tiếng/ngày, không cho ra khỏi cơ sở, bị áp đặt chỉ tiêu công việc cao. Nếu làm việc không đạt chỉ tiêu, họ sẽ bị bán cho các chủ sử dụng lao động khác; một số bị ép phải tuyển dụng lao động mới thay thế hoặc yêu cầu gọi điện về cho gia đình, người thân tại Việt Nam để nộp tiền chuộc mới cho về nước.

Sau khi các cơ quan chức năng Việt Nam đẩy mạnh công tác tuyên truyền, tình trạng ép buộc người Việt Nam làm việc ở Lào, Campuchia giảm xuống thì nhiều đối tượng xuất cảnh sang làm việc tại Lào, Campuchia là tự nguyện bởi mức lương và hoa hồng cao (từ 800 USD đến hàng nghìn USD/tháng). Nhiều trường hợp sau đó đã quay trở lại Việt Nam để tuyển dụng, lôi kéo thêm người tham gia vào đường dây lừa đảo.

Khoảng 5/2024, anh Lường Văn Kh (ở tại thị xã Nghĩa Lộ, tỉnh Yên Bái) kết bạn với một đối tượng trên mạng xã hội rồi được đưa sang Campuchia để làm “việc nhẹ, lương cao”. Khi sang đến nơi, người đàn ông này mới biết đã bị các đối tượng lừa đảo. “Trong quá trình sinh sống tại đây, tôi không ít lần bị các đối tượng đánh đập, bị bỏ đói, thậm chí là chích điện… ép phải thực hiện hành vi lừa đảo trên mạng xã hội” – anh Kh cho biết.

Kế đó là tình trạng lừa đảo qua hình thức mạo danh, bao gồm các hành vi giả danh cơ quan thực thi pháp luật như Công an, Viện Kiểm sát, Toà án thông báo nạn nhân có liên quan đến vụ án nghiêm trọng như ma tuý, rửa tiền… hoặc giả danh là Công an phường yêu cầu người dân cập nhật lại phiên bản VNeID, mã định danh cá nhân,.. yêu cầu người dân cung cấp số tài khoản, mã OTP hoặc chuyển tiền vào tài khoản của ngân hàng để phục vụ điều tra rồi chiếm đoạt; giả danh nhân viên ngân hàng, siêu thị, trung tâm thương mại, nhà mạng viễn thông… thông báo chương trình khuyến mại nâng cấp thẻ tín dụng, sim 5G đề nghị làm theo hướng dẫn, chuyển tiền thuế, phí để chiếm đoạt: sử dụng công nghệ deepfake giả làm người thân gọi video call lừa vay tiền; làm quen qua mạng xã hội, tạo lòng tin, hứa gửi tiền, quà tặng có giá trị cao, sau đó giả mạo nhân viên hải quan gọi điện thoại yêu cầu nạn nhân chuyển tiền làm các thủ tục thông quan để chiếm đoạt.

Đặc biệt, trong năm 2024 đã xuất hiện thủ đoạn giả mạo cơ quan Công an mà chủ yếu là giả mạo Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao và Phòng An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao Công an các địa phương để “thu hồi vốn treo” là tiền của người bị hại đã lừa đảo trước đó. Trong trường hợp này, khi người bị hại tin tưởng, liên hệ, các đối tượng yêu cầu họ gửi nhiều loại tiền phí khác nhau rồi chiếm đoạt. Do tâm lý hoang mang khi bị lừa mất tiền trên mạng, nhiều nạn nhân đã chuyển tiền cho đối tượng tự xưng là cán bộ Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao; cán bộ Phòng An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao của Công an các địa phương hoặc luật sư để được giúp lấy lại tiền lừa đảo với số tiền từ vài chục đến hàng trăm triệu đồng.

Tham gia làm cộng tác viên online để hưởng “hoa hồng”, chị H (trú tại Hà Nội) đã bị mất 100 triệu đồng. Vì tiếc của, chị đã lên mạng xã hội truy cập vào trang FanPage mang tên “Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao” với mong muốn nhận được hỗ trợ để lấy lại tiền. Chị H không ngờ một lần nữa đã “sập bẫy” tội phạm. Chị H kể lại, đối tượng tự giới thiệu là “cán bộ Công an” đã hướng dẫn chị thu hồi tiền bằng cách truy cập vào đường link của một trang Web chơi cờ bạc online và an ninh mạng sẽ “hack” vào 2 khung giờ, đảm bảo đóng tiền đặt lệnh sẽ thu được lãi. Sau khi thực hiện thành công một vài lần, các đối tượng thông báo chị phải nạp thêm nhiều tiền hơn. Khi bị hại chuyển số tiền vào tới 300 triệu đồng, các đối tượng thông báo tài khoản ngân hàng bị lỗi và không cho rút tiền về. Lúc này, chị H mới biết mình lại một lần nữa bị lừa đảo, chiếm đoạt tài sản.

Ngày 18/1, bà N.T.N. (SN 1960, ở quận Tây Hồ) nhận được điện thoại của đối tượng tự xưng là cán bộ Công an. Người này nói bà có liên quan đến vụ rửa tiền và buôn bán ma túy. Do lo sợ nên bà N đã chuyển 4,5 tỷ đồng vào tài khoản của đối tượng. Sau đó, biết mình bị lừa, bà đã tới cơ quan Công an trình báo.

Trước đó, ngày 17/1, Phòng An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Công an TP Hà Nội tiếp nhận đơn trình báo của 6 bị hại với tổng số tiền bị chiếm đoạt gần 20,6 tỷ đồng. Trong đó, người bị chiếm đoạt nhiều nhất là 15,3 tỷ đồng. Một trong số các bị hại là anh V (trú tại quận Long Biên, Hà Nội). Sau khi truy cập đường dẫn do đối tượng tự nhận là cán bộ Công an phường cung cấp, tải ứng dụng giả mạo dịch vụ công để bốc số thứ tự trước, không phải chờ khi lên quận làm thủ tục, anh V đã bị chiếm đoạt 1,3 tỷ đồng trong 3 giao dịch chuyển tiền.

Xuất hiện các thủ đoạn lừa đảo với phương thức phạm tội mới

Một trong số đó là thủ đoạn lừa đảo tình cảm, trong trường hợp này, tội phạm xây dựng nhân vật ảo với hình ảnh, lý lịch đẹp; tìm cách làm quen tạo lòng tin, tâm sự rồi nhằm tiến tới tình cảm yêu đương. Sau khi có được tình cảm của nạn nhân, đối tượng sẽ hướng dẫn họ tham gia vào các hoạt động mua hàng hưởng hoa hồng cao để chiếm đoạt tiền. Hoặc ở mức độ biến thể cao hơn, tội phạm sẽ dụ dỗ bị hại chát sex, quay phim , chụp ảnh khoả thân rồi khống chế tống tiền…

Thủ đoạn lừa đảo qua đầu tư: Tội phạm tạo lập các sàn giao dịch tiền ảo, sàn vàng, cổ phiếu, thương mại điện tử… Kêu gọi người dân tham gia đầu tư, mua bán trên các sàn qua hình thức dự đoán tăng/ giảm của các loại tài sản như: giá vàng, ngoại tệ, cổ phiếu. Đến khi người chơi nạp số tiền lớn vào các sàn này thì các đối tượng sẽ đánh sập hoặc “đánh cháy” tài khoản của người chơi chiếm đoạt số tiền đầu tư.

Thủ đoạn phát tán mã độc: Tội phạm phát tán mã độc xâm nhập vào hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu của tổ chức, cá nhân, đặc biệt là doanh nghiệp. Sau đó, giả mạo email, tin nhắn, thay đổi số tài khoản thụ hưởng yêu cầu đối tác thanh toán qua tài khoản chỉ định để chiếm đoạt.

Ngoài ra, lợi dụng sự mở cửa du lịch của Việt Nam, tội phạm người nước ngoài nhập cảnh và ở lại Việt Nam hoạt động vi phạm pháp luật đang có xu hướng gia tăng. Để tránh bị phát hiện, các đối tượng thường thuê căn hộ, biệt thự tại các khu nhà ở thương mại cao cấp, sinh hoạt khép kín, không ra ngoài, không quan hệ tiếp xúc với người xung quanh…

Thời gian gần đây, tội phạm tiếp tục sử dụng nhiều phương thức, thủ đoạn tinh vi để thực hiện lừa đảo chiếm đoạt tài sản trên không gian mạng. Đặc biệt, các đối tượng tăng cường sử dụng thủ đoạn giả mạo Công an xã, phường yêu cầu người dân hoàn thiện các thủ tục liên quan đến cập nhật thông tin căn cước công dân của người dân, hoặc người thân, như: vợ, chồng, con cái… Sau đó, yêu cầu người dân cài đặt các phần mềm độc hại vào điện thoại, máy tính để chiếm quyền điều khiển thiết bị, thực hiện chuyển tiền nhằm chiếm đoạt tài sản. Cụ thể, các đối tượng lừa đảo gọi điện đến số điện thoại của người dân tự xưng là cán bộ Công an phường, xã nơi người dân đang sinh sống và thông báo cho người dân thông tin liên quan đến mã định danh cá nhân, thủ tục khai báo làm căn cước công dân, đồng bộ dữ liệu căn cước công dân của người dân hoặc người thân như: chồng/vợ, con cái…

Sau đó, yêu cầu họ liên hệ với cán bộ Công an cấp quận, huyện, tỉnh để được hướng dẫn làm thủ tục tiếp theo. Sau khi người dân liên hệ với cán bộ Công an cấp quận, huyện, tỉnh (do chính các đối tượng khác trong ổ nhóm tội phạm giả danh), chúng sẽ hướng dẫn người dân thực hiện các thủ tục liên quan đến căn cước công dân qua ứng dụng VNeID giả mạo. Khi người dân tin tưởng, các đối tượng hướng dẫn người dân sử dụng điện thoại truy cập vào website giả mạo do chúng lập ra và cài đặt các ứng dụng mã độc nhằm chiếm quyền điều khiển thiết bị (tập trung chủ yếu vào các dòng điện thoại, máy tính bảng chạy hệ điều hành Android); sau đó thực hiện chuyển tiền từ tài khoản ngân hàng (đã đăng nhập trên các ứng dụng ngân hàng trong thiết bị của người dân) để chiếm đoạt tài sản.

Mới nhất là thủ đoạn cắt, ghép hình ảnh của các cá nhân có uy tín, ảnh hưởng trong xã hội sau đó nhắn tin, gọi điện uy hiếp yêu cầu chuyển tiền nhằm chiếm đoạt tài sản. Để thực hiện hành vi, chúng thu thập thông tin, như: hình ảnh, số điện thoại của người dân từ các trang mạng hoặc tài khoản mạng xã hội (đặc biệt là các thông tin được chia sẻ ở chế độ công khai trên các mạng xã hội). Các đối tượng thường nhắm vào các nạn nhân là người có điều kiện kinh tế, địa vị xã hội (gồm cả các đồng chí lãnh đạo UBND tỉnh, các sở, ban, ngành của các tỉnh, thành trên cả nước).

Tiếp theo, chúng sử dụng hình ảnh chân dung, ảnh có khuôn mặt của các cá nhân sau đó chỉnh sửa cắt ghép vào các hình ảnh có nội dung nhạy cảm, khỏa thân, đồi trụy. Các đối tượng sử dụng sim rác nhắn tin đồng loạt đến số điện thoại bị hại để uy hiếp, đe dọa và yêu cầu bị hại chuyển tiền (dưới dạng tiền điện tử USDT hoặc chuyển khoản ngân hàng). Nếu bị hại không thực hiện theo yêu cầu, chúng sẽ đăng tải các hình ảnh đã qua cắt ghép, chỉnh sửa lên các trang mạng xã hội nhằm bôi nhọ, xúc phạm danh dự, nhân phẩm, gây dư luận xấu đến uy tín của bị hại. Trong tin nhắn gửi cho các bị hại, các đối tượng thường yêu cầu bị hại liên hệ trực tiếp qua các email do các đối tượng tạo lập, quản trị (nhằm thuận tiện cho đối tượng có thể gửi hình ảnh đã qua chỉnh sửa để uy hiếp nạn nhân và xóa dấu vết).