Nghịch lý giá cacao đắt hơn giá đồng nhưng người nông dân vẫn phải nhận trái đắng

Chỉ trong vài tháng, giá cacao trên thị trường toàn cầu tăng 3 lần. Với diễn biến này, người nông dân kỳ vọng tăng thu nhập và giảm đói nghèo nhưng thực tế lại khác biệt.

Quả và hạt cacao. Ảnh: Xinhua

Theo kênh DW (Đức), giá cacao trong những tháng gần đây đã xô đổ mọi kỷ lục. Ngày 26/3 vừa qua, giá cacao đạt mức 10.000 USD/tấn, khiến loại thực phẩm này còn đắt hơn cả đồng, vốn đang neo tại giá 8.700 USD/tấn.

Sự bùng nổ của thị trường cacao bộc lộ một số vấn đề bất cập. Cacao tăng giá chỉ mang lại lợi nhuận cho đơn vị kinh doanh mặt hàng này còn người nông dân lại rơi vào bẫy nghèo trong nhiều năm.

Một vấn đề khác là mất cân đối về vùng sản xuất cacao khi Ghana và Bờ Biển Ngà chiếm đến gần 2/3 sản lượng cacao toàn cầu.

Chuyên gia Friedel Htz-Adams tại Viện Sdwind (Đức) nhận định giá cacao tăng bắt nguồn từ mùa màng thất bát tại một số khu vực sản xuất then chốt. Ông Htz-Adams nói: “Ở thời điểm này, ước tính sản lượng tại Bờ Biển Ngà và Ghana đã giảm tối thiểu 1/3″.

Hiện tượng thời tiết bất thường El Nino cùng các yếu tố môi trường địa phương đã khiến sản lượng sụt giảm. Ông Htz-Adams còn lưu ý rằng ảnh hưởng từ phá rừng đã “thêm dầu vào lửa” cho các hiệu ứng của El Nino trong khu vực, kéo dài thời gian mưa hoặc hạn hán. Ông lấy ví dụ về Gana trong năm 2023, ban đầu không có nhiều mưa nhưng sau đó xuất hiện đợt mưa kéo dài khiến cây cacao mắc bệnh.

Thu hoạch cacao tại miền Nam Cameroon. Ảnh: Xinhua

Ràng buộc tài chính đối với nông dân trồng cacao khiến vấn đề trầm trọng hơn.

Thị trường Liên minh châu Âu (EU) tiêu thụ gần 50% sản lượng cacao toàn cầu, theo sau là Mỹ. Nhưng người nông dân cacao chỉ nhận về một phần nhỏ trong ngành công nghiệp này. Phần lớn lợi nhuận đổ về túi doanh nghiệp sản xuất và thương nhân tại châu Âu, Mỹ.

Theo Bộ Hợp tác Kinh tế và Phát triển liên bang Đức (BMZ), với mỗi euro được chi cho thanh kẹo chocolate, chỉ có khoảng 7 xu về tay người nông dân, doanh nghiệp và thương nhân nhận 80 xu.

Sự bất công này bắt nguồn từ thực tế rằng, để giảm thiểu rủi ro từ giá cacao biến động, các nhà sản xuất chocolate thường dựa vào hợp đồng tương lai. Phương thức này đẩy người nông dân vào thế khó bởi họ bán cacao ở mức giá thấp trước khi có biến động tăng giá. Ví dụ như người nông dân Ghana và Bờ Biển Ngà đã bán 80% sản lượng của họ trong tháng 10/2023, trước cả khi mùa thu hoạch bắt đầu.

Ông Htz-Adams đánh giá: “Bi kịch là người nông dân Ghana và Bờ Biển Ngà không thu được nhiều lợi nhuận từ vụ mùa hiện tại do cacao được bán trước cả khi giá tăng”. Hầu hết người nông dân bán cacao với giá 1.800 USD ở thời điểm đó, và nay họ phải vật lộn với mùa màng thất bát.

Nhưng ông Htz-Adams cũng nhấn mạnh rằng mức giá cao của hợp đồng tương lai hiện nay báo hiệu cho giai đoạn ổn định giá trong một đến hai năm tới, đem lại hy vọng cho người nông dân ở các quốc gia trồng cacao.

Ông cho biết giá giao dịch đã gấp đôi so với một năm trước, áp dụng với cả những lô hàng được giao vào cuối năm 2025. “Nếu chúng ta đảm bảo được phần lớn số tiền này đến tay người nông dân thì việc bùng nổ giá có thể trở thành cơ hội cho họ”, ông Htz-Adams kết luận.