Ngân hàng và nỗi lo rủi ro gia tăng nợ xấu sau đại dịch

H.Chung06:46 28/08/2021

Dịch COVID-19 kéo dài và nhiều tỉnh thành phải áp dụng biện pháp giãn cách theo Chỉ thị 16/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ, đang khiến toàn bộ hoạt động kinh tế – xã hội bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Ngành ngân hàng cũng không nằm ngoài “cơn bão” này, tuy nhiên mức độ ảnh hưởng của ngành thường có độ trễ hơn so với các lĩnh vực khác.

Khó khăn có thể chưa phản ánh vào lợi nhuận

Sau lời kêu gọi của Ngân hàng Nhà nước và Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam, từ giữa tháng 7/2021 đến nay, nhiều ngân hàng thương mại đồng loạt công bố cắt giảm lãi vay nhằm hỗ trợ khách hàng vượt qua giai đoạn khó khăn do dịch COVID-19 mang lại.

Khách hàng giao dịch tại hội sở chính Vietcombank, 198 Trần Quang Khải, Hà Nội. Ảnh minh họa: Trần Việt/TTXVN

Khảo sát sơ bộ cho thấy, mức lãi suất các ngân hàng cắt giảm dao động từ 1-1,5 điểm %/năm so với mức lãi suất hiện hành. Thời gian áp dụng kéo dài đến hết ngày 31/12/2021.

Cá biệt, Ngân hàng Thương mại cổ phần Hàng Hải Việt Nam (MSB) công bố giảm lãi tới 3 điểm %/năm; hay một số ngân hàng công bố giảm tới 2 đợt lãi suất chỉ trong vòng hơn 1 tháng gần đây.

Theo Công ty TNHH Chứng khoán ACB (ACBS), mặc dù quy mô của gói hỗ trợ ban đầu chưa quá rõ ràng, tuy nhiên tác động của việc giảm lãi suất là khá đáng kể lên lợi nhuận đối với các ngân hàng hỗ trợ trên quy mô rộng. Còn các ngân hàng chỉ hỗ trợ một cách chọn lọc đối với các lĩnh vực, đối tượng chịu ảnh hưởng trực tiếp bởi dịch bệnh thì tác động lên lợi nhuận sẽ ít hơn.

Chẳng hạn, với việc điều chỉnh giảm 1 điểm % toàn bộ dư nợ, ACBS ước tính thu nhập lãi của Ngân hàng Thương mại cổ phần Ngoại Thương Việt Nam (Vietcombank) có thể giảm khoảng 3.912 tỷ đồng, tương đương với mức giảm gần 15% so với lợi nhuận trước thuế trong 4 quý gần nhất; Ngân hàng Thương mại cổ phần Quân Đội (MB) cũng giảm thu nhập lãi khoảng 1.466 tỷ đồng, tương đương với mức 11,2%.

Ngân hàng Thương mại cổ phần Á Châu (ACB) giảm từ 0,3-1 điểm % toàn bộ dư nợ, trừ các khoản vay tín chấp và nợ xấu, các chuyên gia của ACBS ước tính ngân hàng sẽ giảm thu nhập lãi khoảng 561 tỷ đồng. Ngân hàng Thương mại cổ phần Tiên Phong (TPBank) giảm 0,5-1,2 điểm % đối với dư nợ bị ảnh hưởng trực tiếp bởi COVID-19 thì sẽ giảm thu nhập lãi 184 tỷ đồng….

Ngoài việc giảm lãi vay trực tiếp, các ngân hàng cũng đang thực hiện cơ cấu lại nợ cho các khoản vay của khách hàng bị ảnh hưởng theo nội dung của Thông tư 03/2021/TT-NHNN sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư 01/2020 ngày 13/3/2020 về việc tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài cơ cấu lại thời hạn trả nợ, miễn, giảm lãi, phí, giữ nguyên nhóm nợ nhằm hỗ trợ khách hàng chịu ảnh hưởng bởi dịch COVID-19.

Dẫu vậy, các chuyên gia của ACBS cũng cho rằng, tác động lên lợi nhuận chung của ngân hàng có thể được bù đắp bởi tiền gửi không kỳ hạn (CASA) tăng lên, quản lý tài sản – nguồn vốn hiệu quả hơn, tăng trưởng thu nhập từ các hoạt động khác và quản lý chi phí hoạt động tốt hơn.

Video đang HOT

Thực tế, tại buổi gặp gỡ nhà đầu tư tổ chức giữa tháng 8, bà Lưu Thị Thảo, Phó Tổng Giám đốc Ngân hàng Thương mại cổ phần Việt Nam Thịnh Vượng (VPBank) cho biết, với tệp 19 triệu khách hàng trên tất cả các phân khúc và với mô hình kinh doanh tập trung vào bán lẻ, tín dụng tiêu dùng, ngân hàng này cũng đang gặp nhiều khó khăn, thách thức do COVID-19 mang lại.

Dù còn nhiều khó khăn, song bà Thảo cho biết, VPBank chưa thay đổi mục tiêu lợi nhuận đã cam kết với cổ đông tại Đại hội đồng cổ đông thường niên 2021. Song song với việc hỗ trợ khách hàng thông qua chương trình giảm lãi suất, cấu trúc lại các khoản nợ vay, VPBank hiện đang tập trung vào quản trị rủi ro tại hệ thống.

Lãnh đạo VPBank cho biết, ngân hàng này sẽ nỗ lực đưa nợ xấu của ngân hàng mẹ còn dưới 1,5% và tập trung rà soát lại chất lượng tín dụng, kế hoạch kinh doanh đặc thù trên từng phân khúc khách hàng; đồng thời tối ưu hóa trong cơ cấu vốn, tiết kiệm chi phí hoạt động… để đảm bảo mục tiêu lợi nhuận đã đề ra.

Ông Nguyễn Hưng, Tổng Giám đốc TPBank cũng nhận định, ảnh hưởng của dịch bệnh COVID-19 trong tháng 7- 8 là rất rõ ràng và có thể ảnh hưởng tới lợi nhuận của ngân hàng cả năm. Tuy nhiên, hiện TPBank chưa đặt vấn đề điều chỉnh giảm kế hoạch lợi nhuận, vì ngân hàng từ đầu năm đã dự trù trích lập bổ sung (khoảng vài trăm tỷ đồng).

Mặt khác, ngân hàng cũng sẽ tập trung khai thác các dịch vụ ngân hàng qua kênh trực tuyến và tiết kiệm chi phí hoạt động để đảm bảo lợi nhuận ngân hàng ít bị ảnh hưởng nhất trong những tháng cuối năm.

Cảnh giác với rủi ro nợ xấu gia tăng

Tham chiếu với giai đoạn làn sóng thứ nhất khi Việt Nam thực hiện mạnh giãn cách xã hội, nhiều khả năng tăng trưởng tín dụng trong quý III/2021 sẽ chậm lại khi các ngân hàng sẽ phải đặt vấn đề quản trị rủi ro lên hàng đầu để đảm bảo chất lượng tài sản. Cùng đó, việc nhiều tỉnh, thành phải áp dụng giãn cách xã hội kéo dài ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh và dòng tiền trả nợ của doanh nghiệp sẽ khiến áp lực trích lập nợ xấu của các ngân hàng tăng mạnh.

Thực tế, nợ xấu thường đi chậm hơn một bước và có độ trễ rất dài. Do đó, các phân tích gần đây cũng bày tỏ quan ngại về rủi ro nợ xấu của ngành ngân hàng. Dù Thông tư 03 cho phép các ngân hàng chuẩn bị dự phòng cho các khoản nợ được tái cơ cấu trong khoảng thời gian 3 năm, nhưng rủi ro nợ xấu vẫn luôn hiện hữu.

Theo ông Nguyễn Hưng, Tổng Giám đốc TPBank, không nên quá lạc quan về kế hoạch lợi nhuận của ngành ngân hàng trong thời gian tới. Bởi lẽ, nếu tính đúng, tính đủ, những khoản nợ cơ cấu theo Thông tư 01 và Thông tư 03 có thể bị chuyển sang nợ xấu.

Mới đây, trong báo cáo điểm lại tháng 8/2021 của Ngân hàng Thế giới (WB) có chủ đề “Việt Nam số hóa: Con đường đến tương lai” có nhấn mạnh một điểm đáng lưu ý. Đó là WB cảnh giác rủi ro khu vực tài chính đang tăng lên do khủng hoảng.

Theo WB, kinh nghiệm quốc tế cho thấy, việc cho vay có mục tiêu thường xảy ra tình trạng thiếu minh bạch về lý do, cơ sở kinh tế cho việc thực hiện cấp, quy mô và cách thức phân bổ các khoản vay này, bao gồm các khoản vay dành cho doanh nghiệp nhà nước và các doanh nghiệp lớn đang gặp khó khăn tài chính. Rủi ro không thanh toán được của các khoản vay này cuối cùng có thể được chuyển từ khu vực kinh tế thực sang khu vực tài chính. Vì vậy, khu vực tài chính có thể trở nên dễ bị tổn thương hơn theo thời gian.

Mặc dù ổn định tài chính chung đã được duy trì đến cuối tháng 6/2021, nhưng chất lượng khoản vay bắt đầu có dấu hiệu xấu đi ở một số ngân hàng. Tỷ lệ dư nợ tín dụng trên GDP đạt mức 136% năm 2019, tăng mạnh lên 146% tính đến cuối năm 2020 làm gia tăng nguy cơ cho các ngân hàng, nhất là những khoản vay liên quan đến các ngành kinh tế bị ảnh hưởng như du lịch, hàng không và có thể cả bất động sản.

WB cho rằng, việc triển khai thực hiện cơ cấu lại thời hạn trả nợ có thể che lấp một phần mức độ dễ bị tổn thương của bên vay và các ngân hàng. Tỷ lệ an toàn vốn tổng thể của các ngân hàng đã giảm từ 11,95% cuối năm 2019 xuống còn 11,13% vào tháng 12/2020, và 11,1% cuối tháng 6/2021. Do đó, cơ quan quản lý cần tiếp tục theo dõi chặt chẽ sự ổn định của hệ thống ngân hàng.

“Điều cần làm nữa là sớm ban hành kế hoạch xử lý nợ xấu, không cho phép gánh nặng nợ xấu kéo dài trong hệ thống ngân hàng vì nó có thể hạn chế vai trò hỗ trợ tăng trưởng bao trùm của hệ thống ngân hàng. Thêm vào đó, cũng cần có cơ chế rõ ràng để xử lý những ngân hàng yếu kém và đang gặp khó khăn; đồng thời tiếp tục tái cơ cấu vốn các ngân hàng để đáp ứng các yêu cầu của chuẩn Basel II”, báo cáo của WB khuyến nghị.

Tháo gỡ những 'nút thắt' trong thực hiện Thông tư 03

Mở rộng thời gian cơ cấu lại thời hạn trả nợ, giữ nguyên nhóm nợ theo hướng phù hợp hơn với nguồn thu, dòng tiền của khách hàng; trong thời gian phong tỏa, cách ly cho phép khách hàng có khoản nợ đến hạn tạm hoãn việc trả nợ; khoanh nợ đối với dư nợ được cơ cấu...

Đây là những đề xuất của các tổ chức tín dụng để tháo gỡ khó khăn trong quá trình thực hiện Thông tư 03/2021/TT-NHNN sửa đổi, bổ sung một số điều Thông tư 01/2020/TT-NHNN quy định về việc tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài cơ cấu lại thời hạn trả nợ, miễn, giảm lãi, phí, giữ nguyên nhóm nợ nhằm hỗ trợ khách hàng chịu ảnh hưởng bởi dịch COVID-19.

Khách hàng giao dịch tại BAOVIET Bank, số 8 Lê Thái Tổ, Hà Nội. Ảnh minh họa: Trần Việt/TTXVN

Gỡ "nút thắt" về thời hạn

Thực tế ghi nhận tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam (Agribank), ông Phạm Toàn Vượng, Phó Tổng Giám đốc ngân hàng cho biết, tính đến điểm này dư nợ của Agribank chịu ảnh hưởng bởi dịch COVID-19 được xác định theo Thông tư 03 và Thông tư 01 là khoảng 200.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, con số này chưa phản ánh đầy đủ vì còn vướng từ hành lang pháp lý.

Gần đây nhất, từ ngày 15/7/2021, Agribank đã đồng loạt hạ lãi suất tối đa đến 10% lãi suất cho vay đối với dư nợ hiện hữu và các khoản vay mới. Điều này có nghĩa là toàn bộ hơn 3 triệu khách hàng của Agribank với hơn 1 triệu tỷ đồng dư nợ đã được hạ lãi suất. Thậm chí cả những khách hàng không bị ảnh hưởng do COVID-19, nhưng là đối tượng cung cấp hàng hóa, dịch vụ thiết yếu thì Agribank cũng chia sẻ, hạ lãi suất để họ có điều kiện hỗ trợ lại cho khách hàng của doanh nghiệp.

Tuy vậy, Agribank cũng đang đối mặt với nguy cơ nợ xấu tăng cao và khó giữ được tỷ lệ nợ xấu dưới 2% như kế hoạch đề ra. Dẫn số liệu tổng hợp cho thấy, doanh số giải ngân tại Agribank từ ngày 10/6/2020 đến 31/7/2021 đạt khoảng 1,6 triệu tỷ đồng. Trong đó, tổng dư nợ đến hạn trong 5 tháng cuối năm 2021 là gần 400.000 tỷ đồng. Do giải ngân sau ngày 10/6/2020, các khoản nợ này hiện không được xét cơ cấu theo Thông tư 03 và tiềm ẩn nhiều nguy cơ chuyển nhóm nợ.

Trước thực tế trên, Phó Tổng Giám đốc Agribank cho rằng, gỡ nút thắt về các thời hạn quy định tại Thông tư 03 là việc cần thực hiện ngay. Cụ thể, Agribank kiến nghị Ngân hàng Nhà nước cho phép cơ cấu các khoản nợ sau ngày 10/6/2020 và việc thực hiện cơ cấu nợ được kéo dài hơn so với thời điểm quy định hiện nay là ngày 31/12/2021 do dịch COVID-19 đang diễn biến hết sức phức tạp, chưa dự báo được thời điểm kết thúc. Đồng thời, Ngân hàng Nhà nước không quy định thời gian trả nợ tối đa 12 tháng kể từ ngày được cơ cấu mà mở rộng thời hạn này theo hướng phù hợp với nguồn thu, dòng tiền của khách hàng, đặc biệt với các khoản vay trung dài, hạn.

Thêm vào đó, căn cứ theo Thông tư 02/2013/TT-NHNN quy định về phân loại tài sản có, mức trích, phương pháp trích lập dự phòng rủi ro và việc sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro trong hoạt động đối với tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, các khoản miễn, giảm lãi suất đều sẽ chuyển thành nợ xấu. Tại Agribank, chi phí miễn, giảm lãi cho các khoản vay không cao, nhưng dư nợ được miễn, giảm lãi tới gần 9.000 tỷ đồng. Nếu phải chuyển nợ xấu, Agribank sẽ phải trích lập dự phòng lên tới 644 tỷ đồng. Vì vậy, để giảm áp lực lên hoạt động ngân hàng, ông Vượng kiến nghị không chuyển thành nợ xấu đối với các khoản vay được miễn, giảm lãi suất.

Đồng quan điểm này, ông Nguyễn Cảnh Vinh, Quyền Tổng Giám đốc Ngân hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu Việt Nam (Eximbank) cho rằng, cần điều chỉnh thật nhanh Thông tư 03 bởi diễn diến dịch bệnh đang ngày càng phức tạp. "Tại một số địa bàn như Nha Trang (Khánh Hòa), Hội An (Quảng Nam)..., 80% khách hàng của Eximbank đã phải cơ cấu nợ. Nếu không có các giải pháp kịp thời, các khoản nợ này sẽ trở thành nợ xấu", ông Vinh chia sẻ.

Ngoài ra, lãnh đạo Eximbank đề nghị Ngân hàng Nhà nước nghiên cứu công thức rõ ràng về trích lập dự phòng rủi ro. Bởi với quy định hiện hành thì các tổ chức tín dụng phải theo dõi toàn bộ các khoản cơ cấu lại thời hạn trả nợ, giữ nguyên nhóm nợ. Hơn nữa, số lượng khoản vay bị ảnh hưởng bởi dịch COVID-19 có thể tăng thêm do diễn biến dịch còn kéo dài, ảnh hưởng đến nguồn lực, dễ nhầm lẫn, sai xót trong tính toán. "Vì thế, Ngân hàng Nhà nước nghiên cứu áp dụng công thức tính trích lập dự phòng đơn giản, dễ vận dụng hoặc có hướng dẫn chi tiết để hạn chế sai sót cho các tổ chức tín dụng trong việc trích lập dự phòng nhằm hỗ trợ tối đa cho khách hàng", ông Vinh kiến nghị.

Linh hoạt hỗ trợ khách hàng

Thời gian qua, nhiều địa phương thực hiện giãn cách xã hội để phòng, chống dịch COVID-19 nên việc tiếp cận hỗ trợ khách hàng của các ngân hàng gặp không ít khó khăn. Có trường hợp khách hàng không có khả năng trả nợ buộc phải cơ cấu nợ, nhưng khách hàng lại đang ở trong khu vực cách ly, phong tỏa hoặc là đối tượng F0, F1, F2... nên không thể đến ngân hàng để hoàn thành thủ tục cơ cấu. Trường hợp khác, khách hàng có tiền trả nợ nhưng lại không chuyển khoản được và cũng không được ra khỏi địa bàn do đang bị cách ly, phong tỏa dẫn tới chậm trả nợ.

Việc chậm thanh toán trong những trường hợp này vẫn bị chuyển sang nhóm nợ cao hơn theo quy định của Ngân hàng Nhà nước, ảnh hưởng đến uy tín giao dịch của khách hàng khi thể hiện thông tin trên Trung Tâm Thông Tin Tín Dụng Quốc Gia (CIC) và chất lượng nợ của tổ chức tín dụng.

Nhằm linh hoạt hỗ trợ tối đa cho khách hàng, ông Phạm Toàn Vượng cho biết, Agribank đã chủ động báo cáo cơ quan thanh tra giám sát về những trường hợp khách hàng có hoạt động ở vùng giãn cách xã hội trong giai đoạn đợt dịch thứ 4 bùng phát (khách hàng bị phong tỏa) và chỉ đạo không thu lãi quá hạn trong thời gian phong tỏa, cách ly. Đồng thời, hướng dẫn các chi nhánh thực hiện thu thập giấy tờ thủ tục bằng các phương tiện điện tử như: tin nhắn, Fax, Zalo, Viber... để thực hiện cơ cấu nợ. Trong vòng 30 ngày sau khi kết thúc cách ly, phong tỏa, ngân hàng sẽ cùng khách hàng hoàn thiện hồ sơ theo quy định hiện hành.

Đây là tình trạng diễn ra khá phổ biến trong giai đoạn hiện nay. Do đó, các ngân hàng đề nghị Ngân hàng Nhà nước cho phép tạm hoãn việc trả nợ trong thời gian phong tỏa và lùi thời gian trả nợ của các khoản đến hạn sau thời gian đáo hạn. Nếu khách hàng có khoản nợ đáo hạn trong thời gian phong tỏa, thời gian đáo hạn sẽ được lùi đến sau thời gian phong tỏa; không thu các khoản phí, lãi phạt trong thời gian hoãn trả nợ. Đồng thời, cho phép các tổ chức tín dụng được chủ động cơ cấu đối với các khách hàng bị phong tỏa, không cần đề nghị khách hàng cung cấp hồ sơ, tài liệu chứng minh doanh thu, thu nhập sụt giảm bởi ảnh hưởng của dịch COVID-19. Việc phân loại nợ, đề xuất không ghi nhận những khoản hoãn trả nợ này là cơ cấu nợ và không thay đổi phân loại nợ của khách hàng sau khi thực hiện hoãn trả nợ.

Ghi nhận loạt kiến nghị của các tổ chức tín dụng, đại điện Cơ quan Thanh tra giám sát, Ngân hàng Nhà nước cho biết, việc sửa đổi Thông tư 03 hiện nay mang tính cấp bách. Vì vậy, các nhóm vấn đề liên quan đến thời hạn sẽ được tập trung nghiên cứu sửa đổi trước tiên. Các nhóm vấn đề còn lại liên quan đến hồ sơ, hướng dẫn trích lập dự phòng rủi ro, phân loại nhóm nợ... sẽ được thực hiện sau đó.

Ngày 2/4/2021, Ngân hàng Nhà nước đã ban hành Thông tư 03/2021/TT-NHNN sửa đổi, bổ sung một số điều Thông tư 01/2020/TT-NHNN. Việc thực hiện Thông tư 01 và Thông tư 03 đã giúp các doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi dịch COVID-19 cơ cấu lại thời gian trả nợ phù hợp với tình hình sản xuất kinh doanh, làm giảm bớt áp lực chi phí tài chính cho doanh nghiệp và ngân hàng.

Tuy nhiên, từ cuối tháng 4/2021, dịch COVID-19 tái bùng phát và lan rộng ra nhiều tỉnh, thành phố, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp và người dân.

Trước hình hình đó, thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, Ngân hàng Nhà nước đã ban hành nhiều giải pháp tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, song nhiều doanh nghiệp phản ảnh đang gặp rất nhiều khó khăn do không có nguồn thu, không trả được nợ ngân hàng, không được cơ cấu các khoản vay theo Thông tư 01 và Thông tư 03, ảnh hưởng đến việc phân loại nhóm nợ. Các ngân hàng không thể cơ cấu nợ, tiếp tục cho vay khách hàng vì vướng quy định tại Thông tư 01 và Thông tư 03 khiến nợ xấu có xu hướng tăng cao.

Ông Nguyễn Quốc Hùng, Tổng thư ký Hiệp hội Ngân hàng cho rằng, Ngân hàng Nhà nước cần xem xét sửa đổi Thông tư 03 và có các giải pháp hỗ trợ ngân hàng một cách phù hợp trong bối cảnh dịch COVID-19 diễn biễn hết sức phức tạp như hiện nay.

"Sửa đổi Thông tư 03 là việc làm cấp thiết nhằm đảm bảo hành lang pháp lý cho các tổ chức tín dụng thực hiện hỗ trợ khách hàng chịu ảnh hưởng dịch COVID-19, đặc biệt là các quy định về thời hạn cơ cấu nợ, đối tượng được cơ cấu nợ, cho phép các tổ chức tín dụng chủ động cơ cấu nợ phù hợp...", ông Hùng khẳng định.

Đã cấp hạn mức tín dụng 56.000 tỷ đồng cho việc thu mua, tạm trữ lúa gạo Theo thông tin Ngân hàng Nhà nước (NHNN) chiều 26/8, từ đầu năm 2021 tới nay, các tổ chức tín dụng (TCTD) tại Đồng bằng sông cửu Long (ĐBSCL) đã cấp hạn mức tín dụng khoảng 56.000 tỷ đồng cho các doanh nghiệp, thương nhân thu mua, tạm trữ lúa gạo. Xuất khẩu gạo đang rất khó khăn vì dịch COVID-19 bùng phát....