Mỹ rơi vào thế tiến thoái lưỡng nan do trừng phạt dầu mỏ Nga

Mỹ đang đối mặt bài toán khó: trừng phạt Nga để cắt nguồn tài chính của Moskva mà không khiến giá dầu tăng vọt, đe dọa nền kinh tế và uy tín chính trị trong mùa bầu cử sắp tới.

Dù chịu nhiều biện pháp trừng phạt, Nga vẫn duy trì xuất khẩu dầu nhờ mạng lưới trung gian và thanh toán bằng tiền quốc gia, khiến Washington gặp khó trong việc siết chặt nguồn thu của Moskva (trong ảnh: Trong ảnh: Mỏ dầu Vankorskoye tại Krasnoyarsk, Nga). Ảnh: Reuters/TTXVN

Theo Wall Street Journal ngày 28/10, việc chính quyền Mỹ áp đặt các lệnh trừng phạt dầu mỏ mới nhất đối với hai nhà sản xuất lớn nhất của Nga là Rosneft và Lukoil đã khơi lại một tình thế tiến thoái lưỡng nan dai dẳng đối với phương Tây. Mục tiêu rõ ràng là nhằm cắt giảm nguồn ngân sách hỗ trợ chiến dịch quân sự của Nga ở Ukraine, nhưng câu hỏi đặt ra là: làm thế nào để gây tổn thất cho Nga mà không ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế của chính họ thông qua việc tăng giá năng lượng?

Tình thế khó khăn này đặc biệt căng thẳng đối với Washington. Việc áp dụng các biện pháp cứng rắn hơn đối với một trong những nhà sản xuất dầu hàng đầu thế giới luôn tiềm ẩn nguy cơ gây ra một cú sốc nguồn cung toàn cầu và đẩy giá dầu lên cao. Đây là rủi ro mà Mỹ muốn tránh, nhất là trong bối cảnh chính sách thuế quan đang làm gia tăng bất ổn lạm phát và mùa bầu cử giữa nhiệm kỳ đang đến gần.

“Họ (chính quyền Trump) đang cố gắng ứng phó. Rõ ràng họ thấy rằng không được làm nổ tung nền kinh tế toàn cầu, điều đó có nghĩa là họ sẽ sử dụng các biện pháp trừng phạt nhắm vào các mục tiêu cấp thấp”, Richard Nephew, cựu quan chức cấp cao về trừng phạt của Bộ Ngoại giao Mỹ, nhận định. Theo ông, những hành động được thấy cho đến nay về cơ bản là một “chiến dịch phát tín hiệu với hy vọng gây ra một số thiệt hại” hơn là một cú giánh trực diện.

Công cụ thực thi và sự không đồng bộ

Ngay cả sau các lệnh trừng phạt gần đây, Mỹ vẫn còn nhiều công cụ mạnh mẽ trong tay. Những công cụ này bao gồm việc đưa đội tàu chở dầu bí mật của Nga vào danh sách đen, hoặc sử dụng các biện pháp trừng phạt thứ cấp đối với các ngân hàng, thương nhân và nhà máy lọc dầu ở các quốc gia khác, đặc biệt là Trung Quốc hoặc Ấn Độ – những khách hàng chính của dầu mỏ Nga.

Trong cuộc chiến trừng phạt này, phần lớn quyền thực thi nằm ở Mỹ. Bộ Tài chính Mỹ sở hữu bộ phận thực thi pháp luật hùng mạnh với hàng thập kỷ kinh nghiệm và thường xuyên áp dụng các biện phạt thứ cấp nhằm trừng phạt các thực thể nước ngoài giao dịch với các bên bị trừng phạt. Điều này trên thực tế buộc các bên phải tuân thủ bằng cách đe dọa quyền tiếp cận hệ thống tài chính bằng đô la Mỹ. Robin Brooks, thành viên cấp cao của Viện Brookings, nhấn mạnh: “Nỗi lo sợ bị loại khỏi mạng lưới thanh toán bằng đô la Mỹ là hoàn toàn có thật”.

Trong khi đó, Liên minh châu Âu (EU) và Anh cũng đã áp dụng các biện pháp trừng phạt cứng rắn, nhưng lại thiếu sự giám sát tập trung. Việc thực thi được giao cho từng quốc gia thành viên EU. Điều này dẫn đến sự không đồng nhất về chính sách: EU và Anh đã nhắm mục tiêu vào hơn 550 tàu thuộc đội tàu bí mật của Nga, trong khi Mỹ chỉ nhắm mục tiêu vào khoảng 216 tàu chở dầu. Ngoài ra, chính quyền Trump cũng đã rút khỏi việc áp dụng trần giá dầu G7, vốn chỉ cho phép dầu Nga được giao dịch với giá thấp hơn mức trần hiện tại là 47,60 USD/thùng.

Khả năng né tránh và sự chuyển dịch tài chính

Mặc dù có các lệnh trừng phạt, kinh nghiệm cho thấy Nga sẽ sử dụng đội tàu, mạng lưới trung gian bí mật và các kênh tài chính phi USD để né tránh. Các nhà phân tích dự đoán doanh thu dầu mỏ của Moskva sẽ bị ảnh hưởng do rào cản hậu cần và thanh toán nghiêm ngặt hơn làm giảm lợi nhuận, nhưng xuất khẩu dầu vẫn sẽ tiếp tục ổn định.

Thực tế đã chứng minh khả năng kiên cường của Nga, tương tự như kinh nghiệm của Iran – quốc gia đã duy trì mức xuất khẩu cao bất chấp các lệnh trừng phạt lớn kéo dài nhiều năm. Một ví dụ là vòng trừng phạt trước đó vào tháng 1 năm nay, nhắm vào Gazprom Neft và Surgutneftegas. Mặc dù lượng xuất khẩu được ghi nhận từ các công ty này đã giảm, tổng khối lượng vận chuyển đường biển của Nga vẫn được duy trì nhờ việc sử dụng các thực thể mới thành lập và vận tải ngầm, theo các nhà phân tích tại JP Morgan.

Đáng chú ý, cơ chế thanh toán cho dầu mỏ Nga đã chuyển dịch đáng kể. Theo JP Morgan, hiện chỉ khoảng 5% lượng dầu xuất khẩu của Nga được thanh toán bằng USD, giảm mạnh so với mức 55% trước cuộc xung đột Ukraine. Đồng nhân dân tệ Trung Quốc hiện chiếm ưu thế với 67% trong các giao dịch, và đồng rúp chiếm 24%, khiến hầu hết dầu thô Nga nằm ngoài hệ thống tài chính Mỹ. Báo cáo của Morgan Stanley đầu tuần này cũng khẳng định: “Cho đến nay, xuất khẩu dầu thô của Nga vẫn tăng trưởng đáng ngạc nhiên mặc dù phải đối mặt với các lệnh trừng phạt”.

Tác động và rủi ro gia tăng

Tuy nhiên, phạm vi ảnh hưởng của đồng đô la Mỹ vẫn còn lớn. Các bộ phận quan trọng của giao dịch hàng hóa, bao gồm hậu cần, vận chuyển và bảo hiểm, vẫn phụ thuộc vào đồng đô la Mỹ. Việc mất khả năng tiếp cận hệ thống USD khiến mọi giai đoạn của quy trình trở nên chậm hơn và tốn kém hơn cho Nga. Việc phụ thuộc vào các tàu chở dầu ngầm và thương nhân trung gian cũng làm tăng chi phí vận chuyển cho các nhà xuất khẩu Nga.

Các lệnh trừng phạt mới của Mỹ cũng làm tăng rủi ro cho các nhà máy lọc dầu ở Trung Quốc và Ấn Độ, thúc đẩy họ yêu cầu giảm giá sâu hơn.

Về mặt doanh thu, ngành năng lượng Nga đang chịu áp lực kép: các cuộc tấn công của Ukraine nhắm vào các nhà máy lọc dầu và cơ sở hạ tầng năng lượng khác, cùng với giá dầu thế giới thấp hơn. Kết quả là, doanh thu xuất khẩu nhiên liệu hóa thạch hàng tháng của Nga đã giảm xuống mức thấp nhất vào tháng 9 năm nay kể từ khi xung đột nổ ra, góp phần làm gia tăng thâm hụt ngân sách.

Trong bối cảnh đó, thế tiến thoái lưỡng nan của Mỹ được tóm gọn trong nhận xét cuối cùng của ông Nephew: “Tôi nghĩ người châu Âu đang có ý định gây thiệt hại, nhưng họ đang làm điều đó một cách rất căng thẳng. Tôi nghĩ vẫn chưa rõ liệu Mỹ có thực sự cố gắng gây thiệt hại cho nền kinh tế Nga hay không”, ngụ ý rằng Mỹ vẫn ưu tiên sự ổn định của thị trường năng lượng toàn cầu.