Mỹ: 6 tỷ USD đền bù có thể vẫn là… vô nghĩa

Purdue Pharma, hãng dược bị kiện vì liên quan đến cái chết của hàng trăm nghìn người dùng thuốc opiod tại Mỹ, vẫn chưa thoát khỏi rắc rối pháp đình.

Đề nghị dàn xếp trị giá 6 tỷ USD của chủ sở hữu Purdue Pharma không thuyết phục được thân nhân của những người thiệt mạng.

Chẳng tiền nào lấy lại được mạng người

Ellen Isaacs mất con trai vì dùng OxyContin quá liều. Nhưng bà không muốn nhận số tiền dàn xếp do gia đình Sackler – những người sở hữu Purdue Pharma – hãng dược đã bán hàng tỷ viên OxyContin, một loại thuốc giảm đau có chất gây nghiện opiod, khiến con trai bà và hàng trăm nghìn người khác trở nên lạm dụng rồi chết vì sốc thuốc.

Isaacs thà thấy gia đình phải chịu đựng nhiều năm ở tòa án còn hơn là buông tha cho các thành viên nhà Sackler. Người phụ nữ 58 tuổi nói: “Chẳng có tiền nào mang được con của tôi trở lại”.

Thuốc giảm đau OxyContin của Purdue Pharma có chất gây nghiện opiod được cho là có liên quan đến cái chết của hàng trăm nghìn người. Ảnh: Reuters.

Năm 2021, nhà Sackler đã đề nghị trả 6 tỷ USD để giải quyết hàng nghìn vụ kiện cáo buộc họ đã thúc đẩy “đại dịch opioid” tại Mỹ. Khoản này sẽ được thanh toán trong vòng 10 năm và khoảng 130.000 người sẽ chia sẻ số tiền đền bù 750 triệu USD. Chính quyền các tiểu bang và địa phương sẽ nhận được hàng tỷ USD còn lại để tài trợ cho các chương trình liên quan đến phòng ngừa lạm dụng thuốc opioid.

Theo hồ sơ của tòa án, khoảng 95% các nạn nhân đã chấp thuận việc dàn xếp. Nhưng thỏa thuận này bao gồm một điều khoản mà Issacs cùng một số người khác đến giờ vẫn phản đối: Nó sẽ cấp cho nhà Sackler quyền miễn trừ khỏi các vụ kiện dân sự về opioid trong tương lai.

Thỏa thuận dàn xếp đã được soạn thảo tại Tòa án phá sản ở New York nhưng sau đó bị Bộ Tư pháp Mỹ kháng cáo lên Tòa án Tối cao. Bộ Tư pháp tuyên bố việc hủy bỏ quyền theo đuổi các vụ kiện chống lại các thành viên của gia đình Sackler, những người đã kiếm bộn tiền nhờ bán thuốc opiod theo toa, là bất hợp pháp. Còn các luật sư của Purdue Pharma thì cho rằng điều khoản miễn trừ được cho phép theo Bộ luật phá sản.

Luật sư của Isaacs, ông Michael Quinn viết trong một biên bản của Tòa án Tối cao, rằng ông đứng về phía Bộ Tư pháp: “Tòa án không nên cấm nạn nhân thực thi các quyền của họ trong khi cho phép thủ phạm thu lợi từ hành vi sai trái”.

Trụ sở Purdue Pharma tại Stamford, Connecticut (Mỹ). Ảnh: New York Times.

Giữa lý và tình

Hiện tại, Tòa án Tối cao sẽ tiếp tục lắng nghe các tranh tụng nhằm vạch ra sự chia rẽ về mặt pháp lý và tình cảm giữa các gia đình ủng hộ thỏa thuận giải quyết và những gia đình không ủng hộ.

William Nelson, một thẩm phán hình sự ở Indiana có con trai chết vì dùng OxyContin quá liều, cho biết: “Cách duy nhất để kết thúc vụ án là đánh vào chỗ đau của nhà Sackler”. Ông muốn gia đình Sackler phải mất nhiều năm ra tòa để tự bảo vệ mình khỏi các vụ kiện.

Nelson và vợ có cơ hội đối đầu với nhà Sackler tại phiên điều trần phá sản của Purdue Pharma năm ngoái. Kristina Nelson đã phát đoạn ghi âm cuộc gọi khẩn cấp 911 mà bà đã thực hiện khi phát hiện con trai mình bất tỉnh sau khi dùng thuốc quá liều. William Nelson nói: “Có sự khác biệt giữa muốn có tiền và làm những gì đúng đắn. Không thể để bọn Sackler thoát khỏi chuyện này được”.

Những gia đình ủng hộ việc chấp nhận lời đề nghị của nhà Sackler hy vọng số tiền dàn xếp sẽ mang lại sự hỗ trợ cho những người mắc chứng nghiện ngập cũng như đem lại khoản bồi thường cho những gia đình đã mất người thân hoặc phải chịu tổn hại nghiêm trọng.

Ellen Isaacs (trái) trong cuộc biểu tình năm 2021 chống lại Purdue Pharma và nhà Sackler bên ngoài trụ sở Bộ Tư pháp Mỹ. Ảnh: AP.

Nhà Sackler đã nâng đề nghị dàn xếp của họ lên 6 tỷ USD sau khi đưa ra mức 3 tỷ USD ở lần đầu tiên. Dù nói rằng sẽ không nâng thêm nữa nhưng rốt cuộc, các chủ sở hữu Purdue Pharma được cho rằng sẽ chấp nhận trả thêm từ 1 đến 2 tỷ USD cho thỏa thuận kể trên.

Phần lớn số tiền thanh toán này được chuyển tới các chương trình phòng ngừa và phục hồi cho những người nghiện thuốc opioid. Nạn nhân và gia đình họ sẽ nhận được từ khoảng 3.500 USD đến 48.000 USD cho mỗi yêu cầu bồi thường, sau khi đã trừ đi phí pháp lý.

Kara Trainor, 42 tuổi, cựu vô địch thể dục dụng cụ, người được kê đơn OxyContin vì chấn thương thể thao ở tuổi 21, cho biết: “Tôi tin rằng đây là thỏa thuận tốt nhất mà chúng tôi sẽ nhận được”. Trainor nghiện opioid, và cả heroin. Cô cho biết, con trai cô sinh ra đã mắc hội chứng cai nghiện ở trẻ sơ sinh và đứa bé phải cai nghiện ma túy.

Trainor, người kiếm được 15 USD/giờ khi làm việc cho một nhóm cộng đồng giúp đỡ những người lạm dụng chất gây nghiện ở Kalamazoo, bang Michigan, cho biết: “Đối với tôi, tôi muốn điều này trở thành quá khứ”.

Cheryl Juaire, người đã mất hai con trai vì sử dụng thuốc opiod quá liều, ủng hộ việc dàn xếp nhưng cũng thông cảm với những gia đình phản đối. “Những người này đang bị tổn thương. Họ đã mất đứa con của mình. Một số chỉ muốn công lý”, Juaire nói. “Tôi cho rằng số tiền đền bù có thể giúp cứu nhiều mạng sống. Số tiền đó sẽ được sử dụng để một bà mẹ khác không phải chôn cất một hoặc hai đứa con của mình, như tôi”.

Kara Trainor, một nạn nhân nghiện opiod, cầm bức ảnh của con trai Riley trong phiên điều trần phá sản Purdue Pharma năm ngoái – Ảnh: AP.

Cái kết nào cho cuộc chiến?

Vào tháng 8 năm nay, Tòa án Tối cao đã bác kế hoạch phá sản của Purdue Pharma và đồng ý nghe lập luận của Bộ Tư pháp chống lại việc cấp quyền miễn trừ pháp lý cho nhà Sackler. Gia đình này chưa nộp đơn xin bảo hộ phá sản – chỉ có công ty của họ nộp đơn xin bảo hộ phá sản. Nhà Sackler cho biết họ sẽ không đồng ý với thỏa thuận dàn xếp nếu không có lá chắn chống lại các vụ kiện dân sự trong tương lai.

Bên ngoài pháp đình, những tranh luận giữa các nạn nhân vẫn diễn ra. Vào tháng 6, Trainor, nữ vận động viên thể dục dụng cụ bị nghiện opiod, đã đến Washington để thay mặt các nạn nhân khác lên tiếng ủng hộ việc dàn xếp. Tại trụ sở Bộ Tư pháp, Trainor đã gặp Prelogar, người tranh tụng về các vụ kiện của Tòa án Tối cao cho bộ và các quan chức Bộ Tư pháp khác. Tháng sau, Bộ Tư pháp đệ đơn kháng cáo lên Tòa án Tối cao nhằm tìm cách ngăn chặn việc giải quyết.

Cynthia Munger, một nhà tư vấn kinh doanh 74 tuổi đã nghỉ hưu ở khu vực Philadelphia, cho biết bà có những người bạn thân ở cả hai phía của chiến tuyến, nhưng sẽ ủng hộ phe chống lại thỏa thuận. Con trai bà nghiện OxyContin sau chấn thương bóng chày. Bà Munger tin rằng việc cung cấp cho nhà Sackler những biện pháp bảo vệ pháp lý như đề xuất sẽ cho phép các chủ sở hữu công ty dược phẩm khác có được tấm chắn tương tự.

Bà Munger nói: “Số tiền này chỉ là một khoản tiền nhỏ. Nếu chúng ta không thể giải quyết sự bất công dân sự trong vụ án này, chúng ta sẽ không có cơ hội xét xử hình sự cho những bên hoàn toàn có tội. Tôi tin mọi người đều hiểu điều đó”.

Tỷ phú Raymond Sackler, một thành viên của nhà Sackler, cùng vợ. Ảnh: New York Times.

Năm 2007, Purdue Pharma đã nhận tội nghiêm trọng về việc ghi sai nhãn hiệu thuốc với mục đích lừa gạt hoặc gây hiểu lầm. Vào năm 2020, công ty này nhận tội với 3 trọng tội liên quan đến “lại quả” bất hợp pháp và trình bày sai sự thật với Cơ quan Bài trừ ma túy Mỹ (DEA). Cùng với lời nhận tội hình sự thứ hai, các thành viên gia đình Sackler đã đồng ý trả khoản bồi thường dân sự trị giá 225 triệu USD cho chính phủ Mỹ để giải quyết các cáo buộc về việc tiếp thị rầm rộ các sản phẩm opioid của Purdue Pharma.

Theo báo Wall Street Journal, vào thời điểm Purdue Pharma nộp đơn xin phá sản năm 2019, nhà Sackler đã chuyển phần lớn tài sản của họ sang các quỹ tín thác ở nước ngoài, phần lớn nằm ngoài tầm với của các tòa án Hoa Kỳ, bao gồm một số được đăng ký tại Bailiwick of Jersey – một hòn đảo tự trị ngoài khơi nước Pháp. Tính đến năm 2021, các thành viên của gia đình Sackler có tài sản vào khoảng 11 tỷ USD.

Nếu Tòa án Tối cao chấp nhận các điều khoản của thỏa thuận dàn xếp của nhà Sackler, đây sẽ là một trong số ít trường hợp một công ty dược phẩm và chủ sở hữu của nó thanh toán cho các nạn nhân sử dụng thuốc giảm đau gây nghiện. Gần như toàn bộ số tiền hàng chục tỷ USD thanh toán cho ảnh hưởng của opiod được cam kết bởi các công ty dược phẩm như Johnson & Johnson và các nhà bán lẻ, bao gồm CVS và Walgreens, dự kiến ​​sẽ hướng tới tài trợ cho các chương trình phục hồi và phòng ngừa việc lạm dụng thuốc giảm đau opiod.

Còn ngược lại, nếu Tòa án Tối cao hủy bỏ thỏa thuận dàn xếp với nhà Sackler, các nạn nhân có thể sẽ quay lại tiếp tục đấu tranh cho các vụ kiện của cá nhân họ với Purdue Pharma trước tòa. Nhưng theo các luật sư liên quan đến vụ án, quá trình này có thể cũng sẽ rất khó khăn và mệt mỏi.

Đại dịch opiod là gì?

Việc lạm dụng các loại thuốc giảm đau có chứa chất gây nghiện opiod tại Mỹ đã kéo dài suốt hơn 2 thập kỷ và được công chúng nước này xem như một đại dịch. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), từ năm 1999 đến năm 2021, gần 645.000 người Mỹ đã chết do dùng quá liều các loại thuốc phiện, bao gồm cả thuốc phiện kê đơn (trong đó có dòng thuốc opiod) và thuốc phiện bất hợp pháp. Chỉ riêng năm 2021, 75% trong số gần 107 nghìn ca tử vong vì thuốc phiện tại Mỹ có nguyên nhân từ thuốc opiod.

Số người tử vong tăng chóng mặt khiến năm 2017, chính quyền Tổng thống Donald Trump đã phải tuyên bố cuộc khủng hoảng opioid là tình trạng khẩn cấp quốc gia về sức khỏe cộng đồng