Mứt tết – một nét đẹp văn hoá

Trước đây nhiều năm, người Việt Nam không ăn các loại bánh Âu vào dịp tết, trừ loại “bánh” cổ truyền là bánh dày, bánh trưng, bánh xu xê, bánh gio. Nhưng không thể thiếu các loại mứt, thường gọi là mứt tết vì chỉ ngày tết mới có.

Qúy nhất hạng mà cũng ngon nhất hạng là mứt sen trần. Đi cùng mứt sen trần có hàng chục loại khác như: Mứt bí, mứt lạc (trứng chim), mứt gừng, mứt mận, mứt phật thủ, mứt quất, mứt cà chua, mứt xu hào, mứt hông tầu… Một hộp có 5 thứ gọi là ngũ vị. Mười thứ là thập cẩm. Đơn vị cân là cân ta, khoảng 6 lạng Tây, được gói giấy bản, ngoài là giấy bóng kính đỏ, tiện cho việc đem biếu tết.

Ở đâu có mứt ngon nhất, mà nhất là mứt sen trần? Chắc là Hà Nội. Tại sao lại có chữ trần vào đó? Hay là mỗi hạt mứt sen, cứ “cởi trần” trên đĩa? Có vẻ thô thiển, nhưng đúng thế. Hạt sen khô từ mùa hè, có khi là từ năm trước., bây giờ đem ninh thật nhừ, rồi nhào đường cho bão hoà, đủ ngấm hoàn toàn vào viên sen, không thừa đường ra phía ngoài, bị lấm tấm trắng vì đường kết tinh cái vỏ. Mỗi viên mứt sen ngọt sắc, nhưng mang màu vàng ươm, long lanh như viên ngọc màu vàng, rỗng phía giữa (chỗ cái tâm sen đã bị bỏ). Một chiếc đĩa con đựng mươi viên để tiếp khách, có chiếc tăm gác bên cạnh, sau này có lọai đĩa nhôm, đĩa mạ bạc để ăn mứt. Nhưng nhiều người lại cho rằng ăn mứt sen phải nhón hai ngón tay mà cầm lấy viên mứt mới là ngon, vì trước khi cái lưỡi được thẩm thấu món cao sang ấy, con mắt đã nhìn, bây giờ ngón tay được gần gũi với nó…. mới là toàn bích.

Mứt sen ngon, ngọt nhưng không thơm. Đi cùng nó không là nước vối, nước chè tươi mà chỉ có thể là chè khô (trước gọi là chè tầu) hoặc quý hơn nữa là chè mạn sen hảo hạng, mà người sành đã có câu ca:

Làm trai biết đánh tổ tôm

Uống chè mạn hảo xem nôm Thuý Kiều.

Chè mạn là chè lá già, đã lên men, được ướp hương hoa sen, pha ra ấm, rót vào chén, nó thơm thoảng như chứa cả hương đồng gió nội quê hương trong gió mát ngày hè. Chè mạn sen cũng chát, đi với viên hạt sen ngọt, chúng nâng đỡ nhau, hoà quyện vào nhau như âm với đương, như mưa với nắng, ngày và đêm… khiến ngày tết thật sang quí trong thanh bình.

Mứt sen không thể ăn nhiều. Trẻ nhỏ có thể nắm một nắm mứt trứng chim cho vào túi vừa chơi, vừa ăn. Mứt sen thì không. Vả lại mứt sen quý nên đắt, không thể thoả mãn với cái lưỡi ưa ngọt của người bé. Nhiều gia đình ở phố Huế, Hàng Buồm vào dịp gần Tết, thường mang chai đến nhà làm mứt xin một chai nước ninh sen về uống, như một liều thuốc an thần, chống bênh mất ngủ, hiệu quả lắm.

Cây sen là cây nhiệt đới, nước ta vùng nào cũng có, càng xuôi về Nam càng nhiều. Cây sen không bỏ đi chút gì. Lá để gói, ngó sen ăn sống, hầm gà, làm nộm. Hương sen ướp chè (Một cân chè mạn cần từ 500 bông sen trở lên. Riêng hạt sen là quý nhất vì nó biến thành mứt hạt sen, không chỉ cho ngày tết mà còn được dùng vào đám ăn hỏi, đám cưới, năm sáu viên mứt gói trong giấy bóng kính đỏ, đi kèm một ấm trà, chiếc bánh cốm, đám cưới , đám hỏi thế là to lắm.

Nay mứt sen và các loại mứt khác thành món ăn phổ biến. Miền Nam còn làm thêm nhiều loại như mứt dừa, mứt na, mứt sầu riêng, mứt me nguyên quả….

Hầu như từ thời bao cấp đã thành tiền lệ, bánh bích quy, bánh xốp, bánh trứng nhện, bánh vừng vòng, và nay cao cấp hơn, mới có các loại bánh Âu nhập vào, cả bánh Ga Tô, bánh Mô Ka kem nên món ngọt ngày tết càng phong phú. Tuy nhiên, gia đình còn giữ nền nếp và phong cách cổ truyền, vẫn không thể thiếu món mứt tết, trong đó mứt sen trần là chủ đạo, là nguyên soái trong đoàn quân mang tên Mứt Tết đó.

Chắc rằng xã hội tiến lên, đời sống biến đổi, sẽ có nhiều món tết ngon và quý, nhưng hy vọng món mứt tết, nhất là mứt sen trần sẽ không bao giờ mất.

Theo PNO