Mưa bão, lũ lụt: Phòng chống nhiều, sao số người chết vẫn gia tăng?

Đó là câu hỏi đau đớn của người dân, khi năm nào cũng vậy, chỉ cần một cơn mưa lớn là hàng chục tính mạng con người lại bị mưa lũ, đất đá cuốn trôi, chôn lấp. Tại miền núi phía Bắc, năm nào cũng xảy ra những thảm họa thiên tai gây chết người, thiệt hại hàng nghìn tỉ đồng. Sau trận mưa lũ trong 2 ngày qua cướp đi sinh mạng 30 người dân, một lần nữa, lại vang lên câu hỏi: Chúng ta sai ở đâu? Phải chăng công tác dự báo của chúng ta quá kém?

Lai Châu tan hoang vì lũ. Ảnh: PV

Trả giá cho phá rừng, làm thủy điện ồ ạt

Trao đổi với PV Báo Lao Động chiều 27.6, ông Trịnh Xuân Hòa – Phó Viện trưởng Viện Khoa học địa chất khoáng sản Việt Nam – nhấn mạnh: Thực chất, vấn đề địa chất không thay đổi nhiều, bởi để thay đổi địa chất phải cần đến hàng triệu năm, trừ các khu vực xảy ra các hiện tượng tự nhiên như núi lửa, động đất, sóng thần… Những năm gần đây thời tiết cực đoan, mưa lớn bất thường, trong khi đó miền núi phía Bắc là những vùng có yếu tố địa hình phân cách mạnh, phong hóa dày…, nhiều yếu tố bất lợi bị kích hoạt bởi lượng mưa quá lớn nên các hiện tượng lũ ống, lũ quét, sạt lở đất xảy ra mãnh liệt.

Thảm phủ thực vật từ rừng tự nhiên nhiều tầng, nhiều lớp khi có mưa giữ được độ ẩm và không xói lở bề mặt. Nhưng hiện nay rừng của chúng ta bị thu hẹp rất nhiều, việc phủ xanh đất trống đồi trọc bằng các loại cây lâm nghiệp cũng chỉ che phủ được 1 tầng, việc phủ xanh đồi trọc bằng các loại cây nông nghiệp khai thác ngắn ngày không đủ năng lực để giữ được đất ổn định. Bên cạnh đó, các thủy điện nhỏ được xây dựng một cách ồ ạt, thiếu quy hoạch, khi có lũ thì các nhà máy thủy điện này lại không có sự điều tiết một cách tổng thể để giảm tải cho hạ lưu mà chỉ giữ an toàn cho hồ đập, việc xả lũ của các thủy điện đã khiến người dân ở phía dưới bị “lũ chồng lũ”!

PGS TS Đặng Ngọc Dinh – Giám đốc Trung tâm nghiên cứu, phát triển cộng đồng thuộc Liên hiệp các hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam – cũng cho rằng, mưa lũ, sạt lở đất, lũ ống, lũ quét… là hệ lụy của việc phá rừng vô tội vạ và việc xây dựng hàng trăm nhà máy thủy điện lớn nhỏ trên các sông, suối. “Cần phải nhìn nhận thực tế là 1 giai đoạn dài ồ ạt làm thủy điện, khi làm thủy điện, chúng ta đã phá rừng để đưa máy móc vào. Rừng bị phá, như đồi trọc không thể giữ được nước nên khi có mưa, nước từ thượng nguồn đổ thẳng xuống gây nên lũ, sạt lở đất” – PGS TS Đặng Ngọc Dinh nhấn mạnh.

Lũ khiến nhiều tuyến đường ở Lai Châu hư hỏng nặng. Ảnh: PV

Cần xây dựng hệ thống cảnh báo sớm

PGS TS Trần Tuấn Anh-Viện trưởng Viện Địa chất – Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam – cho rằng, trong nhiều năm qua, Bộ KHCN, Viện Hàn lâm KHCN Việt Nam, Bộ TNMT đã tiến hành nhiều nghiên cứu trong các chương trình như KC08, Chương trình Tây Nguyên 3,.. phân vùng nguy cơ xảy ra các thiên tai trong đó có trượt lở, lũ quét, lũ ống (hay còn gọi là lũ bùn đá). Các kết quả nghiên cứu đã đưa ra được các bản đồ cảnh báo nguy cơ, thiệt hại do thiên tai ở các tỉ lệ khác nhau, từ 1:500.000 đến 1:50.000, trong đó khoanh định được các vùng nguy cơ cao và rất cao, nguy cơ trung bình, ít có nguy cơ xảy ra các thiên tai.

Các khu vực hiện đang xảy ra các thiên tai trượt lở, lũ quét, lũ ống đều nằm trong các vùng có nguy cơ cao đã được các nghiên cứu chỉ ra. Các kết quả nghiên cứu này đã, đang và sẽ tiếp tục được chuyển giao cho các đơn vị chức năng, các địa phương để phục vụ công tác phòng tránh, giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây nên. “Công tác di dời dân ra khỏi nơi nguy hiểm là cần thiết và ta đang thực hiện.Tuy vây, diên tich cac đia điêm mơi an toan va găn vơi sinh kê cua đông bao thi co han. Do đó, song song với việc di dời, cân lưu y tơi viêc tim biên phap bao vê cac khu dân cư đang bị đe doa song ơ mưc đô co thê bao vê đươc”-TS Trần Tuấn Anh nhấn mạnh.

Công tác cảnh báo, dự báo và phòng tránh các thiên tai nói chung và trượt lở đất, lũ quét và lũ ống nói riêng cần có sự phối hợp đồng bộ giữa các bộ, ngành, các cơ quan nghiên cứu khoa học, các địa phương. Các kết quả nghiên cứu cần được các cơ quan quản lý quan tâm sử dụng, tham khảo để đưa ra các giải pháp phòng tránh, giảm thiểu phù hợp, có hiệu quả. Cac biên phap phong chông thi co rât nhiêu, song có thể hương tơi 2 hanh đông cu thê co thê han chê căn ban va lâu dai cac thiêt hai do cac tham hoa trượt lở, lu ông, lu quet gây nên: Cần sơm co Chương trinh tông thê cua Chinh phu vê phong chông sat lơ, lu ông, lu quet. Xây dưng Hê thông canh bao sơm lu ông, lu quet ơ Viêt Nam.

“Vê vân đê canh bao sơm thiên tai la vân đê then chôt nhât. Trong lĩnh vực quản lý rủi ro thiên tai, cần thiết phải có 1 hợp phần rất quan trọng, đó là hê thông cảnh báo sớm. Khác với cách cảnh báo chỉ ra trên các bản đồ, sơ đồ các khu vực nguy hiểm, hê thông cảnh báo sớm phát đi thông tin về thiên tai đang ơ đâu, sắp đến hoặc đang đến gần như thê nao để cộng đồng dân cư kịp ứng phó. Hiện nay ở Việt Nam, chỉ có thiên tai bão và lũ lụt là đã được cảnh báo theo dạng cảnh báo sớm, có nghĩa là bão đang ở đâu, sẽ đi về đâu, mạnh cấp bao nhiêu. Do đăc thu cua thiên tai lu ông, lu quet thương xây ra ơ cac lưu vưc nho, vung sâu, vung xa, nên hê thông canh bao sơm lu ông, lu quet nhât thiêt phai dưa vao lưc lương đia phương, co sư chi đao cua cac cơ quan trung ương va phôi hơp chăt chẽ vơi cac cơ quan nghiên cưu khoa hoc” – PGS TS Trần Tuấn Anh nhấn mạnh.

Ông Trịnh Xuân Hòa cũng đưa ra nhận xét: Việc di dân là 1 vấn đề rất lớn đi kèm theo các vấn đề về an sinh xã hội. Di dân về vùng an toàn thì xa nguồn nước, xa nơi canh tác, không có các cơ sở hạ tầng đi kèm thì người dân không thể ổn định cuộc sống. Mặc dù hiện nay, các nhà khoa học đã có các bản đồ cảnh báo, có thể lựa chọn các vùng tương đối an toàn để di dân, nhưng phải đi kèm theo các vấn đề quy hoạch khác nên không thể di dân tổng thể, ồ ạt được và phải có thứ tự ưu tiên tùy theo địa hình, địa chất các vùng nguy cơ. Thực tế hiện nay, một số quốc gia khác vẫn chấp nhận sống chung với sạt lở, nhưng trang bị kiến thức cho người dân ứng phó khi sống ở trong vùng sạt lở.

Thống kê thiệt hại tính đến 18h ngày 27.6.2018

Về người: 22 người chết (Hà Giang: 5 người do sạt lở đất đá vào nhà sập và lũ cuốn trôi; Lai Châu 16 người do sạt lở đất đá vào nhà sập và lũ cuốn trôi; Quảng Ninh 1 người bị lũ cuốn trôi khi đi qua ngầm giao thông). 9 người mất tích do lũ cuốn trôi và sạt lở đất đá (Lai Châu). Bị thương: 16 người (Lai Châu 15 người; Sơn La 1 người)

Về nhà: 124 nhà bị đổ, cuốn trôi (Hà Giang: 38, Lai Châu: 55, Thái Nguyên: 24, Điện Biên: 7). 597 nhà bị hư hỏng, thiệt hại và di dời khẩn cấp. 1.500 nhà bị ngập nước.

Về nông nghiệp: 717ha lúa ngập úng; 486ha hoa màu, 46ha nuôi trồng thủy sản bị thiệt hại.

Tổng thiệt hại về kinh tế ước tính khoảng 457,8 tỉ (Hà Giang 122 tỉ; Lai Châu 314 tỉ, Thái Nguyên 0,32 tỉ, Lào Cai 8,5 tỉ, Cao Bằng 0,17 tỉ, Điện Biên 2 tỉ; Tuyên Quang 10 tỉ, Sơn La 0,76 tỉ).

Quảng Ninh: Một chiến sỹ công an bị lũ cuốn tử vong

Sáng 27.6, sau khi giao ban đơn vị xong, thiếu úy Nguyễn Đức Anh, SN 1992, quê Thanh Hà, tỉnh Hải Dương, đang công tác tại Trại giam Đồng Vải, xã Thống Nhất, huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh, đi xe máy xuống khu vực canh gác phạm nhân thì bị lũ quét bất ngờ đổ về, cuốn trôi cả người và xe máy. Sau nhiều giờ tìm kiếm, đến 11h30 cùng ngày, thi thể của thiếu úy Đức Anh đã được tìm thấy. Đêm 26.6 và sáng 27.6, trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh, nhiều nơi có mưa lớn trên diện rộng, trong đó có Hoành Bồ, gây ngập cục bộ tại nhiều khu vực.

NGUYỄN HÙNG

KHÁNH VŨ

Theo Laodong