Một thông điệp ngầm đối với Mỹ

Hồi đầu tuần trước, Tổng thống Venezuela Nicolas Maduro đã thực hiện chuyến thăm Saudi Arabia và nhiều dự án trong lĩnh vực dầu khí, hóa dầu, cơ sở hạ tầng, nông nghiệp và du lịch đã được kí kết bên cạnh thỏa thuận về văn hóa, khoa học và công nghệ tại Jeddah.

Đây là ví dụ mới nhất về việc Saudi Arabia theo đuổi mối quan hệ tốt đẹp với các quốc gia có quan hệ căng thẳng với Mỹ.

Thông điệp toàn cầu Tổng thống Nicolas Maduro đã đến Saudi Arabia hôm 5/6 sau khi thăm Thổ Nhĩ Kỳ, nơi ông tham dự lễ nhậm chức của người đồng cấp nước chủ nhà Recep Tayyip Erdogan, cùng với một phái đoàn bao gồm Ngoại trưởng Ngoại giao Yván Gil Pinto, Bộ trưởng Dầu mỏ Pedro Rafael Tellechea cùng với các bộ, ngành chủ chốt khác. Ông đã có cuộc gặp với Quốc vương Salman bin Abdulaziz cũng như Thái tử Mohammed bin Salman của nước chủ nhà.

Đây là chuyến thăm đầu tiên của ông Nicolas Maduro tới quốc gia vùng Vịnh kể từ năm 2015, tiếp tục củng cố mối quan hệ của quốc gia Nam Mỹ với khu vực bất chấp sự phản đối từ Mỹ. Chuyến thăm, diễn ra vài giờ trước khi Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken đến Jeddah vào ngày 6/6, là một tín hiệu với Washington, vốn đã áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với quốc gia Mỹ Latinh đang gặp khó khăn trong hơn 15 năm qua.

Nhà phân tích cấp cao về Trung Đông và Bắc Phi tại Mạng lưới Hỗ trợ Rủi ro Ryan Bohl nhận định rằng, ưu tiên của Riyadh là gửi những tín hiệu ngoại giao này tới cả Mỹ và phương Tây cũng như quốc tế rằng, họ có chính sách đối ngoại độc lập của riêng mình, hợp tác với các chủ thể mà họ thấy phù hợp. Theo ông, Venezuela là một đối thủ của Mỹ, họ bị trừng phạt nặng nề nhưng điều đó không thể ngăn cản Saudi Arabia gặp những người họ muốn gặp.

Vị chuyên gia lưu ý, nếu Washington muốn Riyahd chấm dứt hành động này, họ cần bắt đầu suy nghĩ về các cách để xoa dịu những lo ngại về an ninh của Saudi Arabia, Mỹ cần phải làm nhiều hơn là chỉ tuần tra hàng hải và cần đẩy mạnh vai trò của mình, có thể nói như vậy, để Saudi Arabia không cần phải tìm kiếm các đối tác thay thế.

Ông giải thích thêm rằng, điều này không nhằm mục đích đối đầu với Mỹ, mà để khuyến khích Washington thay đổi hành vi đối với Riyadh và cải thiện hợp tác. Nhà lãnh đạo OPEC (Saudi Arabia) không muốn phương Tây “vũ khí hóa” vấn đề năng lượng khi Riyadh không thực hiện vì lợi ích của họ, như họ đã làm với các biện pháp trừng phạt đối với Syria, Nga, Iran và cả thành viên sáng lập OPEC là Venezuela. Khi Saudi Arabia quyết định cắt giảm xuất khẩu dầu 2 triệu thùng mỗi ngày vào cuối năm 2022 đã khiến Tổng thống Mỹ Joe Biden cảnh báo sẽ phải chịu hậu quả.

Để tăng cường an ninh trên toàn cầu, Saudi Arabia đã thực hiện các bước quan trọng để cải thiện quan hệ đối tác toàn cầu của mình trong một loạt thỏa thuận bình thường hóa với các nước như Iran, Syria và Canada đều trong năm nay. Saudi Arabia cũng đã thông qua quyết định gia nhập Tổ chức Hợp tác Thượng Hải vào tháng 3/2023.

Cùng với Venezuela, nước này hiện đang tìm cách gia nhập nhóm các nền kinh tế mới nổi BRICS (Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi) để mở rộng cầu nối kinh tế và địa chính trị với “Nam bán cầu”. Sự tăng cường hợp tác của Saudi Arabia với Venezuela cũng được coi là một bước trong phong trào không liên kết của Vương quốc này nhằm đảm bảo an ninh tốt hơn từ Iran, mặc dù đã bình thường hóa quan hệ vào tháng 3 vừa qua. Trong khi đó, Sean Yom, Phó Giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Temple, cho biết những động thái này của Saudi Arabia là những bước chiến lược để chuẩn bị cho bối cảnh “trật tự toàn cầu thời hậu Mỹ”. Và trật tự mới này, theo giới chuyên gia, đang được bắt đầu ở Trung Đông.

Tổng thống Venezuela Nicolas Maduro (trái) trong chuyến thăm Saudi Arabia. Ảnh: Saudi Press Agency.

Bắt đầu từ Trung Đông Theo nhận định của Giám đốc của Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu Mark Leonard, tháng 5 là một giai đoạn bận rộn đối với các nhà ngoại giao ở Trung Đông. 12 năm sau khi Liên đoàn Arab đình chỉ tư cách thành viên của Syria, Tổng thống Syria Bashar al-Assad đã chính thức được chào đón trở lại. Khi cuộc chiến kéo dài ở Yemen có dấu hiệu lắng xuống, Iran và Saudi Arabia đang hướng tới sự hòa giải. Trong khi đó, Ai Cập đã làm trung gian cho một lệnh ngừng bắn giữa Israel và Phong trào Thánh chiến Hồi giáo ở Palestine và Saudi Arabia đã nổi lên như một nhân tố chính trong nỗ lực chấm dứt cuộc nội chiến ở Sudan.

Tương tự, chính các lực lượng đặc biệt của Thổ Nhĩ Kỳ, chứ không phải một cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Mỹ, đã tiêu diệt thủ lĩnh của nhóm Nhà nước Hồi giáo tự xưng Abu Hussein al-Qurashi vào cuối tháng 4 vừa qua. Vị chuyên gia cho rằng, điều đáng chú ý về những diễn biến gần đây này là sự “vắng mặt” gần như hoàn toàn của phương Tây.

Trong khi sự can dự của phương Tây vào Trung Đông suy giảm thì các quốc gia khác đã nhanh chóng lấp đầy khoảng trống này.

Trong khi nhiều người ở phương Tây có thể thất vọng trước những diễn biến đặc biệt trên, có thể thấy một trật tự Trung Đông thời hậu Mỹ đang nổi lên. Bất chấp những lo ngại ban đầu rằng việc Mỹ rút quân sẽ khiến khu vực rơi vào hỗn loạn và bất ổn, nhiều người ở Trung Đông hiện coi chính chủ nghĩa can thiệp của phương Tây là nguồn cơn gây bất ổn, với việc phương Tây vội vã rút khỏi Afghanistan là một trường hợp điển hình. Trật tự mới, do các chủ thể khu vực và các cường quốc bên ngoài như Nga và Trung Quốc dẫn đầu, có thể không phù hợp với quan điểm của phương Tây, tuy nhiên, nó lại đại diện cho một bối cảnh khác biệt.

Mặc dù phương Tây có thể đã dự đoán về một kịch bản khác, nhưng không thể phủ nhận rằng Trung Đông đã trở nên ít bạo lực hơn, thể hiện qua việc giảm leo thang xung đột ở Yemen, hòa hoãn giữa Saudi Arabia và Iran (do Trung Quốc làm trung gian). Tương tự như vậy, ý thức trách nhiệm ngày càng tăng giữa các nhà lãnh đạo khu vực trong việc giải quyết các cuộc khủng hoảng như cuộc nội chiến đang manh nha ở Sudan là một bước phát triển tích cực.

Chắc chắn, trật tự mới nổi vẫn còn những thách thức mà các nước Trung Đông phải đối mặt, nhưng khu vực hiện đang tập trung vào hội nhập và phát triển kinh tế, trong khi các nhà hoạch định chính sách phương Tây dường như luôn tập trung vào các vấn đề khác. Tất nhiên, Trung Đông có thể đang trải qua một giai đoạn giao thoa của thời đại, nhưng có khả năng chúng ta đang chứng kiến một sự xuất hiện của một trật tự đa cực. Như một nhà quan sát người Trung Quốc về Trung Đông nhận định, Bắc Kinh đã coi khu vực này như một “phòng thí nghiệm cho một thế giới hậu Mỹ”.

Khi Mỹ tiếp tục rút lui, các bên khác can dự vào khu vực đang tự khẳng định mình và các quốc gia như Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ, Nga và Trung Quốc sẽ giành được ảnh hưởng nhất định. Trong một thế giới đa cực, như các chuyên gia Julien Barnes-Dacey và Hugh Lovatt (Giám đốc và học giả cấp cao của Chương trình Trung Đông và Bắc Phi tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu) lưu ý, phương Tây hoặc phải đầu tư nguồn lực đáng kể vào việc định hình các vấn đề toàn cầu hoặc học cách thích ứng với các ưu tiên của những thực thể khác.