Một câu chuyện cảm động của nghề

Có câu chuyện cảm động khiến người làm báo đứng, ngồi không yên mặc dù biết nhân vật ở cách xa hơn 1.000 km, tít tắp bên kia biên giới Việt – Lào.

Ông Hải và vợ ở bản Huổi Pa Mạ. Ảnh: V.Toàn

Người cựu binh Việt Nam hi hữu ở Lào

Năm 2016, tôi theo chân thượng tá Nguyễn Văn Thành (cựu cán bộ Đoàn quy tập mộ Liệt sĩ thuộc Bộ chỉ huy quân sự Nghệ An) sang Lào để tìm gặp một cựu binh quê Việt Nam đang sinh sống giữa heo hút rừng Lào thuộc bản Huổi Pa Mạ, huyện Mường Mẹc, tỉnh Viêng Chăn (vùng Tây Bắc nước Lào). Thông tin cho biết, người cựu binh này đã chiến đấu dũng cảm, vào tù ra tội, lấy vợ Lào, sinh 12 người con và từng làm cán bộ nơi mình sinh sống.

Vượt hơn 600 km, qua cửa khẩu Nậm Cắn (Nghệ An), chúng tôi đến tỉnh Viêng Chăn để tìm gặp thiếu tướng Xia Đa Lò – Tỉnh đội trưởng kiêm Phó Bí thư Tỉnh ủy Viêng Chăn và xin ông đi gặp người cựu binh Việt, tên Hải. Thiếu tướng Xia Đa Lò nói thật như đếm: “Cựu binh Việt Nam tên Hải đang sống nhưng đến càng sớm càng tốt vì ông Hải yếu lắm rồi. Ông Hải là một chiến sĩ quân tình nguyện Việt Nam không những chiến đấu vì cách mạng Lào mà sau 50 năm chiến tranh ông đang sống với dân bản chúng tôi. Có thời gian ông Hải làm cán bộ của địa phương đấy”.

Từ tỉnh lị Viêng Chăn, trung tá Hùm phăn Xỉ Nha Xẻng – Chủ nhiệm hậu cần tỉnh đội (người có nhiều năm gắn bó với bộ đội quy tập Việt Nam ở Lào) đưa chúng tôi đi hơn 400 km nữa mới tới bản Huổi Pa Mạ. Đó là những con đường nhỏ chạy xuyên rừng và những cánh đồng khô khốc của Lào. Có đoạn gồ ghề sỏi đá. Có đoạn tung bụi mù trời… Nhưng thâm tâm chúng tôi ai cũng vô cùng hồi hộp vì sắp được một cựu binh Việt Nam với bao biến cố, kỉ niệm cuộc đời của ông giữa rừng Lào xa xôi.

Đúng như thiếu tướng Xia Đa Lò dặn, khi chúng tôi đến thấy ông Hải đang ngồi trên chiếc ghế trước cửa ngôi nhà khá khang trang nhưng nghe gọi, ông Hải không nói được mà đưa bàn tay gân guốc gạt giọt nước mắt trên khuôn mặt thẫn thờ. Bà Bua Khay (56 tuổi, vợ ông Hải) dìu ông vào nhà. Bà nói: “Chồng tôi đã 79 tuổi. Cách đây 6 năm ông đã không nói được. Chúng tôi cưới nhau năm 1982 nhưng đến nay tôi mới chỉ hai lần nghe ông Hải nói tiếng Việt lơ lớ. Lần thứ nhất khi gặp mấy người dân Việt Nam đi săn trầm bị lạc sang rừng Lào. Lần thứ hai khi bộ đội quy tập hài cốt Liệt sĩ tìm đến nơi ở của gia đình tôi trên đồi Khỉ Hét”.

Nhắc lại chi tiết này để thấy rằng, bà vợ của ông Hải không thể biết lai lịch chồng mình như thế nào ngoài sự nhận biết đó là một người Việt Nam. Chúng tôi đang loay hoay tìm cách khai thác đề tài thì bà Bua Khay vào buồng đưa cho chúng tôi xem lá đơn do ông Hải viết năm 2012 để xin tỉnh Viêng Chăn chế độ trợ cấp. Lá đơn được mẹ con bà xem như một bản lí lịch trích ngang của ông. Dưới đơn có xác nhận của trưởng bản và đóng dấu của chính quyền bản Huổi Pa Mạ.

Nhìn lá đơn, trung tá Hùm Phăn Xỉ Nha Xẻng nói: “Lãnh đạo tỉnh Viêng Chăn biết được gần 50 năm chiến đấu và mưu sinh trên đất Lào của ông Hải qua những thông tin này”.

Thông tin đó được cô đọng lại như sau: Đầu tháng 4/1964, đơn vị của ông Hải đánh phỉ Vàng Pao ở huyện Noọng Hét, Mường Kham, Khăng Khay ( tỉnh Xiêng Khoảng). Sau đó đánh vào vùng rừng Sầm Luông thuộc huyện Mường Khùn. Cuối tháng 4 năm ấy, đơn vị ông Hải phối hợp với bộ đội Pha Thét Lào đánh chiếm đỉnh Phù Lai, huyện Mường Pẹt (Xiêng Khoảng). Trận đánh khốc liệt khiến đại đội ông Hải hơn 200 người chỉ còn 32 người. Địch bao vây suốt bảy ngày đêm, thêm 29 người hi sinh. Ông Hải và một người bạn thay nhau bò khắp trận địa tìm đạn, lựu đạn của đồng đội để mở đường máu. Cầm cự được 24 giờ đồng hồ thì hết đạn. Hai người rút xuống cầu Nậm Xắn dưới chân đồi Phú Lai gặp địch bao vây rồi cả hai bị bắt.

Địch giam ông Hải trong nhà tù Phôn Khênh (tỉnh Viêng Chăn). Do ông không khai nửa lời nên sau ba tháng, địch chuyển ông sang nhà tù Thạt Đằm khét tiếng cũng thuộc tỉnh này. Trong lao tù, địch tra tấn không thiếu ngón đòn nào, như dùng roi điện dí từ đầu đến chân, dao nhọn chọc mạng sườn, báng súng đánh vào lưng… nhưng ông vẫn không khai. Địch mua chuộc, nếu khai cho vua mẹo Vàng Pao sẽ được phong trung úy và được trả lương bằng vàng, tương đương 25 triệu kíp/tháng nhưng ông vẫn “ngậm tăm”. Chịu không nổi, năm 1972 địch thả ông. Tổng cộng ông bị đày 8 năm 6 tháng.

Khi bị địch bắt giam, ông Hải đổi tên khai sinh là Hải vì sợ liên lụy về sau. Tên thật của ông là Đặng Văn Uy, sinh năm 1937, quê ở xóm Lèo, xã Tân Thịnh, huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang. Đây chính là lí do khiến người Lào lẫn người Việt khi nhắc đến chuyện người cựu binh Việt Nam đang sinh sống ở Huổi Pa Mạ đều gọi ông là ông Hải.

Khăm Vông và Chăn Na Ly hồi đang học lớp 12 ở trường Văn hóa 1, Bộ Công an. Ảnh: V.Toàn

Hai anh em trong hai ngôi trường Việt

Năm 1972 ra tù, ông Hải sống bơ vơ rồi sắm đồ nghề đi làm thợ xây. Cuộc đời thợ xây lang bạt đưa ông vào tận vùng rừng thuộc bản Khỉ Hét (vùng rừng hoang vu chỉ có tiếng khỉ hét nên người dân Lào đặt tên bản là Khỉ Hét). Tại đây, ông được bạn tù là người Lào tốt bụng cưu mang cho đến khi lấy vợ (1982). Khi chúng tôi tìm gặp thì vợ chồng ông Hải đã có tới 12 người con.

Năm 2016, lần theo lí lịch trích ngang của ông Hải, chúng tôi đi tìm hai người con của ông đang học ở Việt Nam. Đó là Khăm Vông (22 tuổi), sinh viên năm thứ 4 Khoa phát triển nông thôn, Trường đại học Hải Dương. Em gái Khăm Vông là Chăn Na Ly (18 tuổi), đang học năm thứ ba (lớp 12) Trường Văn hóa 1 Bộ Công an, ở Thái Nguyên.

Trên đường từ Hải Dương đến Thái Nguyên để gặp em gái, Khăm Vông kể về người cha gốc Việt của mình: “Cha tôi từng đi dạy chữ Lào cho người già và trẻ nhỏ rồi làm trưởng bản Khỉ Hét. Hồi đó, bản chưa có ai biết buôn bán, cha tôi bày cho họ ra huyện mua xăng về bán cho những người chạy thuyền máy trên sông MeKong dưới chân rừng Khỉ Hét. Năm 2005, khi tỉnh Viêng Chăn làm xong nhà tình nghĩa, gia đình tôi chuyển từ bản Khỉ Hét ra bản Huổi Pa Mạ. Cha mẹ tôi sinh 12 người con. Tôi thứ 8, Chăn Na Ly thứ 10″.

Mới đây, thi thoảng tôi “gặp” Khăm Vông trên Facebook Đặng Sơn Hải Khăm Vông. Khi viết bài này, tôi liên hệ với Khăm Vông để cập nhật tin tức mới nhất về gia đình và hai anh em. Khăm Vông cho biết, bố anh (ông Hải) đã mất năm 2017. Hiện Khăm Vông đã tốt nghiệp và trở về nước. Anh đang làm cho một Công ty sản xuất đá vôi của Thái Lan ở tỉnh Xiêng Khoảng (Lào). Còn em gái Chăn Na Ly đang theo học năm thứ ba trường đại học Y Hà Nội.

Rất vui khi gặp lại Khăm Vông trên Facebook. Và tôi hẹn khi có điều kiện sang Lào sẽ tìm đến thị xã Phuôn Sa Vẳn của tỉnh Xiêng Khoảng để hàn huyên cùng nhân vật đặc biệt trong câu chuyện rất cảm động và rất hi hữu này./.

Vũ Toàn

Theo Lambaoonline