Minh bạch và bền vững thị trường trái phiếu doanh nghiệp – Bài 3: Tín hiệu để tương tác bền vững
“Chủ động rà soát khung khổ pháp luật, xây dựng các kịch bản ứng phó gắn với việc triển khai quyết liệt các giải pháp ổn định, phát triển thị trường và ổn định tâm lý nhà đầu tư; đẩy mạnh thông tin, tuyên truyền, kịp thời cung cấp các thông tin chính thống về tình hình kinh tế vĩ mô và thị trường vốn; tăng cường kiểm tra, thanh tra, giám sát, công bố thông tin và xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm” là những giải pháp được Thủ tướng Chính phủ nêu rõ trong Công điện số 311/CĐ-TTg ngày 11/4/2022 về các biện pháp ổn định thị trường chứng khoán, thị trường trái phiếu doanh nghiệp.
Ảnh minh họa: TTXVN
Nhận thức được những rủi ro tiềm ẩn trái phiếu doanh nghiệp có thể mang lại cho nhà đầu tư, không dừng lại ở cảnh báo, cùng với việc mạnh tay khởi tố đối với những hành vi lợi dụng kẽ hở để lộng hành thao túng thị trường, lợi dụng khoảng trống trong hoạt động giám sát nhằm tiếp tay trục lợi, một khung khổ pháp luật hoàn thiện với các quy định về việc phát hành trái phiếu của các doanh nghiệp, thông qua hàng loạt văn bản luật, nghị định và thông tư đang được các cơ quan quản lý đặc biệt quan tâm.
Bộ Tài chính cho biết, bên cạnh các quy định mới được ban hành trước đó (Luật Chứng khoán 2019, Nghị định 81/2020/NĐ-CP; Nghị định 153/2020/NĐ-CP; Nghị định 155/2020/NĐ-CP), Bộ Tài chính cũng đang lấy ý kiến về dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của nghị định số 153/2020/NĐ-CP về phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ.
Theo đó, dự thảo bổ sung quy định, doanh nghiệp phát hành phải có xếp hạng tín nhiệm của tổ chức xếp hạng nếu phát hành trái phiếu không có tài sản bảo đảm, không có bảo lãnh thanh toán, doanh nghiệp phát hành có kết quả kinh doanh của năm liền trước năm phát hành lỗ hoặc có lỗ lũy kế tính đến năm phát hành.
Xếp hạng tín nhiệm được coi là giải pháp hỗ trợ minh bạch hóa thông tin về trái phiếu, giúp nhà đầu tư lựa chọn đúng sản phẩm đầu tư theo “khẩu vị” rủi ro của mình.
Trên phạm vi toàn cầu, vai trò của các tổ chức xếp hạng tín nhiệm ngày càng phát triển với sự phát triển của thị trường vốn. Ở Việt Nam, Bộ Tài chính là cơ quan quản lý trực tiếp của các đơn vị xếp hạng tín nhiệm đã đưa ra lộ trình phát triển cho ngành xếp hạng tín nhiệm với kế hoạch cấp phép tối đa cho 5 đơn vị cho đến thời điểm năm 2030.
Tuy nhiên, đán.h giá hoạt động xếp hạng tín nhiệm tại Việt Nam, ông Nguyễn Hoàng Dương, Phó vụ trưởng Vụ Tài chính (Bộ Tài chính) thẳng thắn cho rằng, vẫn còn rất hạn chế do chưa có quy định về bắt buộc sử dụng dịch vụ xếp hạng tín nhiệm khi phát hành trái phiếu ra thị trường. Bên cạnh đó, nhà đầu tư cũng chưa có thói quen lựa chọn đầu tư vào trái phiếu doanh nghiệp có xếp hạng tín nhiệm.
Để phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp, ông Dương cho rằng, hoạt động xếp hạng tín nhiệm có vai trò quan trọng. Tổ chức xếp hạng tín nhiệm góp phần gia tăng hiệu quả hoạt động cả về cung và cầu đầu tư trên thị trường, giúp nhà đầu tư nhận thức được tốt hơn khả năng tài chính, khả năng thanh toán nợ của doanh nghiệp được xếp hạng tín nhiệm, cũng như những rủi ro có liên quan để có định hướng đầu tư.
Để thúc đẩy vai trò và hoạt động của các tổ chức xếp hạng tín nhiệm trong thời gian tới, Bộ Tài chính đã báo cáo Chính phủ trình Quốc hội quy định việc xếp hạng tín nhiệm đối với trái phiếu doanh nghiệp phát hành ra công chúng. Nghị định hướng dẫn Luật Chứng khoán đang được trình Chính phủ ban hành theo hướng quy định các trường hợp phải xếp hạng tín nhiệm đi kèm lộ trình thực hiện.
Mặc dù còn khá mới mẻ ở Việt Nam nhưng ngành này cũng may mắn là có những thay đổi chính sách kịp thời để khuyến khích và yêu cầu các doanh nghiệp phát hành thực hiện xếp hạng tín nhiệm nhằm hướng đến cải thiện minh bạch và bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư.
Video đang HOT
Chia sẻ về vấn đề xếp hạng tín nhiệm, ông Nguyễn Quang Thuân, Chủ tịch Công ty Cổ phần FiinGroup – công ty xếp hạng tín nhiệm Việt Nam nêu quan điểm trước báo giới: “Xếp hạng tín nhiệm tuy không phải là “cây đũa thần” giúp giải quyết mọi vấn đề của thị trường trái phiếu, nhưng xếp hạng tín nhiệm cũng chính là “tín hiệu đèn giao thông” để tất cả các chủ thể tham gia thị trường trái phiếu có thể tương tác với nhau một cách hiệu quả và bền vững”.
Ông Thuân cũng cho biết, sau khi được Bộ Tài chính cấp phép vào 20/3/2020, FiinGroup đã hợp tác với nhiều doanh nghiệp lớn, nhất là các doanh nghiệp thấu hiểu được tầm quan trọng của việc xây dựng hình ảnh và hồ sơ tín dụng trên thị trường vốn nhằm đáp ứng nhu cầu vốn trong chiến lược kinh doanh.
Tuy nhiên, khó khăn nhất là ứng dụng của kết quả xếp hạng tín nhiệm được công bố ra sao và phản ánh vào lãi suất thế nào. Quá trình này đã quen thuộc với các định chế tài chính quốc tế nhưng với các tổ chức trong nước cũng như các nhà đầu tư đại chúng thì lại khá mới mẻ. Do đó, các hoạt động truyền thông và đào tạo, hướng dẫn áp dụng kết quả xếp hạng tín nhiệm để đi vào cuộc sống và xây dựng văn hóa xếp hạng tín nhiệm cho Việt Nam là một quá trình mới bắt đầu và còn nhiều khó khăn.
Bà Nguyễn Thị Thu Hiền, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Chứng khoán Kỹ Thương (TCBS) – doanh nghiệp dẫn đầu thị phần môi giới trái phiếu cho biết: “Chủ động xếp hạng tín nhiệm độc lập là sáng kiến mà khách hàng rất hoan nghênh. Việc này, cùng với sự chủ động niêm yết trái phiếu được phát hành của doanh nghiệp lên sàn giao dịch chứng khoán sẽ thể hiện tinh thần minh bạch cũng như chung tay góp phần xây dựng một thị trường trái phiếu Việt Nam bền vững và an toàn hơn. Một khi trái phiếu được xếp hạng đúng với quy mô và tầm vóc hơn, được minh bạch và an tâm với nhà đầu tư hơn, thì lãi suất huy động của doanh nghiệp sẽ tốt hơn”.
Ông Nguyễn Hoàng Dương cũng cho rằng, bên cạnh việc cơ quan chức năng tiếp tục hoàn thiện các quy định về dịch vụ xếp hạng tín nhiệm, sự phát triển của thị trường vốn nói chung và ngành xếp hạng tín nhiệm ở Việt Nam nói riêng, sự chung tay đóng góp của các đơn vị, các chủ thể tham gia vào thị trường vốn trong việc hỗ trợ cho sự phát triển của ngành xếp hạng tín nhiệm tại Việt Nam là rất cần thiết và cần được đẩy mạnh ở tất cả các khâu.
Các đơn vị xếp hạng tín nhiệm cần chủ động chia sẻ phương pháp và kỹ thuật đán.h giá, xếp hạng tín nhiệm, giúp cho nhà đầu tư và doanh nghiệp nắm rõ bản chất của hoạt động xếp hạng tín nhiệm không chỉ giúp doanh nghiệp xây dựng hồ sơ tín dụng trên thị trường vốn một cách minh bạch, mà còn giúp nhà đầu tư có thêm kênh thông tin tham khảo hữu ích về các rủi ro mà nhà đầu tư có thể gặp phải bên cạnh những đán.h giá của các đơn vị tư vấn truyền thống.
Đối với các đơn vị tư vấn phát hành trái phiếu, các đơn vị phân phối trái phiếu cần tư vấn cho doanh nghiệp và nhà đầu tư về sự cần thiết của hoạt động xếp hạng tín nhiệm trong việc xây dựng hồ sơ tín dụng của doanh nghiệp.
Đối với nhà đầu tư, cần làm quen với sự xuất hiện của kết quả xếp hạng tín nhiệm của các doanh nghiệp phát hành trái phiếu và đòi hỏi đán.h giá xếp hạng tín nhiệm đối với các sản phẩm đầu tư sẽ giúp hình thành thói quen có tác động tích cực đối với sự phát triển chung thị trường vốn của Việt Nam.
Nắn chỉnh cho vay trái phiếu, nhà đầu tư thêm cẩn trọng
Thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) đang trở thành kênh huy động vốn trung, dài hạn hiệu quả cho doanh nghiệp, giảm dần sự phụ thuộc vào tín dụng ngân hàng.
Tuy nhiên, tốc độ phát triển quá nhanh của thị trường trái phiếu đang phát sinh những rủi ro.
Trụ sở Tân Hoàng Minh tại phố Quang Trung, phường Trần Hưng Đạo, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội. Ảnh: Phạm Kiên/TTXVN
Chào lãi suất "khủng"; mập mờ phát hành thông qua ngân hàng
Ham lãi cao ngất ngưởng, nhiều nhà đầu tư đã mua trái phiếu theo phong trào dù Bộ Tài chính đã liên tục cảnh báo sẽ gặp không ít rủi ro.
Trao đổi với phóng viên báo Tin tức, nhà đầu tư N.N.Huy, phố An Dương, quận Tây Hồ cho biết: "Nhiều người được chào mua TPDN với lãi suất tốt hơn nhiều so với gửi tiết kiệm, thậm chí tăng gấp 2 lần. Bên cạnh đưa ra lãi "khủng", khách hàng còn được giới thiệu trái phiếu do tổ chức phát hành, công ty chứng khoán tư vấn phát hành, quản lý có uy tín để tăng tính an toàn".
Theo chia sẻ của bà T.T.Tuyến, phố Hoàng Cầu, quận Đống Đa, khi làm thủ tục về khoản tiề.n gửi đáo hạn 3 tỷ đồng, bà Tuyến được nhân viên ngân hàng chào mua trái phiếu với lãi suất hấp dẫn nhưng bà Tuyến từ chối.
"Tôi không nắm được kỹ sức khỏe tài chính của doanh nghiệp phát hành và các điều kiện, điều khoản của trái phiếu. Liệu các tổ chức tín dụng (TCTD), công ty chứng khoán phân phối TPDN có đảm bảo an toàn cho việc mua trái phiếu?", bà Tuyến băn khoăn.
Liên quan đến 9 đợt chào bán trái phiếu riêng lẻ của nhóm công ty thuộc Tập đoàn Tân Hoàng Minh vừa bị Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCK) hủy kết quả mới đây do công bố thông tin sai sự thật, che giấu thông tin trong hoạt động phát hành trái phiếu riêng lẻ, đại diện VietinBank cho biết: Ngân hàng thực hiện cung ứng dịch vụ quản lý tài khoản và quản lý tài sản cho các đợt phát hành trái phiếu của Công ty CP Đầu tư và dịch vụ khách sạn Soleil, Công ty CP Đầu tư BĐS Ngôi Sao Việt và Công ty CP Cung điện Mùa Đông thuộc Tập đoàn Tân Hoàng Minh với tổng số tiề.n 6.530 tỷ đồng. Tuy nhiên, VietinBank không bảo lãnh phát hành, không bảo lãnh thanh toán, không thực hiện dịch vụ phân phối các lô trái phiếu trên.
"Việc cung ứng dịch vụ được thực hiện trên cơ sở Luật Các Tổ chức tín dụng 2010 và Giấy phép hoạt động số 142/GP-NHNN ngày 3/7/2009 của NHNN cấp cho VietinBank. Theo đó, VietinBank được phép thực hiện cung cấp dịch vụ quản lý tài khoản và quản lý tài sản", đại diện VietinBank cho biết.
Đối với quản lý tài sản, VietinBank chỉ có trách nhiệm quản lý hồ sơ tài sản bảo đảm, kiểm tra, theo dõi tình trạng tài sản bảo đảm và đại diện cho các nhà đầu tư sở hữu trái phiếu xử lý tài sản bảo đảm theo Hợp đồng quản lý tài sản bảo đảm.
Vụ việc xảy ra tại Tân Hoàng Minh là bài học lớn đối với giới đầu tư TPDN. Để thu hút người mua, lãi suất trái phiếu của 3 đơn vị thành viên thuộc Tân Hoàng Minh đã đưa ra mức 11,5 - 12%/năm, cao hơn so với các doanh nghiệp khác trong ngành bất động sản. Trong khi lãi suất tiết kiệm VNĐ của hệ thống ngân hàng hiện khá thấp, chỉ từ 5,5 - 6,0%/năm, lãi suất tiề.n gửi USD cũng thấp, vàng là kênh đầu tư nhiều rủi ro nên TPDN được xem là khá hấp dẫn.
Lãnh đạo một ngân hàng thương mại cổ phần (TMCP) cho rằng: "Người mua trái phiếu phải quan tâm rất kỹ công ty phát hành là đơn vị nào? năng lực ra sao và sẽ dùng tiề.n và.o kinh doanh gì? Trái phiếu có tài sản đảm bảo không? Nhiều doanh nghiệp bán trái phiếu thường quảng cáo lập mờ là phát hành thông qua ngân hàng lớn khiến khách hàng lầm tưởng là "ngân hàng đứng sau lưng". Công ty chứng khoán cũng chỉ lưu ký để phát hành, giữ chức năng lưu ký để quản lý trái phiếu thôi.
Đưa ra các khuyến nghị đối với nhà đầu tư tham gia thị trường TPDN, đại diện Bộ Tài chính chiều 8/4 nhấn mạnh: "Các nhà đầu tư không nên mua trái phiếu thông qua chào mời của các tổ chức cung cấp dịch vụ khi chưa tìm hiểu kỹ về tình hình tài chính của doanh nghiệp phát hành và các điều kiện, điều khoản của trái phiếu".
Bộ Tài chính cũng lưu ý nhà đầu tư hiểu rõ việc các tổ chức tín dụng, công ty chứng khoán phân phối TPDN không có nghĩa là các tổ chức này đảm bảo an toàn cho việc mua trái phiếu. Trường hợp mua trái phiếu thông qua các hợp đồng đầu tư là không có căn cứ pháp lý theo quy định pháp luật về phát hành trái phiếu, nhà đầu tư sẽ không phải là chủ sở hữu trái phiếu và không có quyền lợi đối với trái phiếu theo các cam kết của doanh nghiệp phát hành.
Nhà đầu tư cũng đặc biệt lưu ý, quy định hiện hành chỉ cho phép nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp được mua và giao dịch TPDN riêng lẻ. Theo đó, mọi hành vi gian lận để trở thành nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp không chỉ khiến nhà đầu tư chịu nhiều rủi ro, tổn thất khi mua trái phiếu (có thể mất toàn bộ tiề.n đầu tư) mà còn là hành vi vi phạm pháp luật.
"Chỉ khi nắm rõ thông tin về trái phiếu, đán.h giá đầy đủ và cân nhắc kỹ lưỡng về các rủi ro có thể gặp phải, nhà đầu tư mới nên mua trái phiếu. Không nên vì lãi suất cao, không tìm hiểu mà ngay lập tức đã mua thì nguy cơ rủi ro sẽ rất cao; tham khảo tư vấn của các đơn vị tư vấn chuyên nghiệp để xem mình nên mua trái phiếu, cổ phiếu, chứng khoán của đơn vị phát hành nào để đảm bảo vừa có được mức sinh lời phù hợp cũng như là hạn chế được rủi ro", TS. Cấn Văn Lực khuyến nghị.
Theo ông Đỗ Ngọc Quỳnh, Tổng Thư ký Hiệp hội Thị trường trái phiếu Việt Nam (VBMA): Trong quý I/2022, đối với thị trường trái phiếu Chính phủ, tổng khối lượng phát hành ước tăng hơn 10% so với kế hoạch đặt ra với hơn 40.000 tỷ đồng, kỳ hạn phát hành chủ yếu là 10 hoặc 15 năm.
"Về TPDN, theo thống kê cũng ước đạt hơn 40.000 tỷ đồng, tăng khoảng 0,8% so với cùng kỳ năm ngoái. Trong đó, trái phiếu của doanh nghiệp bất động sản chiếm trên 40% và của các TCTD chiếm hơn 20%. Đặc biệt, khối lượng phát hành trái phiếu riêng lẻ vẫn chiếm trên 77,8%. Ngoài ra, lãi suất của thị trường trái phiếu Chính phủ và thị trường TPDN quý I/2022 đều có áp lực tăng nhẹ so với cùng kỳ năm 2021 do lo ngại lạm phát", ông Đỗ Ngọc Quỳnh cho biết.
Hoàn thiện khung pháp lý để "bịt" lỗ hổng
Theo ý kiến của nhiều chuyên gia tài chính, bên cạnh vai trò là kênh dẫn vốn quan trọng, một yếu tố khác dẫn tới sự bùng nổ của thị trường đó chính là... quản lý chưa chặt. Đó là, mượn danh ngân hàng để dễ dàng bán trái phiếu; lòng tham của bên mua trái phiếu; kẽ hở tiếp theo là từ các cơ quan quản lý và cũng từ các nhà đầu tư.
"Nghị định 153/2020/NĐ-CP đang được Bộ Tài chính lấy ý kiến sửa đổi, bổ sung trong thời gian tới sẽ nâng cấp thị trường trái phiếu của Việt Nam minh bạch, sàng lọc về chất lượng hơn. Về dài hạn chính sách này sẽ hạn chế các rủi ro về trái phiếu cho nhà đầu tư", bà Ngô Thị Thùy Linh - Chủ tịch CTCK Smart Invest (AAS) cho biết.
Theo bà Ngô Thị Thùy Linh, chính sách nên ràng buộc thêm về các tiêu chí liên quan đến đơn vị tư vấn hoặc bắt buộc có đơn vị bảo lãnh nhằm tăng cường chất lượng trái phiếu, đảm bảo được thanh khoản cho trái phiếu đó. Bởi trên thị trường hiện có đến 40% trái phiếu phát hành đến từ các doanh nghiệp bất động sản. Nhưng dòng tiề.n của doanh nghiệp bất động sản không được ổn định như các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh khác. Còn đối với các doanh nghiệp kinh doanh sản xuất khác thì tài sản đảm bảo của họ cũng hạn chế. Tùy vào khẩu vị của nhà đầu tư nhưng cũng cần nêu cao vai trò của nhà tư vấn phát hành lẫn nhà tư vấn đầu tư để hạn chế các rủi ro cho họ khi tham gia thị trường trái phiếu Việt Nam.
Một số chuyên gia cho rằng, việc xếp hạng tín nhiệm là điều tất yếu và nên có để cho nhà đầu tư có cơ sở để đán.h giá được chất lượng tín dụng của doanh nghiệp tốt hay xấu, còn về tổ chức phát hành, họ có một áp lực để có thể chuẩn hóa doanh nghiệp hoạt động kinh doanh phải tốt và chuẩn hóa được dòng tiề.n, nguồn vốn. Như vậy sẽ tạo được sân chơi tốt hơn, minh bạch thông tin hơn.
Liên quan tới vụ việc tại Tân Hoàng Minh, đại diện UBCK cho biết: Ủy ban đang phối hợp với các đơn vị có liên quan của Bộ Tài chính kiểm tra, giám sát hoạt động tư vấn hồ sơ chào bán, đại lý phát hành, báo cáo kiểm toán của các đơn vị trung gian liên quan đến các đợt chào bán trái phiếu riêng lẻ của các công ty thuộc Tập đoàn Tân Hoàng Minh.
Để thị trường TPDN phát triển bền vững, hiệu quả, cần sự chung tay của nhiều cơ quan, đơn vị, các doanh nghiệp, tổ chức trung gian và cả các nhà đầu tư trên thị trường. "Các doanh nghiệp phát hành (công ty đại chúng và chưa đại chúng), các tổ chức trung gian (tổ chức tư vấn hồ sơ chào bán, tổ chức đăng ký, lưu ký trái phiếu, đại lý phát hành...) vi phạm trong hoạt động chào bán trái phiếu riêng lẻ sẽ bị xử lý nghiêm khắc", đại diện UBCK cho biết.
Theo Bộ Tài chính, nếu các doanh nghiệp phát hành sử dụng vốn sai mục đích đã công bố ngoài việc bị xử lý vi phạm theo quy định có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây thiệt hại cho nhà đầu tư. Đối với các tổ chức cung cấp dịch vụ cần tuyệt đối tuân thủ pháp luật trong việc cung cấp thông tin đầy đủ, minh bạch, chính xác cho nhà đầu tư, đảm bảo tư vấn để doanh nghiệp phát hành tuân thủ quy định của pháp luật; xác định đúng đối tượng nhà đầu tư chuyên nghiệp mua trái phiếu.
Minh bạch và bền vững thị trường trái phiếu doanh nghiệp - Bài 1: Bùng nổ thị trường Thủ tướng Chính phủ vừa ban hành Công điện số 311/CĐ-TTg ngày 11/4/2022 về các biện pháp ổn định thị trường chứng khoán, thị trường trái phiếu doanh nghiệp với yêu cầu các cơ quan liên quan chấn chỉnh và ổn định hoạt động của thị trường trái phiếu doanh nghiệp, bảo đảm thị trường hoạt động an toàn, hiệu quả lành mạnh,...