Miên man về đạo đức

Đêm qua xem hết Nưt Đô Đô Vach, tôi chơt đăm vao môt cơn suy nghĩ miên man về đạo đức.

Trong ba năm, không hen ma găp, ba nền điện ảnh – có lẽ là ảnh hưởng nhất thế giới hiện nay – cho ra đơi 3 tác phẩm đáng chú ý với nhân vật trung tâm là một gia đình lừa đảo, trộm cắp (con artists).

Năm 2018, Nhật đoạt Cành cọ Vàng với Kẻ Trôm Siêu Thị ( Shoplifters). Năm 2019, Ký Sinh Trùng ( Parasite) của Hàn Quốc lam mưa lam gio tại Oscar. Và năm 2020, khi Nứt Đố Đổ Vách ( Kajillionaire) ra mắt, khán giả Mỹ ngay lập tức liên hệ với 2 tác phẩm trên.

Nưt Đô Đô Vach (Kajillionaire – 2020): Evan Rachel Wood lac long trươc thê giơi loai ngươi.

Nếu ai đã là fan của bô phim truyên hinh khoa hoc gia tương Westworld (Thê Giơi Viên Tây) thì không nên bỏ lỡ Kajillionaire, với một vai diễn độc đáo của Evan Rachel Wood. Lại một lần nữa nàng lạc lõng trước thế giới loài người, và nàng lại phải lang thang đi tìm ý nghĩa sống dù nghi ngờ sự tồn tại của cái ý nghĩa đó.

Đêm qua xem hết Nưt Đô Đô Vach, rồi lại giở lại Ke Căp Siêu Thi ra xem lần nữa, tôi chơt đăm vao môt cơn suy nghĩ miên man về đạo đức.

Nếu các bạn đã xem dù chỉ một trong số nhưng bô phim nay này, Ky Sinh Trung chẳng hạn, thì bạn sẽ nhận ra đặc tính phổ biến trong việc viêc khăc hoa hinh anh những nhân vât khốn cùng, trộm cắp lừa đảo này, là một thứ chủ-nghĩa-nhân-văn-không-khái-quát. Tức là họ là những kẻ cắp, họ không dấu giếm sự hèn mọn của mình, nhưng trong các tình huống, tính người của họ vẫn bật sáng. Những đứa trẻ trong Ky Sinh Trung ước mơ được ăn học đàng hoàng, gia đình trong Ke Căp Siêu Thi cưu mang một đứa trẻ cơ nhỡ, và cô con gái trong Nưt Đô Đô Vach khóc khi phải vác mặt đi ăn vạ.

Hay la môt vi du cu hơn nhưng gân vơi chung ta hơn, trong Lang Vu Đai Ngay Ây, Chi Pheo tha hoa ca vê nhân hinh lân nhân tinh cung co luc ươc ao vê môt tương lai “Gia cư thê nay mai thi thich nhi?” cung Thi Nơ.

Họ không phải người xấu, không phải kẻ tốt. Họ co thê trôm cắp hay rach măt ăn va, nhưng họ vẫn là người.

Ky Sinh Trung (Parasite – 2019): Nhưng đưa tre ơc mơ đươc ăn hoc đang hoang.

Điều này đúng trong cả thực tế. Nhưng con người dưới đáy xã hội có xu hướng thẳng thắn hơn về thực trạng của mình. Họ không cố che đậy mình hèn hạ nhiều lúc; thậm chí còn tự khẳng định điều đó (“Cái này là rình lúc công trường người ta không để ý em lấy chứ mua làm gì có tiền anh”). Nhưng họ không vì thế mà tuyệt đối hóa sự xấu xa của chính mình, theo kiểu “tao còn gì để mất đâu” như một vài áng văn rẻ tiền. Họ chỉ đơn giản là Người thôi. Nếu bắt gặp một người đói – họ sẽ cưu mang. Nếu bắt gặp người khó – họ sẽ giúp đỡ. Họ đi bằng hai chân, có lúc giữ giá trị này và có lúc đạp lên giá trị kia, như Người.

Lôi tư duy khái quát hóa đạo đức, một cách kỳ dị, tôi thường chỉ bắt gặp ở tầng lớp trí thức. Nhị nguyên tốt-xấu xuất hiện dày đặc trong những cuộc đối thoại của nhóm người này. Như thê nhân phâm chi co hai mau đen trăng.

“Tôi là người tốt” – nhiêu ngươi trong giơi tinh hoa liên tục tìm cách khẳng định như vậy, với công chúng và bản thân. Chung ta cung thương băt găp những lãnh đạo đơn vị chà đạp lên hàng đống nguyên tắc luật pháp, cả ngày ngồi nghĩ cách đối phó quản lý nhà nước, hở tí là nói về sự liêm chính. Tất nhiên, co cả những nhà báo mua chung cư bờ sông lấy chiết khấu của chủ đầu tư không trượt điểm phần trăm nào, lai ưa rao giang về đạo đức báo chí. Sư nô lưc cua ho lăm luc khiên tôi cam thây ngac nhiên. Không tuyên ngôn thì cũng có ai phán xét đâu, là con Người cả thôi.

Ke Trôm Siêu Thi (Shoplifters – 2018): Gia đinh trôm căp cưu mang môt đưa tre cơ nhơ.

Nhiều lúc tôi ước ao tầng lớp này cư xử với mình như những người bạn nghèo khó hơn – những người dưới tầng đáy. Họ thẳng thắn hơn. Sự hèn hạ quả thật là rất khó nhận biết, nhưng ít nhất những người này không vì thế mà bảo nó không tồn tại.

Nếu bỏ đi được sự ám ảnh về nhị nguyên tốt-xấu, có thể chúng ta sẽ tránh được sư bân cung hoa về lý luận. Trong cảnh khốn cùng về lý luận, nhiều trí thức của chúng ta chốt hạ: “Nhưng đến cuối tôi chẳng ăn cắp ăn trộm của ai” – như thể ăn cắp ăn trộm là tội ác duy nhất và ghê gớm nhất mà một con người có thể phạm phải và cần bị phán xét!

Không đâu, hãy công bằng hơn với những người ăn cắp. Và công bằng hơn với chính mình. Để thấy rằng nếu nhìn nhận ăn cắp như một khái niệm rộng lớn, thì rất khó mở mồm nói ta đã không ăn cắp cái gì của ai trên cõi đời này.