Loạt thách thức với quyền lực Taliban
Các cuộc biểu tình và lời kêu gọi kháng chiến xuất hiện ngay sau khi Taliban tiếp quản một quốc gia đang vật lộn vì Covid-19, hạn hán và nghèo đói.
“Tôi sẽ không làm hàng triệu người lắng nghe mình phải thất vọng. Tôi sẽ không đội trời chung với Taliban. Hãy tham gia lực lượng kháng chiến”, Amrullah Saleh, cựu phó tổng thống Afghanistan trong chính quyền vừa bị lật đổ, tuyên bố trên Twitter hôm 17/8.
Trước đó, Saleh tự nhận là lãnh đạo lâm thời của Afghanistan thay thế tổng thống Ashraf Ghani bỏ chạy ra nước ngoài, cho biết ông “đang liên hệ với tất cả lãnh đạo để đảm bảo sự ủng hộ và đồng thuận của họ” về một liên minh chống Taliban. Saleh được cho là đang tập hợp lực lượng tại thung lũng Panjshir, cách thủ đô Kabul khoảng 110 km về phía bắc.
Một trong những người đồng hành cùng Saleh là Ahmad Massoud, con trai của Ahmad Shah Massoud, thủ lĩnh Liên minh phương Bắc đã bị al-Qaeda ám sát hai ngày trước vụ khủng bố 11/9/2001. Liên minh phương Bắc từng lật đổ Taliban dưới sự hỗ trợ của Mỹ vào năm 2001.
“Chúng tôi có các binh sĩ từ quân đội chính quy Afghanistan, những người cảm thấy căm phẫn khi chỉ huy của họ đầu hàng và đang mang vũ khí tới Panjshir. Các cựu thành viên Lực lượng Đặc nhiệm Afghanistan cũng đã tham gia cuộc đấu tranh của chúng tôi”, Massoud viết trong một bài đăng trên tờ Washington Post.
Một tay súng Taliban đứng gác bên ngoài Bộ Nội vụ Afghanistan ở thủ đô Kabul hôm 16/8. Ảnh: Reuters .
Kể từ khi nắm quyền kiểm soát thủ đô Kabul hôm 15/8, Taliban đã tìm cách thuyết phục người dân trong nước và cộng đồng quốc tế rằng họ không có ý định áp đặt chế độ cai trị hà khắc như trước đây, thay vào đó sẽ theo đuổi hòa bình và công bằng. Tuy nhiên, nhiều người không tin tưởng những cam kết này, trong khi các nước dường như né tránh việc công nhận Taliban là lực lượng cầm quyền ở Afghanistan.
“Sự chuyển đổi từ một nhóm nổi dậy, vốn sử dụng bạo lực để đạt mục tiêu, sang một chính phủ phải học cách chịu trách nhiệm và chấp nhận những ý kiến trái chiều, sẽ không dễ dàng”, nhà nghiên cứu Martine van Bijlert, người đồng sáng lập Mạng lưới Nhà phân tích Afghanistan, nhận định.
Một trong những yếu tố khiến tương lai điều hành Afghanistan của Taliban gặp nhiều thách thức là việc cựu tổng thống Ghani tuyên bố ông có ý định trở lại đất nước, sau khi chạy trốn đến Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE). Ghani bác bỏ thông tin ông mang theo số tiền lớn khi rời Kabul, đồng thời cho biết phải bỏ trốn vì lo sợ nguy cơ bị Taliban treo cổ nếu ở lại.
Video đang HOT
Tài chính cũng là vấn đề đáng lo ngại đối với Taliban khi ngân khố quốc gia trống rỗng. Quyền thống đốc ngân hàng trung ương Afghanistan Ajmal Ahmady hôm 18/8 cho biết Taliban sẽ chỉ có thể tiếp cận một phần nhỏ trong 9 tỷ USD dự trữ quốc tế của đất nước, hầu hết được gửi trong các ngân hàng tại Mỹ.
Chính quyền Tổng thống Joe Biden vài ngày gần đây đã đóng băng các tài khoản của Afghanistan, nhằm ngăn lực lượng này tiếp cận nguồn ngoại tệ dự trữ khổng lồ. Tuy nhiên, động thái đó cũng có nguy cơ bóp nghẹt nền kinh tế Afghanistan, đất nước vô cùng nghèo khó vốn phụ thuộc sâu sắc vào viện trợ của Mỹ và quốc tế.
Sau khi nghe tin Taliban đang tra hỏi các nhân viên ngân hàng trung ương về “vị trí tài sản”, Ahmady, người đã rời khỏi Afghanistan, đã liệt kê các ngân hàng nước ngoài đang giữ tiền dự trữ của đất nước. Cựu quan chức này cho rằng Taliban “cần khẩn trương bổ sung một nhà kinh tế học vào đội ngũ”.
“Taliban và những bên hậu thuẫn họ đáng lẽ phải lường trước điều này. Họ đã chiến thắng về mặt quân sự, nhưng việc điều hành không hề dễ dàng”, Ahmady viết.
Trở thành lực lượng nắm quyền, Taliban giờ đây sẽ phải chăm lo cho đời sống của người dân Afghanistan, vốn đang bị hạn hán hoành hành. Tổ chức cứu trợ trẻ em Save the Children cho biết họ “lo ngại cực độ” về khả năng trẻ em tại Afghanistan sẽ đối mặt cuộc khủng hoảng lương thực nghiêm trọng, trong bối cảnh các tổ chức cứu trợ đã ngừng hoạt động sau khi Taliban nắm quyền kiểm soát.
“Trước cả khi Taliban trỗi dậy, Afghanistan vốn có số lượng người đối mặt tình trạng đói ở mức khẩn cấp cao thứ hai thế giới. Một nửa số trẻ em dưới 5 tuổi được cho là sẽ bị suy dinh dưỡng cấp tính trong năm nay, cần được quan tâm đặc biệt để sống sót”, tuyên bố của Save the Children có đoạn.
Giữa lúc đội ngũ lãnh đạo Taliban phải tính toán cách trả lương cho các nhân viên chính phủ và nuôi sống đất nước, những thách thức chính trị với quyền lực của nhóm cũng xuất hiện. Tại thành phố Jalalabad phía đông Kabul, hàng chục người hôm 18/8 tuần hành với quốc kỳ Afghanistan, trong khi Taliban dùng lá cờ màu trắng riêng.
Theo các video trên mạng xã hội, Taliban đã nổ súng thị uy đoàn người biểu tình. Danish Karokhil, biên tập viên hãng thông tấn Afghanistan Pajhwok, cũng cho biết lực lượng Taliban đã nổ súng vào đám đông và đánh một phóng viên video của hãng này sau khi chất vấn tại sao anh quay cảnh biểu tình. Al Jazeera đưa tin hai người biểu tình đã thiệt mạng. Truyền thông địa phương cho biết các cuộc biểu tình lớn cũng được tổ chức tại thành phố Khost, phía đông nam Kabul.
Tình trạng hỗn loạn tại sân bay quốc tế Hamid Karzai ở Kabul, nơi hàng nghìn người tuyệt vọng đang cố gắng rời khỏi đất nước, cũng được cho là một phép thử với khả năng xử lý khủng hoảng của Taliban.
Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ Wendy Sherman hôm 18/8 cho biết Washington đang thảo luận với Taliban về việc “đảm bảo đi lại an toàn không chỉ cho công dân Mỹ, mà còn cho những người đang cố gắng đến sân bay” để rời khỏi đất nước.
Theo Sherman, Bộ Ngoại giao Mỹ chưa nhận được báo cáo nào về việc công dân của họ bị Taliban cản đường đến sân bay, nhưng đã xuất hiện nhiều trường hợp người Afghanistan bị chặn lại dù có giấy tờ hợp lệ.
Trước đó, đại sứ quán Mỹ tại Kabul đăng cảnh báo an ninh đối với những người Mỹ đang cố gắng đến sân bay, hướng dẫn họ đi qua cổng quân sự do lực lượng Mỹ kiểm soát, nhưng lưu ý rằng “chính phủ Mỹ không thể đảm bảo con đường an toàn” đến địa điểm này.
Tại tỉnh Bamiyan phía tây Kabul, người dân địa phương cho biết Taliban đã cho nổ tung bức tượng Abdul Ali Mazari, thủ lĩnh của dân tộc thiểu số Hazara bị Taliban hành quyết vào năm 1995. Hai thập kỷ trước, Taliban cũng cho nổ tung hai bức tượng Phật lớn ở Bamiyan.
Tuy nhiên, Mullawi Faroq, một thành viên Taliban tại Bamiyan, phủ nhận việc nhóm này phá hủy bức tượng thủ lĩnh Hazara, đồng thời cáo buộc “những kẻ phá hoại” đang cố gắng chia rẽ người dân và Taliban. Mặc dù vậy, ông thừa nhận tình trạng hỗn loạn đã xuất hiện sau khi Taliban tiếp quản tỉnh này.
“Chúng tôi nhận được nhiều khiếu nại”, Faroq cho biết, nhưng nói thêm rằng tình hình đã được cải thiện. “Chúng tôi đã mang lại trật tự và an ninh”.
Mỹ "cấm cửa" Taliban đụng vào kho tiền của Afghanistan
Quan chức Mỹ cho biết Taliban sẽ không được phép tiếp cận bất kỳ khoản dự trữ nào của Afghanistan đang được cất giữ trong các tài khoản ở Mỹ.
Các tay súng Taliban trên đường phố Kabul (Ảnh: AFP).
"Bất kỳ tài sản nào của Ngân hàng trung ương mà chính phủ Afghanistan có tại Mỹ sẽ không được cung cấp cho Taliban", một quan chức trong chính quyền Mỹ nói với AFP ngày 16/8.
Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), tổng dự trữ của Ngân hàng trung ương Afghanistan đạt 9,4 tỷ USD tính đến cuối tháng 4/2021. Một nguồn thạo tin cho biết hầu hết các khoản dự trữ này đều được cất giữ bên ngoài lãnh thổ Afghanistan.
Hiện chưa rõ khoản dự trữ của Afghanistan được cất giữ tại Mỹ là bao nhiêu.
Theo AFP , Mỹ cũng có thể ngăn các tổ chức đa phương như IMF và Ngân hàng Thế giới viện trợ cho Afghanistan, như những gì nước này đã làm với các chính quyền mà Washington không công nhận như Venezuela.
IMF hồi tháng 6 đã giải ngân khoản vay 370 triệu USD mới nhất cho Afghanistan, vốn được phê duyệt vào tháng 11 năm ngoái, để hỗ trợ nền kinh tế của nước này trong bối cảnh đại dịch Covid-19 bùng phát.
Vào thời điểm đó, IMF cho biết chính phủ Afghanistan vẫn duy trì nền kinh tế đi đúng hướng, bất chấp "tình hình an ninh xấu đi và bất ổn gia tăng khi các cuộc đàm phán hòa bình giữa chính phủ Afghanistan và lực lượng Taliban bị đình trệ, với việc quân đội Mỹ và NATO sẽ rút quân khỏi Afghanistan vào tháng 9".
Trong khi đó, Ngân hàng Thế giới có hơn 20 dự án phát triển đang thực hiện tại Afghanistan và cho đến nay đã cung cấp 5,3 tỷ USD cho Afghanistan, chủ yếu là viện trợ không hoàn lại.
Taliban ngày 15/8 đã giành quyền kiểm soát thủ đô Kabul của Afghanistan và chiếm dinh tổng thống khi Tổng thống Ashraf Ghani cùng nhiều quan chức cấp cao của chính quyền vội vã rời khỏi đất nước.
Sputnik dẫn thông tin từ một người phát ngôn Đại sứ quán Nga tại Afghanistan Nikita Ishenko cho biết, ông Ghani rời Afghanistan cùng với 4 ô tô chất đầy tiền. Số tiền này sau đó đã được chất lên trực thăng nhưng không vừa, nên một phần đã bị bỏ lại trên đường băng.
Taliban khởi động chiến dịch tiến công để mở rộng quyền kiểm soát lãnh thổ Afghanistan từ cuối tháng 5 khi Mỹ và các nước đồng minh bắt đầu rút quân khỏi quốc gia Trung Nam Á này. Chỉ trong vài ngày gần đây, Taliban liên tục chiếm quyền kiểm soát ở hàng loạt thành phố ở Afghanistan, thậm chí, ở một số thành phố, Taliban tiến vào mà không gặp bất cứ sự kháng cự nào.
"Chiến lợi phẩm" mà Taliban thu được ngoài các tài sản mà quan chức Afghanistan để lại còn là vũ khí hiện đại của quân đội chính phủ như máy bay chiến đấu, xe bọc thép, đạn dược.
Trong suốt 20 năm mở rộng lực lượng tại Afghanistan, Taliban có nhiều nguồn thu khác nhau, trong đó có nguồn thu từ thuế tại những khu vực mà họ kiểm soát ở Afghanistan. Ngoài ra, lực lượng này cũng nhận tài trợ từ những người ủng hộ.
Một quan chức Liên Hợp Quốc cho biết Taliban có nguồn thu chính từ sản xuất và buôn bán ma túy. Hoạt động này diễn ra trong bối cảnh nền kinh tế Afghanistan gặp nhiều khó khăn do chiến tranh tàn phá cũng như tình hình chính trị rối ren suốt hàng chục năm qua.
Tin mật tiết lộ Taliban "gõ cửa từng nhà", truy lùng người từng làm cho Mỹ Tài liệu mật của Liên Hợp Quốc cho biết Taliban đang truy lùng những người từng làm việc với Mỹ và NATO, bất chấp cam kết "không trả thù". Các tay súng Taliban tuần tra ở thủ đô Kabul, Afghanistan (Ảnh: AP). Theo báo cáo mật do các chuyên gia tư vấn đánh giá mối đe dọa của Liên Hợp Quốc, Taliban có...