Lo ngại “bóng đen” đảo chính trở lại Tây Phi

Nền dân chủ Niger đứng trước cuộc khủng hoảng mới, sau khi quân đội tuyên bố phế truất Tổng thống Mohamed Bazoum.

Nhiều quốc gia và tổ chức thế giới đã cực lực lên án động thái này, với những lo ngại về tương lai bất ổn của không chỉ Niger mà cả khu vực Tây Phi, khi bóng đen đảo chính có nguy cơ trở lại.

Tối 26/7 (giờ địa phương), truyền thông quốc tế bất ngờ đưa tin, các thành viên bất mãn của lực lượng cận vệ Tổng thống Niger Mohamed Bazoum đã chặn lối vào Phủ Tổng thống và giữ Tổng thống ở bên trong, đồng thời phong tỏa mọi lối ra vào. Giới chức Niger đã tổ chức các cuộc đàm phán nhưng đội cận vệ từ chối thả ông Bazoum. Chỉ vài giờ sau, một nhóm binh sĩ đã xuất hiện trên truyền hình Niger, nói rằng Tổng thống nước này Mohamed Bazoum đã bị phế truất.

Đại tá Amadou Abdramane, phát ngôn viên quân đội Niger, cáo buộc chính quyền dân sự của Tổng thống Bazoum quản lý yếu kém và khiến tình hình an ninh trong nước ngày một xấu đi. Người phát ngôn quân đội Niger cho biết, biên giới trên bộ và trên không của nước này đã bị đóng cửa cho đến khi tình hình ổn định. Lệnh giới nghiêm toàn quốc cũng đã được ban bố. Từ 22h đến 5h sáng mỗi ngày, điện sẽ bị cắt trên toàn quốc cho tới khi có thông báo mới.

Quân đội Niger cũng cảnh báo sẽ chống lại bất kỳ sự can thiệp nào của nước ngoài. Động thái này đánh dấu cuộc khủng hoảng chính trị mới nhất tại Niger, một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới. Đất nước nằm ở khu vực Tây Phi đã trải qua 4 cuộc đảo chính kể từ khi giành độc lập năm 1960, trong đó cuộc đảo chính gần nhất xảy ra hồi tháng 2/2010, lật đổ Tổng thống khi đó là ông Mamadou Tandja.

Tổng thống Niger Mohamed Bazoum. Ảnh: EPA.

Ông Bazoum được bầu làm Tổng thống Niger vào năm 2021, lên nắm quyền vào thời điểm quốc gia này đang chìm trong nghèo đói. Thế nhưng, kể từ đó đến nay, tình trạng bất ổn vẫn luôn hiện diện với sự xuất hiện của những toán cướp có vũ trang hoặc các nhóm thánh chiến ở biên giới Niger. The Guardian nhận định, tình hình ở Niger bất ổn phần nhiều do ảnh hưởng từ hai quốc gia láng giềng là Mali và Burkina Faso, vốn cũng đã trải qua các cuộc nổi dậy của những phần tử thánh chiến gây ra trong những năm gần đây. Nhìn rộng ra bức tranh Tây Phi, kể từ năm 2020, đảo chính luôn xảy ra tại một số quốc gia thuộc khu vực này, trong đó có Mali, Guinea, Burkina Faso, và thậm chí là một âm mưu đảo chính bất thành diễn ra tại Niger. CNN lo ngại, những cuộc tranh giành quyền lực gây rủi ro đảo ngược quá trình dân chủ hóa tại châu Phi và quay trở lại kỷ nguyên khi các cuộc đảo chính thường diễn ra. Cuối năm ngoái, các nhà lãnh đạo Cộng đồng Kinh tế Tây Phi (ECOWAS) đã thống nhất thành lập lực lượng khu vực để can thiệp trong trường hợp xảy ra đảo chính và chống các phần tử thánh chiến. Tuy nhiên, hành động đảo chính mới nhất tại Niger đã làm lung lay nỗ lực này, thậm chí có thể làm phức tạp thêm các nỗ lực của phương Tây nhằm giúp các quốc gia ở khu vực Sahel chống lại cuộc nổi dậy của các phần tử thánh chiến lan rộng từ Mali trong thập kỷ qua.

Cũng vì thế, vụ việc ngày 26/7 đã vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ các quốc gia và tổ chức trên toàn thế giới. Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres ngày 26/7 lên án mạnh mẽ nhất mọi nỗ lực giành chính quyền bằng vũ lực và phá hoại nền quản trị dân chủ, hòa bình và ổn định ở Niger. Tổng thư ký kêu gọi tất cả các bên liên quan thực hiện kiềm chế và đảm bảo bảo vệ trật tự hiến pháp, nhấn mạnh rằng Liên hợp quốc sát cánh cùng chính phủ và người dân Niger”. Tổng thống Nigeria Bola Tinubu – Chủ tịch ECOWAS cũng lập tức lên tiếng khẳng định khối các quốc gia này và tất cả những người yêu dân chủ trên toàn thế giới sẽ không dung thứ cho bất kỳ tình huống nào làm tổn hại chính phủ được bầu cử dân chủ của Niger. Trong khi đó, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken “bày tỏ sự ủng hộ vững chắc của Mỹ” với Tổng thống Bazoum, đồng thời “nhấn mạnh rằng quan hệ kinh tế-an ninh mạnh mẽ giữa Mỹ và Niger phụ thuộc vào khả năng duy trì quản trị nền dân chủ, cũng như tôn trọng pháp quyền và nhân quyền. Trong ngày 27/7, Liên minh châu Âu (EU), Pháp, Anh, Đức đồng thời lên án bất kỳ nỗ lực nào nhằm gây bất ổn cho nền dân chủ và đe dọa sự ổn định của quốc gia châu Phi này. Sự lo ngại và lên án của quốc tế là hoàn toàn có cơ sở, bởi cuộc đảo chính này cũng có thể là mầm mống đe dọa nghiêm trọng đến thành tích dân chủ mà các nước Tây Phi đã đạt được trong những thập niên gần đây dẫn đến sự mất ổn định chung của cả châu Phi, gây khó khăn cho đời sống người dân và tình hình kinh tế.

Trong diễn biến mới nhất, Tổng thống Mohamed Bazoum ngày 27/7 đăng tải bài viết trên mạng xã hội cam kết bảo vệ những thành tựu dân chủ của đất nước. Ngoại trưởng Niger Hassoumi Massoudou cũng đưa ra tuyên bố khẳng định chính phủ do Tổng thống Mohamed Bazoum lãnh đạo vẫn là chính phủ hợp pháp, đồng thời kêu gọi toàn thể người dân Niger chống lại cuộc đảo chính.

Trong một nỗ lực giải quyết khủng hoảng, Tổng thống Benin Patrick Talon đang lên đường tới Niger để làm trung gian hòa giải. “Mọi biện pháp sẽ được sử dụng, nếu cần thiết, để khôi phục trật tự hiến pháp ở Niger, nhưng lý tưởng nhất là mọi thứ được thực hiện trong hòa bình và hài hòa”, ông Talon nói, phần nào thể hiện kỳ vọng chung của quốc tế về một giải pháp phù hợp nhất cho Niger hiện nay.