Liệu Canada có thể đóng vai ‘miền đất hứa’ cho nguyên liệu thô quan trọng?

Trung Quốc đang dừng xuất khẩu một số nguyên liệu thô quan trọng, thiết yếu cho công nghệ và ngành công nghiệp quốc phòng.

Đây là động thái sẽ ảnh hưởng nặng nề đến Mỹ cũng như Liên minh châu Âu (EU). Liệu Canada có thể lấp đầy khoảng trống này?

Trung Quốc “khép cửa” đất hiếm

Đất hiếm chuẩn bị được bốc xếp tại Liên Vân Cảng , tỉnh Giang Tô, Trung Quốc. Ảnh: AFP/TTXVN

Gần đây, tờ New York Times đưa tin rằng chính phủ Trung Quốc sẽ dừng xuất khẩu 6 nguyên tố đất hiếm tinh chế hoàn toàn tại Trung Quốc. Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng sẽ ngừng xuất khẩu một số nam châm đất hiếm chuyên dụng mạnh. Theo tờ Wall Street Journal, Trung Quốc gần như nắm độc quyền ngành công nghiệp đất hiếm toàn cầu, giữ vai trò hàng đầu trong khai thác, tinh chế và sản xuất nam châm đất hiếm – thành phần then chốt trong nhiều công nghệ dân sự và quân sự, bao gồm cả xe điện.

Nguyên liệu thô và nam châm đất hiếm vốn đứng ở vị trí cốt lõi đối với các ngành công nghệ cao như sản xuất ô tô, robot cũng như thiết bị quân sự gồm thiết bị bay không người lái và tên lửa.

Đáng chú ý, Trung Quốc đang phát triển một hệ thống quản lý yêu cầu các công ty phải xin giấy phép để thu mua một số nguyên liệu thô nhất định. Kênh DW (Đức) nhận định đây là động thái quyết liệt sẽ có tác động đáng kể không chỉ đối với Mỹ mà còn cả châu Âu.

Trong nhiều năm qua, các quốc gia đã tìm cách giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc về nguyên liệu thô quan trọng, tạo ra cuộc chạy đua toàn cầu để đảm bảo nguồn cung thay thế đáng tin cậy.

EU đã nhập khẩu một số nguyên liệu thô quan trọng từ Mỹ. Ví dụ, khoảng 2/3 lượng berili được sử dụng ở EU có nguồn gốc từ Mỹ. Năm 2024, EU cũng nhập khẩu từ Mỹ gần 70% sản phẩm coban, gần 60% hợp kim đồng và bột bạc cùng khoảng một nửa lượng molypden cô đặc khối này sử dụng. Cơ quan Nguyên liệu thô của Đức (DERA) phân loại tất cả những nguyên liệu này là nguyên liệu thô quan trọng.

Nhưng EU cũng đang chấp nhận thực tế rằng giao thương với Mỹ đã trở thành một yếu tố rủi ro bởi các chính sách thương mại của chính quyền Tổng thống Donald Trump .

Canada liệu có thể thay thế?

Những hạn chế xuất khẩu mới của Trung Quốc đồng nghĩa với việc tìm kiếm các giải pháp thay thế đang trở nên cấp bách hơn. Nhiều nhà nhập khẩu hiện đang hướng đến Canada, quốc gia có truyền thống khai thác mỏ. Nước này có khoảng 200 mỏ khai thác khoáng sản và kim loại, nhiều trong số đó được phân loại là nguyên liệu thô quan trọng. Dự kiến sẽ có thêm nhiều mỏ được thành lập.

Hiện Trung Quốc là nhà sản xuất lớn nhất các nguyên tố đất hiếm, nhưng theo chính phủ Canada, trữ lượng đất hiếm lớn nhất được biết đến thực tế nằm tại quốc gia Bắc Mỹ này.

Bà Carry cho biết một số nguyên liệu thô quan trọng của Canada, như than cốc và niken, đã được khai thác thương mại và 1% trong số này được xuất khẩu.

Tuy nhiên, bà nhấn mạnh: “Canada muốn tăng sản lượng các nguyên liệu thô khác mà họ coi là quan trọng, nhưng ưu tiên hàng đầu là đáp ứng nhu cầu của chính nước này”. Điều này có nghĩa là EU không nên kỳ vọng có thể mua những nguyên liệu này từ Canada trong thời gian ngắn.

Hơn nữa, ông Matthias Wachter của Liên đoàn Công nghiệp Đức giải thích rằng các dự án nguyên liệu thô có thời gian chờ đợi dài. Trung bình, phải mất 15 năm từ khi lên kế hoạch cho đến thời điểm phê duyệt và cuối cùng là khai thác. Ông Wachter đánh giá: “Tôi cho rằng quá trình này có thể nhanh hơn ở Canada, vì nhiều nguyên liệu thô này đã được khai thác. Ngoài ra, một số tỉnh của Canada đã thông báo sẽ đẩy nhanh các dự án khai thác mỏ để đối phó tranh chấp thương mại với Tổng thống Mỹ Donald Trump”.

Khai thác mỏ thường rất tốn kém và mang nhiều rủi ro, trong khi tính khó lường của Tổng thống Mỹ Donald Trump đã tạo ra bất ổn trên thị trường toàn cầu, điều này khiến các nhà đầu tư e ngại. Trong thời kỳ không chắc chắn, các công ty thường dè dặt khi đầu tư.

Trong khi đó, Canada cũng muốn trở nên độc lập hơn về đất hiếm. Kể từ cuối năm 2022, các khoản đầu tư nước ngoài vào dự án nguyên liệu thô quan trọng đều phải trải qua các đợt đánh giá an ninh quốc gia tại Canada. Chính phủ Canada đã buộc 3 công ty khai thác của Trung Quốc phải bán cổ phần của họ tại 2 công ty thăm dò lithi của Canada. Canada hiện đang cung cấp các ưu đãi về thuế và tài trợ để thúc đẩy khai thác nguyên liệu thô trong nước.

Ngay cả trong nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Trump, Canada đã tìm cách trở nên độc lập hơn với Mỹ về nguyên liệu thô. Nhưng điều ngược lại đã xảy ra. Bà Carry cho biêt: “Một tỷ lệ lớn các nguyên liệu thô khai thác ở Canada được chế biến tại Mỹ hoặc xuất khẩu sang đó. Canada là nhà cung cấp nguyên liệu thô lớn nhất cho Mỹ”.

Trước những tranh chấp thuế quan đang diễn ra, bà Carry cho rằng có thể mong đợi các nhà sản xuất Canada hướng nhiều hơn đến thị trường châu Âu. Bà khẳng định: “Đặc biệt là đối với các nguyên liệu thô mà cho đến nay, Canada đã xuất khẩu sang Mỹ, và họ hiện đang tìm kiếm người mua thay thế”.

Tuy nhiên, và Carry cảnh báo rằng Trung Quốc đã thiết thế độc quyền với nhiều nguyên liệu thô quan trọng. Cả EU và Canada đều không thể tự cung tự cấp hoàn toàn trong các lĩnh vực này.