Liên Xô đã tìm cách sáp nhập Iran như thế nào?
Nhiều người tin rằng, nỗ lực sáp nhập miền Bắc Iran của lãnh đạo Liên Xô Stalin đã kích động Chiến tranh Lạnh.
Nỗ lực sáp nhập miền Bắc Iran của lãnh đạo Liên Xô Stalin được cho là đã kích động Chiến tranh Lạnh. Ảnh: Getty
Iran hiện đại là một quốc gia đa sắc tộc. Hai cộng đồng thiểu số lớn nhất của nước này là người Kurd và người Azerbaijan chủ yếu sống ở miền Bắc. Kết quả của các cuộc chiến tranh Nga-Ba Tư thế kỷ 19 là các vùng đất lịch sử của người Azerbaijan bị phân chia giữa Ba Tư (Iran ngày nay) và Đế chế Nga. Người Azerbaijan bị chia cắt đã mơ về sự thống nhất kể từ đó, và trong Thế chiến 2, Kremlin đã cố khai thác quan điểm này.
Nỗ lực sáp nhập miền Bắc Iran của lãnh đạo Liên Xô Stalin được cho là đã kích động Chiến tranh Lạnh. Ảnh: Getty
Kế hoạch của Liên Xô là sáp nhập các khu vực miền Bắc nước này vào Cộng Hòa Azerbaijan thuộc Liên Xô và cùng lúc đó ủng hộ mong muốn ly khai của người Kurd ở Iran.
Chiến dịch Countenance
Tháng 8/1941, Liên Xô và Anh chiếm đóng Iran. Bất chấp tuyên bố trung lập trong các cuộc xung đột toàn cầu, mối quan hệ của Iran với Đức Quốc xã dường như quá gần gũi. Tình báo Đức hoạt động ở nước này và trữ lượng dầu mỏ khổng lồ của Iran có tiềm năng nuôi sống trục liên minh này trong một thời gian dài sau đó. Phe đồng minh không thể cho phép điều đó.
Sau chiến dịch quân sự đột kích, còn được biết đến với cái tên Chiến dịch Countenance, Iran đầu hàng, các công dân Đức bị trục xuất khỏi nước này và tài sản của các công ty Đức bị tịch thu. Iran nhanh chóng nằm trong sự kiểm soát của Đồng minh.
Nhưng Iran vẫn chưa bị chiếm đóng hoàn toàn. Anh nắm giữ miền Nam trong khi Liên Xô kiểm soát miền Bắc. Đó là những vùng đất được gọi là Nam Azerbaijan – các vùng lãnh thổ Iran với 5 triệu người Azerbaijan, cũng như các vùng đất nhỏ hơn mà người Kurd sinh sống.
Hồi sinh dân tộc Nam Azerbaijan
Mặc dù năm 1941, Hồng quân Liên Xô liên tiếp thua trận trước Wehrmacht (Quân đội Đức), dẫn với việc Phát xít Đức tiến tới tận Moscow, nhưng lãnh đạo Liên Xô vẫn không bao giờ quên về những lợi ích ở Iran của mình.
Về mặt chính thức, các vùng lãnh thổ do Liên Xô và Anh kiểm soát vẫn được cai trị bởi shah (vua Ba Tư). Tuy nhiên, trên thực tế, ảnh hưởng của Iran bị kiềm chế bởi các chính quyền chiếm đóng.
Từ những ngày đầu triển khai binh sỹ ở miền Bắc Iran, Liên Xô đã bắt tay tiến hành chiến dịch chính trị, kinh tế, văn hóa, ý thức hệ quy mô lớn nhằm chinh phục trái tim và lý trí của người địa phương. Một vai trò chủ chốt trong nỗ lực này do người Azerbaijan Liên Xô có nguồn gốc tương tự tiến hành. Họ đã cử hàng trăm chuyên gia tới Iran.
Chiến dịch tuyên truyền của Liên Xô với người dân địa phương ở Tabriz. Ảnh: TASS
Đầu tiên, các kỹ sư Liên Xô đã cải thiện hệ thống vệ sinh và y tế ở các thành phố, các ngôi làng miền Bắc Iran. Tiếp đó là việc của các nhà tư tưởng.
Ở Tabriz, thành phố chính của khu vực, tờ báo tiếng Azerbaijan đầu tiên Za Rodinu (Dành cho Đất mẹ) ra đời. Một nhà xuất bản được xây dựng nhằm phát hành sách của các tác giả địa phương.
Các sân khấu kịch, opera cũng biểu diễn bằng ngôn ngữ địa phương, cộng thêm vô số các lễ hội và các sự kiện văn hóa quy mô lớn. Các trường học giảng dạy bằng ngôn ngữ Azerbaijan cũng bắt đầu mở cửa.
Khu vực này chưa bao giờ chứng kiến điều gì như vậy.
Thận trọng với Xô viết hóa
Lo ngại sự chỉ trích của các nước phương Tây, Liên Xô theo đuổi một chính sách thận trọng ở Nam Azerbaijan. Các quan chức trong Đảng Cộng sản không được phép “xô viết hóa” khu vực, mà đơn thuần chỉ là hỗ trợ người địa phương.
Để chinh phục người địa phương, Cục Hồi giáo Caucasus được thiết lập ở Liên Xô vào tháng 4/1944. Cơ quan này đã tham gia tích cực vào việc quản lý đời sống tôn giáo của người Azerbaijan ở Iran.
Video đang HOT
Liên Xô ám chỉ, một cách xảo quyệt hay thông minh, rằng đời sống ở Liên Xô sẽ tốt hơn ở Iran.
Nhà nước cho người Azerbaijan ở Iran
Theo thỏa thuận với chính phủ Iran, các lực lượng Đồng minh sẽ phải rút khỏi Iran trong vòng vài tháng sau Thế chiến 2. Phía Anh tuân thủ nhưng Liên Xô thì vẫn tìm cách kéo dài sự hiện diện tại đây.
Hơn thế, dù Phát xít đã bị đánh bại, nhưng Liên Xô vẫn thăm dò cơ hội để can thiệp sâu hơn vào cuộc chiến cho miền Bắc Iran. Chương trình tuyên truyền Liên Xô được đẩy mạnh, cũng như các hoạt động tình báo nhằm chống phá sự ủng hộ đối với shah.
Vị thế của Liên Xô trong khu vực ngày càng trở nên vững chắc, tới mức lãnh đạo của Azerbaijan ở Liên Xô, Mir Jafar Bagirov, người đã ủng hộ giấc mơ “Thống nhất cho Azerbaijan” đã dám tuyên bố “Nếu bạn muốn biết sự thật, thì Tehran cũng là một thành phố Azerbaijan cổ”.
Năm 1945, Kremlin quyết định liên kết nền kinh tế của khu vực này với Liên Xô. Thêm nhiều chuyên gia được cử tới đây để làm ăn kinh doanh và tìm kiếm các giếng dầu.
Tháng 11/1945, tất cả quyền kiểm soát đối với miền Bắc Iran cuối cùng cũng tuột khỏi tay của Tehran. Đảng Dân chủ của người Azerbaijan Iran, được quân đội Liên Xô hậu thuẫn, đã chiếm các cơ quan hành chính chủ chốt ở nước này và giải giáp các đơn vị cảnh sát và quân đội của người Iran.
Ngày 12/12/1945, Cộng hòa Dân chủ Azerbaijan được tuyên bố thành lập và do Sayyed Ja’far Pishevari dẫn dắt. Dù danh nghĩa là một “nước cộng hòa tự trị” nằm trong Iran, nhưng trên thực tế đây là một vệ tinh của Liên Xô.
Một nhà nước cho người Kurd
Tháng 1/1946, ngay sau khi thành lập Cộng hòa Dân chủ Azerbaijan, một thực thể nhà nước nữa cũng được thiết lập ở miền Bắc Iran, đó là Cộng hòa Mahabad của người Kurd.
Các vùng lãnh thổ người Kurd nhỏ rơi vào kiểm soát của Liên Xô cùng với Nam Azerbaijan, mặc dù thực tế là từ năm 1941, lãnh đạo Liên Xô đã quyết định không sử dụng “lá bài” người Kurd, mà thay vào đó là tập trung toàn lực vào vấn đề Azerbaijan.
Chỉ ở giai đoạn cuối cùng, vào mùa thu 1945, Mir Jafar Bagirov mới giành sự ủng hộ đối với việc thành lập Đảng Nhân dân người Kurd. Đảng này sau đó, ngày 22/2/1946, cầm quyền ở nước Cộng hòa Mahabad của Người Kurd.
Không giống như Nam Azerbaijan, các chính quyền ở Mahabad phải dựa vào sức mạnh quân sự của Liên Xô.
Cuối con đường
Iran tất nhiên không muốn để mất các vùng lãnh thổ phía Bắc. Khi bị quân đội Liên Xô ngăn chặn tới các khu vực này, Tehran quyết định theo đuổi các kênh ngoại giao.
Với cáo buộc chủ nghĩa bành trướng của Liên Xô, Iran lần đầu tiên chính thức khiếu nại lên Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc. Động thái của Iran nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ của cả Mỹ và Anh.
Sức ép lớn từ Liên Hợp Quốc và các nước phương Tây, Kremlin nhận ra rằng, hành trình Iran của mình đã đi đến hồi hết. Stalin quyết định thỏa thuận.
Sau nhiều tháng đàm phán, lãnh đạo Liên Xô nhận được sự đảm bảo của Thủ tướng Iran Ahmad Qavam rằng Liên Xô sẽ được phép phát triển các tô giới dầu mỏ ở miền Bắc Iran sau khi rút quân. Tuy nhiên, cam kết này chưa bao giờ được thực hiện.
Sau sự rút quân của Liên Xô vào tháng 5/1946, các nước cộng hòa nhân dân rơi vào tình thế nguy hiểm. Không có sự hỗ trợ, họ vẫn cố kháng cự trước sự tiến quân của quân đội Iran.
Nhưng thông điệp chia tay của Stalin đối với người Azerbaijan và người Kurd không khác gì dội gáo nước lạnh vào những khát vọng của họ: “Là Thủ tướng, Qavam có quyền đưa quân đội tới bất cứ nơi nào của Iran, trong đó có cả Azerbaijan, vì thế tiếp tục kháng cự vũ trang là không thực tế và thiếu khôn ngoan”.
Tháng 11-12/1946, quân đội Iran đã kiểm soát các lãnh thổ miền Bắc mà không cần đánh, giải tán cả 2 cộng hòa tự xưng này. Các lãnh đạo của Cộng hòa Mahabad bị hành quyết, còn các lãnh đạo của Cộng hòa Dân chủ Azerbaijan đã tìm cách trốn thoát sang Liên Xô.
Tuy nhiên, họ cũng không nhận được sự đón tiếp như mong đợi. Một số người cuối cùng phải vào các trại lao động vì bị cáo buộc “hoạt động do thám”, trong khi người đứng đầu nhà nước chết yểu, Sayyed Ja’far Pishevari, đã chết trong vụ tai nạn ô tô mà mật vụ Liên Xô dàn xếp, và sau đó được chôn cất trang trọng ở Baku của Azerbaijan.
Theo Hoàng Phạm (VOV)
Số phận con cái một số nhà lãnh đạo chóp bu của Liên Xô
Những người cha của họ từng điều hành đất nước, xây dựng Liên Xô, đưa con người lên vũ trụ, hoặc từng hủy hoại cuộc sống của hàng nghìn người khác.
Sergo Beria: chế tạo tên lửa ở nơi tha hương
Cánh tay phải của Stalin và là người đứng đầu Bộ Dân ủy Nội vụ (NKVD), Lavrenty Beria chỉ có một người con trai. Sergo có một sự nghiệp sáng giá khi làm kỹ sư quân sự.
Sergo Beria. (Ảnh tư liệu: RBTH).
Ở giai đoạn ban đầu của Thế chiến 2, thanh niên trẻ tuổi khi đó mới 20 tuổi gia nhập quân đội, trở thành một kỹ sư quân sự giữ hàm trung úy.
Năm 1941, Sergo được gửi tới Iran trong một chiến dịch đặc biệt tối mật. Năm 1942, Sergo làm việc trong Nhóm các lực lượng Bắc Caucasus, và sau đó, trong một nhiệm vụ đặc biệt, ông tham dự các cuộc họp Tehran và Yalta giữa những người đứng đầu liên minh chống Hitler.
Sau chiến tranh, dù tốt nghiệp Học viện thông tin Quân sự Leningrad nhưng Sergo lại là người thiết kế tên lửa không đối hạm đầu tiên của Liên Xô - tên lửa hành trình KS-1 lớp Kometa và trở thành một trong những kỹ sư quân sự hàng đầu của Liên Xô.
Các luận văn thạc sỹ và tiến sỹ của Sergo là dựa trên các dự án của mình, và ông từng được trao Huân chương Lenin và Giải thưởng Stalin.
Tuy nhiên, mọi thứ thay đổi nhanh chóng sau vụ bắt giữ và xử tử cha ông năm 1953. Sergo bị biệt giam 1 năm và tước hết mọi quân hàm, giải thưởng và bằng cấp. Sergo bị cáo buộc đạo văn, các bài luận văn của ông bị cho là làm lại từ nghiên cứu của các nhà khoa học và kỹ sư khác.
Năm 1954, Sergo cùng với mẹ mình bị "trục xuất hành chính" tới Urals, nhưng vẫn được ở trong một căn hộ 3 phòng và được quyền làm công việc thiết kế tên lửa. Sergo và mẹ cũng đổi họ thành Gegechkori vì cho rằng nếu để họ Beria, sẽ có rất nhiều người muốn "xé xác" họ.
Gegechkori thực ra là họ của mẹ ông thời con gái. Đồng nghiệp của Sergo những năm 1950, Rel Matafonov, cho biết, Sergo thường sử dụng họ Gegechkori khi giới thiệu về mình và chưa từng một lần nhắc đến cha mình là Lavrenty Beria. Sergo bắt đầu lại sự nghiệp từ những công việc bình thường, như một kỹ sư thông thường và dần dần thăng tiến nhiều năm sau đó.
Năm 1964, ông đề nghị được chuyển tới Kiev, Ukraine, nơi ông tiếp tục thăng tiến trong sự nghiệp. Từ 1990-1999, Sergo làm nhà thiết kế chính tại Viện nghiên cứu Kiev.
Sau này, Sergo bắt đầu thôi giấu giếm mình là con trai của Beria và thậm chí còn viết hồi ký, trong đó ông đã cố gắng một cách tuyệt vọng nhằm xây dựng lại hình ảnh người cha mà ông vô cùng yêu mến. Ông tin chắc rằng, Beria đã phải nhận tội thay cho những kẻ phạm tội trong giới chóp bu và rằng, tất cả hành động của cha ông là vì lợi ích đất nước.
Leonid Khrushchev: Chết trên chiến trường
Leonid Khrushchev. (Ảnh tư liệu: RBTH).
Tổng bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô Nikita Khrushchev (1894-1971) có 6 người con, nhưng người con cả Leonid là được biết đến nhiều nhất.
Leonod bắt đầu công việc trong một nhà máy. Nhưng năm 1939, khi chiến tranh Liên Xô-Phần Lan nổ ra, ông tình nguyện gia nhập Hồng quân và đề nghị được ra mặt trận làm phi công máy bay ném bom. Trong suốt cuộc chiến tranh, Leonid đã thực hiện 30 nhiệm vụ ném bom.
Tháng 6/1941, khi Đức xâm lược Liên Xô, Leonid một lần nữa ra mặt trận trong cuộc Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại, nhưng không lâu sau đó ông bị thương nghiêm trọng. Khoảng một năm sau, dù chân của ông vẫn bị thương nhưng Leonid lại được đưa ra chiến trường, lần này là phi công máy bay chiến đấu.
Theo hồi ký của cô em gái - Rada, người anh trai "thương binh" của bà được đưa trở lại chiến trường như một hình phạt vì đã vô tình bắn một thủy thủ năm 1942 trong lúc say rượu ở một bữa tiệc. Cháu gái của Leonid, Nina Khrushcheva sau này tin rằng sự việc đã bị dựng lên và chẳng có bằng chứng nào về điều đó.
Dẫu sao thì con trai của Khrushchev vẫn tiếp tục làm phi công trên chiến trường. Năm 1943, ông đã không thể quay về sau một nhiệm vụ và được tuyên bố là mất tích trong lúc làm nhiệm vụ.
Theo các tuyên bố chính thức, Leonid bị bắn hạ trong lúc che chắn cho máy bay của đồng đội khỏi chiếc Focke-Wulf của Đức. Nhưng cũng có một thuyết âm mưu mà ngày nay được cho là do những người ủng hộ Stalin dựng lên nhằm bôi nhọ Nikita Khrushchev, nhưng lại rất phổ biến ở thời điểm đó.
Thuyết âm mưu này cho rằng, Leonid thực ra đã đứng về phía Đức và bị bắt cóc theo yêu cầu của Stalin, rồi sau đó bị bắn và mọi việc đã bị bưng bít. Câu chuyện này chưa bao giờ được xác nhận, mặc dù "mục tiêu" của nó không phải là ngẫu nhiên.
"Leonid rất bướng bỉnh. Tôi nghĩ, tính cách đó đã khiến ông xung đột với cha của mình, vì cha ông muốn ông trở thành một người cộng sản nhưng ông lại không có ý định đó", Nina - cháu gái của Leonid nói.
Theo Nina, Leonid cư xử như kiểu mình là một người hạng nhất ở Moscow, nghĩ rằng bản thân ông cao quý hơn những người khác và khá hiếu động. Nếu sống ở thời nay, ông sẽ bị coi là "kẻ nghiện adrenaline".
Galina Brezhneva: Chết trong bệnh viện tâm thần
Lenoid Brezhnev và con gái Galina. (Ảnh: TASS).
Thời trẻ, con gái của Tổng bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô Lenoid Brezhnev thường mơ ước sau này trở thành một nữ diễn viên, nhưng cha cô lại ép cô học Khoa Triết học, Trường đại học Tổng hợp Kishinev. Tuy nhiên, điều đó không thể ngăn được lòng mong muốn làm nghệ thuật của cô. Galina đã tìm được một lối thoát khác cho ham muốn nghệ thuật của mình.
Năm 1951, cô yêu một người biểu diễn xiếc rong Evgeny Milayev (khi đó 41 tuổi, chỉ ít hơn cha cô, Leonid Brezhnev, 4 tuổi; còn Galina mới 22 tuổi). Bỏ dở đại học, cô làm người phụ trách trang phục trong gánh xiếc, và cùng Milayev bỏ trốn. Hai người có chung một cô con gái, nhưng hôn nhân sau đó tan vỡ khi Milayev ngoại tình với một nữ đồng nghiệp.
Cuộc hôn nhân thứ 2 của Galina là với nhà ảo thuật 18 tuổi Igor Kio (khi đó Galina đã 33 tuổi). Nhưng hai người ly hôn chỉ sau 10 ngày do sự phản đối kiên quyết của người cha quyền lực của Galina.
Sau này, Galina gặp và kết hôn với Yuri Mikhaylovich Churbanov, một trung tá cảnh sát. Tuy nhiên, bà lại dành toàn bộ thời gian cho những buổi tiệc và bắt đầu nghiện rượu.
Cuộc sống của Galina biến thành ác mộng sau cái chết của cha bà năm 1982. Xã hội thượng lưu quay lưng với Galina, chồng bà bị bắt và các vụ kiện chống tham nhũng được tiến hành nhằm vào gia đình Brezhnev.
Chứng nghiện rượu của Galina bị phát hiện. Cuối cùng con gái của Galina đã đưa bà vào bệnh viện tâm thần và sau đó bà qua đời vì đột quỵ.
Natalia Khayutina (Yezhova): Từng đòi lại danh dự cho cha mình
Natalia Khayutina (Yezhova). (Ảnh tư liệu: RBTH).
Trong cuộc thanh trừng 1937-1938, gần 700.000 người đã bị xử tử (theo các văn bản lưu trữ) và tất cả đều nhân danh người đứng đầu NKVD khi đó, Nikolai Yezhov. "Quỷ lùn khát máu" (Nikolai Yezhov chỉ cao 1m50) không có con, nhưng nhận nuôi một cô con gái là Natalia.
Có nhiều lời đồn về việc Natalia trở thành con nuôi của Yezhov như thế nào. Một số người nói Natalia là con hoang của người vợ cuối cùng của Yezhov hoặc là con hoang của chính Yezhnov. Một số người lại nói, Natalia là con gái của một gia đình nhà ngoại giao Liên Xô bị NKVD dưới thời Yezhov xử tử.
Cho dù sự thật là gì, thì cô con gái được nhận nuôi từ lúc 11 tháng tuổi đã trở thành niềm vui chính của Yezhov. "Ông ấy là một người cha tuyệt vời. Tôi nhớ ông ấy đã tự tay làm 2 những chiếc ván trượt cho tôi như thế nào và đã dạy tôi chơi tennis, chơi con ky ra sao. Ông ấy dành rất nhiều thời gian cho tôi", Natalia nhớ lại.
Năm 1938, khi Yezhov bị bắt, ông đã cầu xin: "Đừng động đến con gái tôi". Người mẹ nuôi của cô đã tự vẫn trước đó và vì thế Natalia đã được đưa tới một trại mồ côi đặc biệt dành cho "những kẻ thù của con người" trên một chuyến tàu được bảo vệ nghiêm ngặt.
Trong suốt hành trình, Natalia được bảo là hãy quên cái tên trước đó của mình đi, nhưng với lòng yêu mến cha mình, Natalia không bỏ lỡ cơ hội để nói về việc mình là ai.
Rồi căng thẳng trở nên quá lớn khiến Natalia quyết định treo cổ. Tuy nhiên, sợi dây bị đứt và vụ tự tử không thành.
Sau đó, Natalia Khayutina tình nguyện chuyển tới một ngôi làng gần Magadan (cách Moscow 8.000 km về phía Đông), nơi cha cô đã từng trục xuất rất nhiều người. Năm 1999, Natalia từng nộp đơn kiện để khôi phục danh dự cho cha mình, nhưng bị tòa án trả lại hồ sơ.
Ở Magadan, Natalia sáng tác thơ, các bài hát và hiếm khi rời khỏi nhà. Mỗi tiếng gõ cửa đều khiến Natalia run bắn: "Tôi vẫn nghĩ một ngày nào đó họ sẽ gõ cửa và trả thù tôi vì cha tôi".
Natalia Khayutina qua đời năm 2016.
VOV/RBTH
Theo VTC
Liên Xô hồi phục thế nào khi mất tới 27 triệu người trong Thế chiến 2? Tổn thất sinh mạng của Liên Xô trong Thế chiến là vô cùng lớn và điều này vẫn đeo đẳng nước Nga (kế thừa Liên Xô) cho tới tận hôm nay. Trong Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại chống phát xít, Liên Xô đã bị tổn thất sinh mạng vô cùng lớn. Nhưng Liên Xô không đánh giá đúng được ngay mức độ...