Libya: Những mệnh lệnh từ thảm kịch

Ít nhất đã có 11.300 người thiệt mạng và hơn 10.100 người mất tích, chỉ riêng tại thành phố Derna, cho đến ngày 16/9.

Cùng đó, hơn 40.000 người trên khắp vùng Đông Bắc đất nước ấy đã phải sơ tán khẩn cấp khỏi thảm họa lũ lụt gây ra bởi lượng mưa cực lớn mà cơn bão Daniel mang đến, khiến hai con đập bị vỡ vào ngày 10/9.

Các cơ quan hữu quan của Liên hợp quốc cũng như toàn thể cộng đồng quốc tế vẫn đang hết sức khẩn trương chìa ra những bàn tay giúp đỡ cho nhân dân Libya. Thế nhưng, ở nhiều khía cạnh, những sự hỗ trợ về mặt vật chất đó thực sự mới chỉ là điểm khởi đầu của cả một chặng đường tái thiết, còn rất dài và vô cùng gian nan.

Tình người trong nỗi đau

Những số liệu khủng khiếp và những nỗi tang thương vẫn còn có thể tiếp tục tăng thêm, bởi theo bước chân của các đội tìm kiếm cứu nạn, các bộ đếm cũng vẫn đang hoạt động. Song, chính vì vậy, chẳng có thời gian để thế giới quá chú đến những con số cuối cùng nữa.

Những người Libya sống sót sau thảm họa đối diện với tương lai mịt mờ.

Từ trước ngày 14/9, khi Liên hợp quốc kêu gọi các nhà tài trợ cung cấp khoản viện trợ trị giá 71,4 triệu USD để giúp Libya khắc phục những hậu quả thảm khốc trước mắt, có không ít guồng máy đã hối hả vào cuộc.

Ngày 12/9, Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) đã thiết lập cầu hàng không, điều 17 máy bay chở 450 tấn thực phẩm, lều bạt, bộ sơ cứu và các vật tư y tế khác tới Libya. Hàng hóa viện trợ đã được phân phối ở những khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi thảm họa, đặc biệt là miền Đông của quốc gia Bắc Phi này. Ngày 16/9, UAE tiếp tục cử các đội cứu trợ nhân đạo cũng như tìm kiếm cứu nạn đến Libya, nhằm thực hiện các chỉ thị từ đích thân Tổng thống UAE – Sheikh Mohamed bin Zayed Al Nahyan. Các đội tìm kiếm và cứu hộ UAE được trang bị hiện đại để hỗ trợ thực hiện các nhiệm vụ khó khăn, với tổng số nhân viên lên tới 96 người.

Song song, Saudi Arabia cũng tổ chức chuyến bay cứu trợ đến thành phố Benghazi của Lybia, mang theo 90 tấn thực phẩm và vật liệu trú ẩn để phân phát cho những người bị ảnh hưởng bởi lũ lụt.

Từ ngày 13/9, Tổng thống Ai Cập Abdel Fattah El-Sisi đã chỉ thị thành lập các trại lưu trú trong Quân khu miền Tây, để hỗ trợ những nạn nhân mất nhà cửa do bão Daniel ở Libya. Tổng thống El-Sisi cũng chỉ đạo các lực lượng vũ trang Ai Cập điều tàu khu trục lớp Mistral tới neo đậu ở ngoài khơi bờ biển Libya, đóng vai trò là bệnh viện dã chiến nhằm hỗ trợ y tế cho những người bị ảnh hưởng bởi thiên tai.

Trước đó, nghĩa là ngay sau khi thảm kịch diễn ra, các lực lượng vũ trang Ai Cập đã điều động 3 máy bay quân sự chở vật tư y tế, thực phẩm và một nhóm gồm 25 nhân viên cứu hộ để hỗ trợ Libya. Ngoài ra, quân đội Ai Cập cũng điều động máy bay tới Libya để vận chuyển những nạn nhân bị thương và thiệt mạng.

Bên cạnh đó, Cairo đã công bố khoản hỗ trợ trị giá 30 triệu bảng Ai Cập (khoảng 1 triệu USD) để ủng hộ các nạn nhân thảm họa thiên tai ở Libya, Maroc và Slovenia. Theo tuyên bố của người phát ngôn Phủ Tổng thống Ai Cập Ahmed Fahmy, các biện pháp nêu trên nhằm mục đích “giảm bớt gánh nặng cho những người Libya anh em”.

Cũng trong ngày 13/9, nước Anh tuyên bố gửi một gói viện trợ trị giá 1 triệu bảng Anh (khoảng 1,25 triệu USD) để hỗ trợ những người bị ảnh hưởng tại Libya. Đến ngày 17/9, Đặc phái viên của Tổng Thư ký Liên hợp quốc về Libya – ông Abdoulaye Bathily nhấn mạnh tầm quan trọng của những nỗ lực nhanh chóng, phối hợp và thống nhất để khắc phục hậu quả của thảm họa tại Libya. Cũng như khi trận động đất kinh hoàng tàn phá Thổ Nhĩ Kỳ và quét qua cả Syria đầu tháng 2/2023, rất nhanh chóng, có những bàn tay chìa ra từ cộng đồng quốc tế, để xoa dịu những bi thương, tang tóc.

Hiểm họa hữu hình và mệnh lệnh vô hình

Vấn đề là, hiện trạng đất nước Libya, khác với Thổ Nhĩ Kỳ hay Syria, lại đang đặt ra không ít những khía cạnh đầy thách thức cũng như cạm bẫy cho chính các nỗ lực cứu trợ đã, đang và sẽ còn diễn ra, trên tiến trình tái thiết đầy gian nan trước mắt.

Không phải ngẫu nhiên, khi hội kiến người đứng đầu Hội đồng Tổng thống Libya, ông Mohamed Menfi ở thủ đô Tripoli, sau khi chia buồn với chính quyền và nhân dân Libya, đặc phái viên Abdoulaye Bathily (như chính ông cho biết, trên trang mạng xã hội X cá nhân của mình, ngày 17/9) nêu rõ “sự cần thiết của tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong việc sử dụng các nguồn lực cứu trợ trong quá trình phục hồi và tái thiết”, đồng thời đề xuất “thiết lập một cơ chế toàn diện” để giám sát các hoạt động ấy. Bên cạnh đó, ông Bathily cũng nhấn mạnh sự cấp thiết đối với Libya trong việc xây dựng các thể chế thống nhất và hợp pháp, nhằm ứng phó hiệu quả với mọi thách thức mà quốc gia Bắc Phi này đang phải đối mặt.

Một cách ngắn gọn, như Hãng AP viết: “Nỗi đau chung đã trở thành tiếng kêu gọi đoàn kết dân tộc, ở một đất nước chìm đắm trong xung đột và chia rẽ suốt 12 năm qua”. Quốc gia vốn giàu trữ lượng dầu mỏ ấy đã bị chia cắt giữa các chính quyền đối địch kể từ năm 2014, với một chính phủ được quốc tế công nhận ở Tripoli và một chính quyền phe đối lập ở phía Đông, nơi có thành phố Derna – khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất trong trận lụt. Do đó, trong quá khứ, nhiều sáng kiến do Liên hợp quốc thúc đẩy nhằm vãn hồi hòa bình đã thất bại.

Một trong những hậu quả của tình trạng hỗn loạn và chia rẽ chính là việc bỏ bê các cơ sở hạ tầng quan trọng, ngay cả khi biến đổi khí hậu khiến các hiện tượng thời tiết cực đoan xảy ra thường xuyên và nghiêm trọng hơn. Trong đó, có cả những con đập – tác nhân của thảm kịch hiện tại.

Vậy mà, trước mắt, theo các chuyên gia, hậu quả của cơn bão Daniel sẽ còn trở nên trầm trọng hơn, do sự kết hợp chết người của các yếu tố bao gồm cơ sở hạ tầng xuống cấp, khả năng cảnh báo không đầy đủ, cũng như các ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng khí hậu đang gia tăng.

Theo báo cáo của Văn phòng Điều phối các vấn đề nhân đạo Liên hợp quốc (OCHA): “Với hàng nghìn người phải di dời hiện đang di chuyển, nguy cơ tiếp xúc với bom mìn và vật liệu nổ chiến tranh còn sót lại sau nhiều năm xung đột đang gia tăng, vì nước lũ hiện đã làm chúng dễ dàng phát lộ”.

Chưa hết, gần 300.000 trẻ em hứng chịu hậu quả lũ lụt do bão Daniel đang phải đối mặt với nguy cơ mắc bệnh tả, suy dinh dưỡng, tiêu chảy và mất nước ngày càng tăng. Báo cáo cho biết thêm, trẻ em cũng phải đối mặt với “nguy cơ bạo lực và bóc lột ngày càng gia tăng”.

Khu vực lũ lụt tại Libya trong cảnh hoang tàn.

Cùng lúc, nhà chức trách Libya xác nhận 150 người đã bị nhiễm độc do nước bị ô nhiễm ở các vùng lũ lụt. Con số này sẽ còn tăng thêm, nếu những người sống sót sau thảm họa không được đảm bảo tiếp cận nguồn nước sạch, trong bối cảnh dịch bệnh sau lũ rình rập bùng phát.

Để tránh xa những nguy cơ này, người dân Libya ở vùng lũ lụt chỉ còn có thể lựa chọn hòa mình vào dòng người sơ tán. Song, chính vì vậy, việc bảo đảm nơi ăn chốn ở cho họ lại cũng trở thành một điều không dễ thực hiện, tại đất nước vẫn còn đang bị chia đôi ấy.

Đến lúc này, như ghi nhận của AP, thảm họa đã tạo ra những cơ hội hiếm hoi về việc hai chính quyền đối lập hợp tác để giúp đỡ những người bị ảnh hưởng. Và, Claudia Gazzini, nhà phân tích cấp cao về Libya làm việc cho tổ chức tham vấn khủng hoảng International Crisis Group, cho biết: “Chúng tôi thậm chí còn thấy một số chỉ huy quân sự từ liên minh quân sự đồng minh Tripoli đến Derna để thể hiện thiện chí ủng hộ”. Tuy nhiên, quá trình phân phối viện trợ vào thành phố vẫn thiếu tổ chức và không thể đến được những người đang cần sau thảm họa.

Nói như Ibrahim al-Sunwisi, một nhà báo đến từ thủ đô Tripoli, “trong khi những người trẻ tuổi và tình nguyện viên vội vã lao vào giúp đỡ các nạn nhân thì hai chính phủ phía Đông và phía Tây vẫn không biết phải làm gì”.

Không còn nghi ngờ gì nữa, đó chính là lý do khiến ngay trong cảnh tang thương, trên những đống đổ nát, đặc phái viên Abdoulaye Bathily vẫn phải đề cập những điều kiện tương đối “nhạy cảm”, như một lời nhắc nhở âm thầm về giá trị của hòa bình, thống nhất và đoàn kết, nhằm tiếp nhận, sử dụng, phân phối những sự giúp đỡ vô giá từ cộng đồng quốc tế một cách hiệu quả và đúng mục đích nhất.

Một nhân chứng thời cuộc, ông Mohamed al-Harari, 50 tuổi, đại diện chia sẻ về khao khát chung của cả đất nước ấy: “Vết thương và nỗi đau xảy ra ở Derna khiến tất cả người dân từ miền Tây Libya đến miền Nam và miền Đông Libya đều đau lòng”. Đó cũng là một lời khẩn cầu, hoặc là một mệnh lệnh vô hình, đặt xuống trước các tham vọng “tranh bá đồ vương” ở Libya, một Libya đã bị tàn phá đến mức độ này…