Kinh tế 2025, dự báo 2026: ASEAN – động lực mới của tăng trưởng toàn cầu

Trong một năm 2025 đầy biến động, khi chủ nghĩa bảo hộ quay trở lại và các “vòng xoáy” địa chính trị ngày càng khó lường, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) không chỉ đứng vững mà còn nổi lên như một hình mẫu toàn cầu về khả năng phục hồi kinh tế.

Tuy nhiên, để duy trì đà tăng trưởng trong năm 2026 và xa hơn, khu vực này đang đứng trước yêu cầu cấp thiết phải thực hiện những cải cách sâu rộng từ bên trong, nhằm chuyển dịch từ trạng thái “kiên cường” sang “bền vững”.

Khả năng phục hồi trước những cú sốc bên ngoài

Quang cảnh cảng hàng hóa ở Los Angeles, Mỹ. Ảnh: THX/TTXVN

Năm 2025 ghi dấu một bước ngoặt quan trọng của thương mại toàn cầu khi chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump chính thức áp đặt các mức thuế quan mới, có hiệu lực từ tháng 8/2025. Với biên độ thuế dao động từ 10% đến 50%, đặc biệt nhắm vào Trung Quốc, chuỗi cung ứng thế giới một lần nữa bị rung chuyển.

Tuy nhiên, trái với nhiều dự báo bi quan, Đông Nam Á lại thể hiện một “sức đề kháng” đáng chú ý. Dữ liệu từ các báo cáo triển vọng của ngân hàng Macquarie và UOB cho thấy, thay vì suy giảm, dòng chảy thương mại qua ASEAN trong năm 2025 gia tăng rõ rệt. Các doanh nghiệp quốc tế nhanh chóng thích nghi bằng cách đẩy mạnh chiến lược “Trung Quốc 1″, qua đó biến ASEAN thành điểm đến thay thế quan trọng về đầu tư và sản xuất.

Kim ngạch thương mại Mỹ – ASEAN đạt mức kỷ lục 453 tỷ USD vào cuối năm 2024 đã tạo ra một “vùng đệm” đáng kể cho khu vực trong năm 2025. Song song đó, việc nâng cấp Hiệp định Thương mại Tự do ASEAN – Trung Quốc (ACFTA 3.0) cũng giúp củng cố vai trò của ASEAN trong việc cân bằng ảnh hưởng giữa hai siêu cường kinh tế lớn nhất thế giới.

Nhờ các yếu tố trên, tăng trưởng Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của ASEAN năm 2025 được dự báo duy trì ở mức 4,5-4,8% – một con số ấn tượng trong bối cảnh tăng trưởng toàn cầu chậm lại. Điều này cho thấy ASEAN không còn là một “người quan sát” thụ động, mà đang dần trở thành một trụ cột quan trọng trong cấu trúc kinh tế toàn cầu mới.

Mặc dù bức tranh chung khá tích cực, nhưng sự phân hóa giữa các nền kinh tế thành viên ASEAN ngày càng thể hiện rõ. Theo Khảo sát Tâm lý Người tiêu dùng ASEAN (ACSS) năm 2025 của UOB, Việt Nam dẫn đầu khu vực về mức độ lạc quan. Động lực tăng trưởng đến từ khu vực sản xuất phục vụ xuất khẩu, cùng với niềm tin tiêu dùng nội địa được củng cố, giúp Việt Nam tiếp tục giữ vị thế “ngôi sao ” tăng trưởng.

Ngược lại, các nền kinh tế có độ mở rất cao như Singapore, hay phụ thuộc lớn vào du lịch như Thái Lan, lại tỏ ra thận trọng hơn trước các biến động bên ngoài. Tại Singapore, sự nhạy cảm với các cú sốc toàn cầu và chi phí sinh hoạt tăng cao đã khiến niềm tin người tiêu dùng suy giảm nhẹ.

Thực tế này cho thấy, trong trạng thái “bình thường mới” của kinh tế thế giới, những quốc gia có thị trường nội địa quy mô lớn như Indonesia và Philippines, hoặc sở hữu năng lực sản xuất linh hoạt như Việt Nam và Malaysia, sẽ có khả năng chống chịu tốt hơn. Đáng chú ý, Malaysia ghi nhận mức cải thiện mạnh nhất về tâm lý tiêu dùng trong năm 2025, nhờ kiểm soát lạm phát hiệu quả và cải thiện môi trường đầu tư – minh chứng cho vai trò then chốt của chính sách điều hành nội tại.

Một điểm thay đổi đáng kể trong năm 2025 là nhận thức về rủi ro của ASEAN. Theo khảo sát của Viện ISEAS-Yusof Ishak, Singapore, lần đầu tiên biến đổi khí hậu và các hiện tượng thời tiết cực đoan được xếp là rủi ro chiến lược hàng đầu của khu vực, vượt qua cả các lo ngại an ninh truyền thống.

Người dân tại một số quốc gia vừa hứng chịu các đợt lũ lụt diện rộng trong những tháng cuối năm 2025, như Việt Nam và Indonesia, đã bắt đầu cảm nhận trực tiếp tác động của thiên tai lên giá lương thực và năng lượng. Điều này buộc các chính phủ ASEAN phải lồng ghép năng lực thích ứng khí hậu vào chiến lược tăng trưởng cốt lõi. Chuyển đổi sang nền kinh tế xanh không còn là lựa chọn mang tính dài hạn, mà đang trở thành tiêu chuẩn mới để duy trì năng lực cạnh tranh quốc tế.

Bên cạnh đó, kinh tế số tiếp tục được ASEAN xác định là động lực tăng trưởng chiến lược. Nền kinh tế số của khu vực đạt khoảng 263 tỷ USD vào năm 2024 và được kỳ vọng có thể vươn tới ngưỡng 1.000 tỷ USD vào năm 2030. Các lĩnh vực như thương mại điện tử, trí tuệ nhân tạo (AI) và logistics thông minh đang mở ra dư địa phát triển mới, giúp ASEAN giảm dần sự phụ thuộc vào các ngành sản xuất thâm dụng lao động truyền thống.

Triển vọng 2026: hướng đến bền vững

Nhìn sang năm 2026, nhiều chuyên gia cho rằng ASEAN sẽ bước vào một giai đoạn “phẳng” hơn về chu kỳ tăng trưởng, nhưng cũng đối mặt với những thách thức mang tính cấu trúc rõ nét hơn. Áp lực từ thuế quan Mỹ có thể giảm dần khi các thỏa thuận song phương được thực thi, song nợ công và tình trạng thiếu hụt lao động kỹ năng cao trong các ngành công nghệ sẽ nổi lên như những rào cản mới.

Để chuyển từ trạng thái phục hồi sang tăng trưởng bền vững, ASEAN cần giải quyết ba bài toán then chốt. Thứ nhất là hỗ trợ khu vực doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa – xương sống của nền kinh tế khu vực, song vẫn còn khoảng 60% gặp khó khăn trong tiếp cận vốn và chuyển đổi số. Nếu không đưa được khu vực này tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, tăng trưởng của ASEAN sẽ thiếu tính bao trùm.

Thứ hai, tăng cường liên kết nội khối thông qua các sáng kiến như Thực thể Kinh doanh ASEAN (ABE). Việc giảm bớt rào cản phi thuế quan và thống nhất tiêu chuẩn xanh sẽ giúp thu hút dòng vốn đầu tư nội khối, vốn hiện nay vẫn đang tập trung quá mức vào một vài quốc gia dẫn đầu.

Thứ ba là đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng thích ứng khí hậu. Những quốc gia đi đầu trong hệ thống cảnh báo sớm và hạ tầng chống chịu thiên tai sẽ nhận được “cổ tức niềm tin” ngày càng lớn từ các nhà đầu tư quốc tế.

ASEAN năm 2025 đã chứng minh năng lực điều hướng linh hoạt trước các luồng “gió ngược” toàn cầu. Bước sang năm 2026, vị thế của khu vực trên bản đồ kinh tế thế giới sẽ không chỉ được đo bằng tốc độ tăng trưởng GDP, mà còn bởi mức độ gắn kết nội khối và khả năng hiện thực hóa các cam kết phát triển bền vững.