Kiểm toán công bố sai phạm hàng nghìn tỷ đồng tại các dự án BT, BOT

Đa số các dự án đầu tư theo hình thức BT, BOT cho thấy nhiều vi phạm nghiêm trọng, có khả năng gây thất thu ngân sách, người dân phải chịu phí cao.

Theo Kết quả kiểm toán dự án hợp đồng xây dựng – chuyển giao; xây dựng-vận hành-chuyển giao (dự án BT, BOT), tại các địa phương vừa được Kiểm toán Nhà nước gửi đến Quốc hội, hầu hết các dự án đều chỉ định nhà đầu tư; có dự án chỉ định nhà đầu tư sau khi triển khai thi công dự án. Các dự án chủ yếu do nhà đầu tư đề xuất và đưa vào danh mục đầu tư, chẳng hạn như Bắc Ninh có tới 72/83 dự án do nhà đầu tư đề xuất.

Theo kết quả kiểm toán, đa số các dự án đầu tư theo hình thức BT, BOT cho thấy nhiều vi phạm nghiêm trọng, có khả năng gây thất thu ngân sách, người dân phải chịu phí cao.

Chưa chấp thuận đã lập dự án BOT

Kết quả kiểm toán 9 dự án BOT trong năm 2019 cho thấy: Bộ GTVT cho phép lập dự án BOT trước khi Chính phủ chấp thuận chủ trương dự án, không thực hiện quy trình lập, phê duyệt và công bố danh mục dự án BOT, phê duyệt dự án trước khi có Báo cáo đánh giá tác động môi trường; Không công bố danh mục dự án, không tổ chức đấu thầu rộng rãi để lựa chọn nhà đầu tư và hầu hết chỉ định nhà thầu thi công.

Kết quả kiểm toán cũng yêu cầu giảm thời gian thu phí hoàn vốn của 7/9 dự án làn 56,4 năm so với phương án ban đầu, trong đó dự án cầu Hoà Trung giảm 15,8 năm; dự án cầu Chà Là giảm 13,9 năm; dự án đầu tư xây dựng tuyến đường bộ ven biển đoạn qua địa bàn Hải Phòng và 9 km trên địa bàn tỉnh Thái Bình 1 năm; dự án đầu tư xây dựng và nâng cấp mở rộng 4 đoạn tuyến Quốc lộ 60 nối cầu Rạch Miễu đến cầu Cổ Chiên thuộc địa bàn tỉnh Bến Tre 7 năm;

Dự án Đường cao tốc Trung Lương – Mỹ Thuận giai đoạn 1 theo hình thức BOT (kiểm toán đợt 2) đã phát hiện rất nhiều sai phạm, đội vốn lớn.

Dự án đầu tư xây dựng công trình cải tạo, nâng cấp luồng sông Sài Gòn đoạn từ cầu đường sắt Bình Lợi tới cảng Bến Súc 7,5 năm; dự án BOT cải tạo, nâng cấp Quốc lộ 1A đoạn An Sương – An Lạc giảm 6,3 năm; dự án đầu tư xây dựng đoạn thị xã Ninh Hòa và cải tạo QL26 tỉnh Khánh Hòa giảm 4,9 năm.

Các dự án BOT cũng được xác định sai tăng tổng mức đầu tư, cụ thể gồm Dự án đầu tư xây dựng tuyến đường bộ ven biển đoạn qua địa bàn thành phố Hải Phòng và 9 km trên địa bàn tỉnh Thái Bình theo hình thức đối tác công tư 45,4 tỷ đồng, Dự án Đường cao tốc Trung Lương – Mỹ Thuận giai đoạn 1 theo hình thức BOT (kiểm toán đợt 2) 61,9 tỷ đồng,…

Bên cạnh đó, có dự án thi công một số gói thầu trước khi lựa chọn nhà thầu; công tác thu xếp vốn tín dụng của nhà đầu tư chưa đảm bảo quy định hợp đồng BOT hoặc chưa đảm bảo tiến độ thực hiện dự án; góp vốn chủ sở hữu chậm, xác định chi phí sửa chữa, duy tu trong Phương án tài chính chưa đủ cơ sở và căn cứ pháp lý.

Kiểm toán cũng chỉ ra nhiều dự án lập thiết kế – dự toán còn sai sót; tiến độ thực hiện chậm so với kế hoạch; nghiệm thu, thanh toán còn sai sót; chậm phê duyệt quyết toán theo quy định của hợp đồng BOT.

Kiểm toán Nhà nước chỉ ra, phần lớn các đơn vị còn sai sót trong việc hạch toán kế toán, kê khai nghĩa vụ với ngân sách Nhà nước nên qua kiểm toán phải điều chỉnh tài sản, nguồn vốn, doanh thu, chi phí và kiến nghị tăng thu ngân sách Nhà nước thêm 1.976,07 tỉ đồng.

Kiến nghị xử lý 925 tỷ đồng, trong đó thu hồi và giảm thanh toán 288,3 tỷ đồng, xử lý khác 618 tỷ đồng, các khoản thuế phải thu và thu hồi khác 19.428 tỷ đồng. Trong đó có dự án tỷ lệ xử lý lớn; giảm thời gian thu phí hoàn vốn của 7/9 dự án 56,4 năm so với phương án ban đầu.

Hơn 5.000 tỷ sai sót tại các dự án BT phải xử lý

Kết quả kiểm toán 29 dự án BT tại các địa phương, Kiểm toán Nhà nước cũng phát hiện nhiều sai sót.

Kiểm toán Nhà nước phát hiện tại tỉnh Bắc Ninh có tới 72/83 dự án do nhà đầu tư đề xuất, sai phạm, thất thoát tiền lớn.

Hầu hết các dự án đều chỉ định nhà đầu tư; có dự án chỉ định nhà đầu tư sau khi triển khai thi công dự án. Các dự án chủ yếu do nhà đầu tư đề xuất và đưa vào danh mục đầu tư, như Bắc Ninh có tới 72/83 dự án do nhà đầu tư đề xuất.

Kiểm toán Nhà nước phát hiện tại Hà Nội, hầu hết các dự án xác định tổng mức đầu tư ban đầu lớn hơn nhiều so với giá trị thực tế triển khai.

Cụ thể, Dự án xây dựng tuyến đường từ đê Ngọc Thụy đến khu đô thị mới Thượng Thanh, quận Long Biên giảm dự toán 69 tỷ đồng, chi phí đền bù giải phóng mặt bằng giảm tới 754 tỷ đồng; Còn dự án xây dựng đường 2,5 đoạn Đầm Hồng – QL1A giảm tới 251 tỷ đồng.

Tuyến đường này dài khoảng 3,8km, chiều rộng mặt cắt ngang rộng 40m, đi qua địa phận các phường Ngọc Thụy, Đức Giang và Thượng Thanh, quận Long Biên (Hà Nội) có nhiều sai phạm.

Việc phê duyệt điều chỉnh một số nội dung không đúng quy định và còn sai sót. Điển hình là Dự án xây dựng đường kết nối với cầu Phú Mỹ. Dự án này có tổng mức đầu tư điều chỉnh tăng chưa đúng 226 tỷ đồng, trong đó có lý do tính sai thời điểm giá gốc của chi phí bù giá nguyên, nhiên, vật liệu; sai đơn giá quyết toán của khối lượng hoàn thành…

Kiểm toán Nhà nước chỉ ra có địa phương phê duyệt diện tích và giá đất tạm tính vượt giá trị dự án BT. Trường hợp Thanh Hóa là ví dụ. Địa phương này phê duyệt diện tích và giá đất tạm tính vượt giá trị dự án BT tới 875 tỷ đồng. Đến thời điểm kiểm toán, nhà đầu tư phải nộp tiền sử dụng đất theo diện tích đất giao thực tế vượt giá trị dự án BT tới 735 tỷ đồng.

Có địa phương ký hợp đồng chưa đúng quy định, không đảm bảo nguyên tắc ngang giá. Tại tỉnh Khánh Hòa, Dự án hệ thống tuyến đường nhánh (giai đoạn 2) khu du lịch bắc bán đảo Cam Ranh, Quyết định dự kiến giao quỹ đất thanh toán hoàn vốn cho nhà đầu tư với giá trị 1.100 tỷ đồng (tính theo đơn giá 459.000 đồng/m2) để thanh toán cho hợp đồng BT với giá trị 312 tỷ đồng là chưa đảm bảo nguyên tắc ngang giá theo quy định tại khoản 3, Điều 3, Quyết định số 23/2015/QĐ-TTg.

Kiểm toán Nhà nước thấy rằng, tại nhiều địa phương, việc giao đất cho nhà đầu tư thanh toán dự án BT khi đã có văn bản tạm dừng của Bộ Tài chính; giao đất thanh toán cho dự án BT chưa phù hợp quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất ; giao đất trước khi dự án BT hoàn thành không đúng quy định và giao đất cho nhà đầu tư thực hiện dự án đối ứng không qua đấu giá theo quy định của Luật Đất đai 2013.

Kiểm toán Nhà nước cũng điểm mặt tình trạng xác định đơn giá đất chưa phù hợp; Công tác xác định giá đất để giao cho nhà đầu tư tại một số dự án còn tồn tại, bất cập. Việc Bắc Ninh, Thanh Hóa, TP. Hà Nội, áp dụng phương pháp tài sản so sánh khi thẩm định giá là tài sản chưa giao dịch thành công mà chỉ là rao bán trên thị trường, tài sản so sánh chưa đảm bảo tính tương đương với tài sản định giá, một số chỉ tiêu so sánh tỷ lệ điều chỉnh còn chưa phù hợp, thời điểm xác định giá đất của dự án đối ứng chưa phù hợp so với thời điểm quyết định giao đất…

Kết quả kiểm toán 29 dự án BT kiến nghị xử lý 5.228 tỷ đồng, trong đó có dự án tỷ lệ xử lý lớn (chiếm 25%) so với giá trị được kiểm toán (Năm 2018 trở về trước, Kiểm toán Nhà nước đã kiến nghị xử lý 7.453 tỷ đồng tại 37 dự án)./.