Kiểm soát dịch sốt xuất huyết bằng các biện pháp dự phòng

Sốt xuất huyết là một thách thức lớn đối với hệ thống y tế Việt Nam khi số ca mắc tăng đều hàng năm, không còn phụ thuộc rõ rệt vào mùa mưa và ngày càng lan rộng trên khắp cả nước.

Trong bối cảnh chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, các chuyên gia dịch tễ cảnh báo rằng Việt Nam không thể tiếp tục chạy theo dịch mà cần xây dựng một chiến lược phòng chống chủ động, tích hợp và dài hạn nhằm giảm gánh nặng bệnh tật cho cộng đồng.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) xếp sốt xuất huyết vào nhóm 10 mối đe dọa sức khỏe toàn cầu cần được ưu tiên ứng phó, và Việt Nam thuộc nhóm quốc gia có tỉ lệ mắc cao nhất khu vực Đông Nam Á.

Công tác dự phòng luôn là lá chắn quan trọng nhất. Ngoài kiểm soát muỗi và lăng quăng, vắc-xin sốt xuất huyết mở ra nhiều hy vọng.

Trung bình mỗi năm nước ta ghi nhận hơn 100.000 ca bệnh. Riêng năm 2022, con số đã lên gần 370.000 ca, mức cao nhất từ trước đến nay. Từ đầu năm 2025 đến hết tháng 10, cả nước ghi nhận 111.503 ca mắc và 23 ca tử vong, cao hơn 16,8% về số mắc và tăng 2 ca tử vong so với cùng kỳ năm 2024. Những số liệu này cho thấy bệnh vẫn âm thầm lan rộng, tạo sức ép lớn lên hệ thống y tế.

PGS-TS.Nguyễn Vũ Trung, Viện trưởng Viện Pasteur TP.HCM nhấn mạnh tại Hội nghị khoa học toàn quốc về sốt xuất huyết Dengue 2025 rằng, Việt Nam là một trong những điểm nóng của thế giới với diễn biến khó dự đoán.

Bệnh hiện không chỉ gia tăng theo mùa mà còn kéo dài quanh năm và thay đổi theo từng địa phương, đòi hỏi chiến lược toàn diện bao gồm dự phòng, giám sát, điều trị, truyền thông và phối hợp liên ngành.

Còn theo TS. Ngũ Duy Nghĩa, Trưởng Khoa Kiểm soát bệnh truyền nhiễm , Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, tỷ lệ mắc trên 100.000 dân vẫn cao nhất so với các bệnh truyền nhiễm khác.

Bệnh lưu hành chủ yếu ở phía Nam, tiếp đến là miền Bắc, miền Trung và Tây Nguyên. Đáng chú ý, cơ cấu tuổi mắc đã thay đổi rõ rệt khi tại khu vực phía Nam, tỷ lệ người bệnh trên 15 tuổi tăng từ 18% năm 1999 lên 53% năm 2022, cho thấy sốt xuất huyết là nguy cơ với mọi lứa tuổi, không còn tập trung ở trẻ em.

Nhận thức của người dân về bệnh vẫn còn hạn chế. Ông Benjamin Ping, Tổng Giám đốc Takeda Việt Nam cho biết, phần lớn người dân chưa hiểu đầy đủ nguy cơ và mức độ nghiêm trọng của bệnh, dù sốt xuất huyết phổ biến, diễn ra quanh năm và ảnh hưởng đến mọi nhóm tuổi.

Trong bối cảnh bệnh diễn biến khó lường và chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, GS-TS.Vũ Sinh Nam, Cố vấn cao cấp về sốt xuất huyết Dengue, nhấn mạnh Việt Nam chỉ có thể kiểm soát hiệu quả khi chuyển từ tư duy ứng phó thụ động sang chiến lược chủ động với nhiều biện pháp dự phòng kết hợp.

Theo WHO, chiến lược chủ động phải tích hợp kiểm soát véc tơ truyền bệnh , giám sát dịch tễ, truyền thông thay đổi hành vi, điều trị dựa trên bằng chứng và dự phòng bằng tiêm chủng. Sự phối hợp liên tục giữa các thành tố này sẽ giúp giảm nguy cơ bùng phát dịch và hạn chế ca nặng.

Truyền thông phòng chống sốt xuất huyết không chỉ dừng ở kêu gọi diệt muỗi, lăng quăng mà còn hướng tới thay đổi hành vi bền vững như vệ sinh môi trường, loại bỏ vật dụng chứa nước đọng và nhận diện dấu hiệu cảnh báo bệnh nặng cần được hình thành như phản xạ tự nhiên trong đời sống.

Công tác dự phòng luôn là lá chắn quan trọng nhất. Ngoài kiểm soát muỗi và lăng quăng, vắc-xin sốt xuất huyết mở ra nhiều hy vọng. Vắc-xin TAK-003 (QDENGA) của Takeda là vắc-xin tứ giá sống, giảm độc lực, tái tổ hợp, sử dụng khung virus DENV-2 để biểu hiện protein cấu trúc của cả bốn type virus Dengue, tạo đáp ứng miễn dịch cân bằng, kể cả ở người chưa từng mắc bệnh.

Chương trình nghiên cứu lâm sàng toàn cầu pha 3 TIDES (DEN-301) với hơn 28.000 người tham gia cho thấy TAK-003 hiệu lực trung bình 80% trong phòng ngừa sốt xuất huyết có triệu chứng và 90% trong ngăn ngừa nhập viện, đặc biệt hiệu quả ở trẻ em và thanh thiếu niên. Hồ sơ an toàn tốt, phản ứng chủ yếu nhẹ, phổ biến là đau tại chỗ tiêm (43%) và đau đầu (34%). Tỷ lệ sốt nhẹ chỉ khoảng 8,9%, tự hồi phục sau 1-2 ngày.

Tại Đức, Trung tâm Y học Nhiệt đới Berlin tiêm hơn 26.000 liều, chủ yếu cho du khách đến vùng có dịch, với rất ít tác dụng phụ và không có phản ứng nghiêm trọng.

Tại Argentina, hệ thống Vacunar S.A. tiêm hơn 107.000 liều trong 9 tháng, tỷ lệ phản ứng sau tiêm rất thấp: 2,4/1.000 liều đầu, 0,3/1.000 liều thứ hai, chỉ ba trường hợp cần theo dõi, chưa có bằng chứng liên quan vắc-xin.

Với bằng chứng khoa học và hiệu quả thực tế, TAK-003 đã được cấp phép sử dụng tại nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, cho người từ 4 tuổi trở lên mà không cần xét nghiệm huyết thanh trước tiêm. Hiện vắc-xin đã có tại hệ thống tiêm chủng Long Châu, giúp người dân dễ dàng chủ động phòng bệnh.

Để phát huy tối đa hiệu quả vắc-xin, Việt Nam cần xây dựng chiến lược tiêm chủng hợp lý theo vùng dịch tễ, ưu tiên nhóm tuổi nguy cơ cao, đồng thời giám sát chặt chẽ sau tiêm để đánh giá liên tục hiệu quả và độ an toàn.

Vắc-xin sốt xuất huyết hiện đang có mặt tại hệ thống tiêm chủng Long Châu và nhiều hệ thống tiêm chủng khác chính là giải pháp chủ động, bền vững, giúp bảo vệ cộng đồng và nâng cao khả năng phòng chống dịch bệnh tại Việt Nam.

Cùng với tiêm chủng, công tác dự báo giữ vai trò then chốt. Dự báo dựa trên hệ thống giám sát dịch tễ kết hợp dữ liệu khí hậu, thời tiết và biến động dân cư giúp cơ quan y tế chuẩn bị trước các biện pháp ứng phó, phân bổ nguồn lực và triển khai can thiệp đúng thời điểm, giảm chi phí y tế và xã hội , hạn chế dịch vượt khỏi tầm kiểm soát.

Các chuyên gia y tế khẳng định, phòng chống sốt xuất huyết không chỉ là trách nhiệm ngành Y tế mà cần sự chung tay của toàn xã hội. Mỗi hộ gia đình là một pháo đài chống dịch, mỗi người dân là mắt xích quan trọng trong chuỗi hành động phòng bệnh.

Chỉ khi các trụ cột chính như kiểm soát véc tơ, giám sát và dự báo, truyền thông thay đổi hành vi và tiêm chủng được kết nối, triển khai đồng bộ và liên tục với sự tham gia sâu rộng của cộng đồng, Việt Nam mới có thể tiến gần hơn mục tiêu giảm tỷ lệ mắc, giảm tử vong và hạn chế nguy cơ bùng phát dịch lớn.