Kịch bản và hậu quả tiềm tàng với Trung Đông sau 1 năm xung đột Israel – Hamas
Những diễn biến căng thẳng tại Gaza, Libann, Syria, và Yemen, cùng với chính sách cứng rắn của Israel và Iran, đang định hình một tương lai đầy rủi ro cho khu vực này.
Nguy cơ chiến tranh liên quốc gia trở nên hiện hữu nếu các bên không kiềm chế và tìm kiếm giải pháp hòa bình.
Tên lửa phóng từ Iran bị hệ thống phòng không của Israel đán.h chặn trên bầu trời Jerusalem ngày 1/10/2024. Ảnh: THX/TTXVN
Một năm sau cuộc giao tranh bùng nổ giữa Israel và Hamas (ngày 7/10/2023), Trung Đông đang đối diện với những diễn biến phức tạp và nguy cơ xung đột lan rộng. Như nhận định của Murat Yeşiltaş, Giáo sư chính trị quốc tế tại Khoa Quan hệ quốc tế thuộc Đại học Khoa học xã hội Ankara (Thổ Nhĩ Kỳ), các bên tham gia ngày càng gia tăng cường độ chiến tranh, và nguy cơ leo thang thành một cuộc chiến toàn khu vực trở nên hiện hữu hơn bao giờ hết. Với sự can dự của nhiều bên khác nhau và sự leo thang mạnh mẽ của Israel, khu vực này có thể đối mặt với một tương lai bất ổn hơn nữa.
Vòng xoáy leo thang nguy hiểm
Từ cuối tháng 9 và những ngày đầu tháng 10 năm nay, Israel đã thực hiện các cuộc tấ.n côn.g quyết liệt vào các vị trí của Hezbollah tại Liban ( Lebanon), giế.t chế.t thủ lĩnh Hezbollah Hassan Nasrallah cùng với nhiều chỉ huy cấp cao của phong trào này. Đồng thời, Israel còn nhắm mục tiêu vào các căn cứ của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Iran tại Liban và Syria, cùng với các vị trí do nhóm Houthi kiểm soát ở Yemen. Những hành động này giúp Israel củng cố sức mạnh răn đe, tạo ra lợi thế tạm thời trong cuộc xung đột.
Tuy nhiên, tình hình biến động nhanh chóng khi Iran đã trả đũa bằng cách phóng 200 tên lửa đạn đạo vào Israel tối 1/10 vừa qua. Động thái này khiến Israel gặp khó khăn trong việc phòng thủ, với một số tên lửa đã trúng các mục tiêu quan trọng của Israel. Các hệ thống phòng không của Israel không thể vô hiệu hóa tất cả các tên lửa, bằng chứng là các hình ảnh thu được, chứng minh rằng Iran có thể xâm nhập vào các cơ sở quân sự và dân sự quan trọng của Israel nếu họ muốn.
Cuộc chiến không chỉ dừng lại ở Gaza hay Liban, mà đã lan rộng khu vực. Israel đã né.m bo.m cảng Hodeidah của Yemen và tiếp tục các cuộc tấ.n côn.g vào các lực lượng thân Iran tại Syria. Israel cũng tỏ ra quyết liệt hơn khi tiến hành một cuộc tấ.n côn.g “có hạn chế” trên bộ vào miền Nam Liban nhằm tạo ra một vùng đệm an ninh.
Nhưng cuộc tấ.n côn.g tên lửa của Iran đã chứng minh rằng họ có khả năng phản công mạnh mẽ và không bị ràng buộc trong các lựa chọn quân sự.
Việc sử dụng tên lửa siêu vượt âm cùng tên lửa đạn đạo của Iran cho thấy vũ khí tấ.n côn.g của Tehran khá đa dạng và phơi bày điểm yếu của Israel, quốc gia không có chiều sâu địa lý và chủ yếu dựa vào ưu thế công nghệ. Điều này đẩy Israel vào thế phải cân nhắc kỹ lưỡng trước bất kỳ động thái quân sự nào tiếp theo, đặc biệt là khi nguy cơ bị Iran tấ.n côn.g tiếp tục tăng lên.
Với Iran, nước này ít nhất đã xoa dịu một phần những nghi ngờ của các lực lượng thân Tehran trong khu vực xuất hiện trong những tuần gần đây. Điều này có nghĩa là Iran sẽ tiếp tục hỗ trợ đồng minh của mình chống lại các đối thủ trong khu vực khi cần thiết. Mặc dù vậy, Iran vẫn gặp khó khăn trong việc cung cấp “một chiếc ô an ninh” cho các lực lượng dân quân gần gũi của họ.
Có hai vấn đề quan trọng cần chú ý trong chiến lược leo thang. Một là quy mô leo thang và vấn đề còn lại là tính bền vững của nó. Một hành động quân sự luôn gây ra phản ứng và khiến các bên rơi vào thế tiến thoái lưỡng nan khi leo thang. Tính bền vững chủ yếu liên quan đến năng lực và khả năng phục hồi.
Về cả hai vấn đề, Israel và Iran đều có những thế tiến thoái lưỡng nan và hạn chế. Việc Israel tiến thêm một bước trong cuộc chiến đa mặt trận có thể khiến nước này dễ bị Iran tấ.n côn.g hơn, trong khi việc Iran leo thang có thể kéo Mỹ chuyển từ thế phòng thủ sang thế tấ.n côn.g hỗ trợ Israel. Trong trường hợp này, quá trình leo thang có thể dẫn đến hành động tấ.n côn.g lẫn nhau trên quy mô toàn diện.
Nimrod Goren, thành viên cấp cao tại Viện Trung Đông có trụ sở tại Mỹ, nêu quan điểm: “Israel đã tuyên bố sẽ đáp trả, nhưng bất kỳ phản ứng nào cũng sẽ phụ thuộc vào mục tiêu mà Israel muốn đạt được – họ muốn định hình lại một trật tự khu vực mới hay tập trung vào Liban?”.
Những hậu quả tiềm tàng
Tình hình căng thẳng giữa Israel và Iran có thể kéo theo một cuộc xung đột lớn hơn với sự tham gia của nhiều quốc gia trong khu vực. Mỹ, trong khi kêu gọi kiềm chế, lại đồng thời hỗ trợ ngầm cho các hành động của Israel. Điều này có thể đẩy khu vực vào vòng xoáy xung đột liên quốc gia, đặc biệt nếu Israel quyết định tấ.n côn.g các cơ sở hạt nhân hoặc quân sự của Iran. Trong kịch bản đó, Iran sẽ phản công mạnh mẽ, và các cuộc tấ.n côn.g có thể lan rộng ra toàn khu vực, nhắm vào các cơ sở năng lượng và hạ tầng dân sự quan trọng của cả hai bên.
Video đang HOT
Hơn nữa, cuộc xung đột này còn có nguy cơ tác động đến các quốc gia vùng Vịnh, bao gồm Saudi Arabia và Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE), những nước có thể trở thành mục tiêu của các cuộc tấ.n côn.g trả đũa từ Iran hoặc các nhóm vũ trang khác trong khu vực.
Cho đến nay, việc lặp lại các cuộc tấ.n côn.g bằng thiết bị bay không người lái và tên lửa năm 2019 vào cơ sở hạ tầng dầu mỏ của Saudi Arabia, để đáp trả các áp lực trừng phạt của Mỹ đối với Iran, có vẻ khó xảy ra, xét đến việc bình thường hóa quan hệ giữa Iran và Saudi Arabia cũng như UAE. Nhưng điều đó có thể thay đổi. Các căn cứ của Mỹ tại Iraq và Syria cũng có vẻ dễ bị tổn thương hơn nhiều so với trước đây.
Việc Israel nhắm mục tiêu vào các vị trí của Hezbollah và các lực lượng thân Iran ở Liban và Syria cũng có thể làm gia tăng căng thẳng với Thổ Nhĩ Kỳ, quốc gia đã cảnh báo về những hậu quả tiềm tàng đối với Syria.
Một trong những yếu tố đáng chú ý trong cuộc xung đột hiện nay là sự thay đổi chiến lược của Israel. Thay vì quay trở lại trạng thái ban đầu, trước cuộc tấ.n côn.g của Hamas vào năm 2023, Israel dường như đang theo đuổi một chính sách mạnh bạo hơn, tìm cách tạo ra sự thay đổi vĩnh viễn về mặt lãnh thổ và chính trị tại Gaza và Liban. Việc kiểm soát Gaza, tạo vùng đệm tại Liban và nhằm làm suy yếu của các lực lượng vũ trang phi nhà nước như Hezbollah, thể hiện rõ ràng mục tiêu trên của Israel.
Trái ngược với chính sách này, Iran đang cố gắng duy trì trạng thái nguyên trạng trong khu vực, dù phải đối mặt với nhiều thách thức. Tuy nhiên, việc quay trở lại tình trạng trước cuộc xung đột Israe – Hamas ngày càng khó khăn hơn đối với Iran, đặc biệt là khi Israel ngày càng quyết đoán hơn trong các hành động quân sự. Trong bối cảnh đó, Iran có thể phải điều chỉnh chiến lược của mình, tập trung vào việc bảo vệ các lợi ích cơ bản của Tehran.
Tóm lại, kịch bản cho Trung Đông sau một năm xung đột Israel – Hamas là rất phức tạp và đầy rủi ro. Sự leo thang giữa Israel và Iran, cùng với sự tham gia của các quốc gia khác trong khu vực, đẩy toàn bộ Trung Đông vào một tình thế nguy hiểm. Nếu không có sự kiềm chế và tìm kiếm giải pháp ngoại giao, nguy cơ một cuộc chiến tranh toàn diện giữa các quốc gia khu vực là rất cao.
Điểm lại những sự kiện quan trọng dẫn đến cuộc tấ.n côn.g tên lửa của Iran vào Israel
Nỗi lo bùng nổ cuộc chiến khu vực đã gia tăng khi Israel cam kết sẽ đáp trả vụ tấ.n côn.g bằng tên lửa của Iran vào tối ngày 2/10.
Khói bốc lên sau cuộc không kích của Israel tại Beirut, Liban. Ảnh: IRNA/TTXVN
Theo trang The Guardian (Anh), ngay sau cuộc tấ.n côn.g từ đối thủ hàng đầu, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu cảnh báo Tehran đã "phạm một sai lầm lớn".
Iran cho biết nước này đã khai hoả khoảng 180 tên lửa đạn đạo vào Israel để đáp trả vụ á.m sá.t các thủ lĩnh cấp cao của phong trào Hamas ở Palestine, Hezbollah ở Liban và Quân đoàn Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC).
Một ngày trước đó, Israel đã phát động một cuộc tấ.n côn.g trên bộ vào miền Nam Liban, mặc dù Hezbollah phủ nhận các binh sĩ Israel đã vượt biên giới.
Vậy những yếu tố nào đã "châm ngòi" cho cuộc chiến của Israel ở Gaza gần một năm trước lan rộng thành cuộc xung đột hiện nay? Trang Al Jazeera đã điểm lại những sự kiện quan trọng dẫn đến sự leo thang mới nhất trong cuộc xung đột giữa Israel và các nước láng giềng trong khu vực.
Ngày 8/10/2023 - Hezbollah và Israel bắt đầu đọ sún.g
Chỉ một ngày sau khi phong trào Hamas tấ.n côn.g miền Nam Israel - cuộc giao tranh đã khiến 1.139 người thiệ.t mạn.g và trên 200 người bị bắt làm con tin - Israel và nhóm vũ trang Hezbollah ở Liban đã bắt đầu đọ sún.g qua biên giới. Kể từ đó, Tel Aviv đã dồn dập tấ.n côn.g Dải Gaza để trả đũa và cuộc chiến đã kéo dài gần một năm.
Cho đến nay, cuộc xung đột ở Dải Gaza đã khiến ít nhất 41.000 người Palestine thiệ.t mạn.g - phần lớn là phụ nữ và tr.ẻ e.m.
Ngày 8/10/2023, Hezbollah cho biết phong trào này đã phóng tên lửa dẫn đường và nã pháo vào ba căn cứ quân sự ở Shebaa Farms, khu vực biên giới, để thể hiện sự đoàn kết với người dân Palestine.
Shebaa Farms, khu vực Liban tuyên bố chủ quyền, đã bị Israel chiếm đóng trong Chiến tranh Sáu ngày năm 1967.
Quân đội Israel tuyên bố họ nã pháo đáp trả một khu vực của Liban, nơi đã xảy ra các cuộc khai hỏa xuyên biên giới.
Hỏa lực xuyên biên giới vẫn tiếp diễn gần như hàng ngày kể từ đó. Hezbollah - phong trào thành lập vào năm 1982 để chống lại cuộc xâm lược và chiếm đóng miền Nam Liban của Israel - cho biết họ sẽ chỉ ngừng tấ.n côn.g Israel sau khi Tel Aviv chấm dứt chiến tranh ở Gaza.
Theo Dữ liệu về Địa điểm và Sự kiện Xung đột Vũ trang (ACLED), từ ngày 7/10/2023 đến ngày 6/9 năm nay, trong số 7.845 cuộc tấ.n côn.g giữa hai lực lượng, có tới 82% cuộc tấ.n côn.g do lực lượng Israel thực hiện. Ít nhất 646 người Liban đã thiệ.t mạn.g trong thời gian diễn ra cuộc tấ.n côn.g. Hezbollah và các nhóm vũ trang khác chịu trách nhiệm đứng sau 1.768 vụ tấ.n côn.g khiến ít nhất 32 người Israel thiệ.t mạn.g.
Ngày 1/4 - Israel tấ.n côn.g lãnh sự quán Iran tại Damascus, Syria
Lực lượng cứu hộ khẩn cấp làm nhiệm vụ tại hiện trường vụ oanh tạc khu vực gần Đại sứ quán Iran ở Damascus, Syria ngày 1/4/2024. Ảnh: THX/TTXVN
Lãnh sự quán Iran tại Damascus đã bị phá hủy trong cuộc tấ.n côn.g bằng tên lửa của Israel khiến 13 người thiệ.t mạn.g, bao gồm cả chỉ huy cấp cao IRGC, Thiếu tướng Mohammad Reza Zahedi và cấp phó của ông.
Israel từ lâu đã nhắm vào các cơ sở quân sự của Iran tại Syria, nhưng cuộc tấ.n côn.g này đán.h dấu lần đầu tiên TelAviv chọn mục tiêu là khu phức hợp ngoại giao. Iran đã thể sẽ đáp trả.
Ngày 13/4 - Iran phóng 300 tên lửa, thiết bị bay không người lái về phía Israel
Gần hai tuần sau vụ tấ.n côn.g khốc liệt vào lãnh sự quán Iran tại Syria, Iran đã phóng loạt tên lửa và thiết bị bay không người lái vào Israel. Đây là lần đầu tiên Iran nã tên lửa trực tiếp vào lãnh thổ Israel.
Tuy nhiên, theo quân đội Israel, phần lớn các quả đạn từ Iran đã bị chặn bên ngoài biên giới của quốc gia này với sự hỗ trợ của Mỹ, Vương quốc Anh và Pháp. Jordan cũng đã giúp bắ.n hạ một số tên lửa bay qua không phận của nướcnày.
Đáng chú ý, một b.é gá.i Israel 7 tuổ.i đã bị thương nặng do các mảnh vỡ tên lửa từ vụ tấ.n côn.g, một số người khác bị thương nhẹ. Theo các quan chức Mỹ, cuộc tấ.n côn.g trên không của Iran kéo dài 5 giờ.
Ngày 31/7 - Thủ lĩnh Hamas Ismail Haniyeh bị á.m sá.t
Lãnh đạo Phong trào Hồi giáo Hamas, ông Ismail Haniyeh, trả lời phỏng vấn báo chí ở Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ ngày 20/4/2024. Ảnh: Getty Images/TTXVN
Rạng sáng ngày 31/7, thủ lĩnh chính trị của phong trào Hamas, ông Ismail Haniyeh, đã bị á.m sá.t tại thủ đô Tehran của Iran, khi một cuộc không kích nhằm trúng tòa nhà nơi ông đang ở. Hamas và Iran đổ lỗi cho Israel đứng sau vụ á.m sá.t, xảy ra chỉ vài giờ sau khi Israel nhắm vào một thủ lĩnh cấp cao của Hezbollah tại Beirut.
Ông Haniyeh đã có mặt tại Tehran để tham dự lễ nhậm chức của Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian vào ngày hôm trước.
Cánh vũ trang của Hamas, Lữ đoàn Qassam, cho biết vụ á.m sá.t thủ lĩnh Haniyeh đã đưa cuộc chiến với Israel lên "mức độ mới" và cảnh báo về "hậu quả to lớn đối với toàn bộ khu vực".
Lãnh tụ tối cao Iran Ayatollah Ali Khamenei tuyên bố Tehran có "nhiệm vụ đáp trả" và thề sẽ "trừng phạt nghiêm khắc".
Ngày 23 đến 27/9 - Israel không kích Liban khiến trên 700 người thiệ.t mạn.g
Cảnh đổ nát sau cuộc không kích của Israel tại Beirut, Liban, ngày 28/9/2024. Ảnh: THX/TTXVN
Vào ngày 23/9, quân đội Israel đã tiến hành hơn 650 cuộc không kích vào khoảng 1.600 mục tiêu của Hezbollah trên khắp Liban. Các cuộc không kích diễn ra trên khắp đất nước - từ Bint Jbeil và Aitaroun ở phía nam, cho đến Baalbek ở Thung lũng Bekaa phía bắc.
Chỉ trong bốn ngày, từ ngày 23 - 27/9, các cuộc không kích của lực lượng Israel đã khiến trên 700 người Liban thiệ.t mạn.g. Trong số đó, có 50 tr.ẻ e.m và 94 phụ nữ. Ngày 27/9, Israel tuyên bố thủ lĩnh kỳ cựu lãnh đạo phong trào Hamas suốt 32 năm, ông Hassan Nasrallah, đã thiệ.t mạn.g.
Theo truyền thông Israel, Quân đội nước này đã nhận trách nhiệm đứng sau vụ á.m sá.t, diễn ra trong một cuộc tập kích quy mô lớn vào khu dân cư ở vùng ngoại ô Beirut bằng 85 quả bom phá boongke. Công ước Geneva đã cấm sử dụng loại bom này ở các khu dân cư và các khu vực đông đúc.
Bộ Y tế Công cộng Liban thông báo ít nhất 1.835 người đã bị thương trong các cuộc tập kích của Israel.
Vào ngày 24/9, phong trào Hezbollah đã trả đũa bằng một cuộc không kích bằng thiết bị bay không người lái nhắm vào căn cứ hải quân Atlit của Israel ở phía nam Haifa.
Theo Văn phòng Điều phối các vấn đề nhân đạo của Liên hợp quốc (OCHA), các cuộc tấ.n côn.g của Israel vẫn tiếp diễn. Ít nhất một triệu người Liban đã phải sơ tán. Trong đó, 90% người dân đã di dời trong tuần trước ngày 1/10, nhiều người buộc phải sống trong cảnh "màn trời chiếu đất" - trên đường phố, bãi biển, công viên hoặc trong xe hơi.
Xung đột đã lan rộng như thế nào?
Ông Trita Parsi, Phó giám đốc điều hành viện nghiên cứu Quincy Institute tại Washington, bình luận nếu có nỗ lực thực sự nhằm đạt được lệnh ngừng bắ.n ở Gaza ngay từ đầu, tình huống này sẽ không diễn ra.
"Yếu tố quan trọng dẫn đến tình trạng leo thang hiện nay là lập trường của Mỹ trong việc tìm cách ngăn chặn Iran, các lực lượng uỷ nhiệm và các đối tác của nước này trong khu vực trả đũa Israel. Nhưng ngay từ đầu, họ đã không hành động để ngăn chặn Israel leo thang", ông nói.
Theo nhà phân tích này, nếu Tổng thống Mỹ Joe Biden gây áp lực buộc Israel không leo thang, thì nỗ lực ngăn chặn các nước khác leo thang của ông sẽ thành công hơn. Thay vào đó, ông Biden đã quyết định cho phép Israel leo thang và bảo vệ nước này.
Ông Denijal Jegic, Phó giáo sư tại Đại học Mỹ gốc Liban ở Beirut, đồng ý với quan điểm trên. Ông cho rằng Washington và nước đồng minh đang bảo vệ Israel khỏi mọi trách nhiệm giải trình. Theo ông, cộng đồng quốc tế đã thất bại trong việc can thiệp vào cuộc xung đột ở Gaza.
"Chính quyền Israel đã nói rõ rằng họ không có bất kỳ 'lằn ranh đỏ' nào. Họ tiếp tục leo thang vì họ có thể. Phản ứng có chừng mực của Iran không thể được hiểu là một sự leo thang - mà đúng hơn là một nỗ lực nhằm ngăn chặn các hành động leo thang liên tục, diễn ra hàng ngày của chính quyền Israel trong khu vực", ông Jegic nói.
Truyền thông thế giới đán.h giá về vụ Iran tấ.n côn.g tên lửa vào Israel Đán.h giá từ truyền thông khắp thế giới cho thấy đối đầu giữa Iran và Israel có nguy cơ dẫn đến một cuộc chiến toàn diện, gây hậu quả nghiêm trọng cho cả hai bên và khu vực. Tên lửa phóng từ Iran bị hệ thống phòng không của Israel đán.h chặn trên bầu trời thành phố Nablus, Bờ Tây ngày 1/10/2024. Ảnh:...