Khủng hoảng tâm lý trẻ mồ côi do Covid-19

Đêm Trung thu, hai con gái của anh Phương, ở phường Trường Thạnh, TP Thủ Đức, vẫn ngóng ra cửa, liên tục hỏi “bao giờ mẹ về?”.

Trong phòng trọ 15m2, đồ đạc ngổn ngang, bé gái hai tuổi cầm trên tay chiếc lồng đèn trung thu sáng lấp lánh, hỏi bố “Mẹ đi đâu rồi?”. Người bố, 33 tuổi, ngồi nhìn con, lặng lẽ, mãi không trả lời. Đứa chị lớn hơn một chút, tỏ ra hiểu chuyện, nói với em: “Mẹ đi chữa bệnh, khi nào khỏe mẹ lại về nhé”.

Xa mẹ hai tháng, giãn cách xã hội phải ở nhà, hai bé ít ăn, ít ngủ, dễ quấy khóc hơn bình thường. Ban ngày bé út chỉ ngủ được 30 phút là giật mình thổn thức, ban đêm thì cứ một tiếng rưỡi là trở mình kêu khóc, bố phải dỗ dành cho con uống sữa.

“Tôi biết hai con đang rất nhớ mẹ. Nửa đêm hôm qua các con mới chịu đi ngủ. Đứa lớn vẫn nghĩ mẹ đi chữa bệnh nên ít hỏi, còn đứa nhỏ cứ đôi ba tiếng lại đòi mẹ một lần”, anh Phương chia sẻ. Anh chưa dám báo cho con tin mẹ mất.

Cũng vật lộn trong đại dịch, chị Dung, ở Bắc Ninh, nói từ ngày chồng mất do Covid-19, cuộc sống thêm phần khốn khó, “ai thuê gì làm nấy, ba cọc ba đồng để nuôi ba đứa con”. Ngày chồng phát hiện nhiễm nCoV, chị và con trai đầu 12 tuổi, cũng dương tính. Hai chị em 9 tuổi và 5 tuổi, là F1, được đưa đi cách ly ở địa điểm khác. Sau khoảng 10 ngày, gia đình bàng hoàng nhận tin anh qua đời.

“Ngày chồng mất, tôi không được nhìn anh lần cuối, các con thì ở khu cách ly không thể chịu tang bố. Thương các con còn nhỏ, chưa nhận thức được hết, chỉ có con trai lớn là buồn bã, ít nói hẳn”, chị Dung cho biết. Gần 4 tháng nay, ngôi nhà nhỏ của 4 mẹ con thiếu vắng tiếng cười.

Theo chị Dung, mọi năm ba anh em đếm từng ngày đến trung thu để bố mang bánh và quà về, “nhưng năm nay thì không”. Khi con hỏi, chị phải lảng sang chuyện khác.

“Các năm trước, cả gia đình đón trung thu vui lắm, bọn trẻ tíu tít ngoài sân, vợ chồng trong nhà dọn cỗ. Giờ bố chúng nó không còn, tôi chỉ mong các con mạnh mẽ, sớm vượt qua”, chị nói.

Một em bé trở về nhà sau thời gian cách ly tại TP HCM. Ảnh: Hữu Khoa

Tại Hội nghị trực tuyến về bảo vệ, chăm sóc trẻ em trong đại dịch ngày 8/9, ông Đặng Hoa Nam, Cục trưởng Cục Trẻ em, Bộ Lao động Thương binh và Xã hội cho biết: Tính đến hết tháng 8, cả nước ghi nhận hơn 11.800 trẻ em nhiễm nCoV, hơn 27.300 trẻ là F1. Trong đó, TP HCM có số nhiễm cao nhất khoảng 3.000 em. Dịch đã xâm nhập vào 7 trong số 39 cơ sở nuôi dưỡng trẻ em ngoài công lập trong thành phố.

Theo báo cáo của lãnh đạo Sở Giáo dục và Đào tạo TP HCM ngày 14/9, hiện TP HCM có khoảng 1.500 học sinh mồ côi ở khắp các quận huyện, TP Thủ Đức; nhiều nhất ở quận 8, Bình Thạnh, Bình Tân và huyện Hóc Môn.

Tiến sĩ tâm lý Nguyễn Đỗ Hồng Nhung, giảng viên trường ĐH Sư phạm – Đại học Thái Nguyên,cho biết Covid-19 như một cơn sang chấn tập thể, nghĩa là ai cũng có thể bị ảnh hưởng về mặt sức khỏe tâm thần . Trẻ nhỏ đột ngột mất người thân dễ gánh chịu những tác động tiêu cực ngắn hạn và dài hạn cả về thể chất lẫn tinh thần. Theo đó, trẻ có thể gặp phải những vấn đề tâm lý ở các mức độ khác nhau.

Đầu tiên, trẻ dễ gia tăng xúc cảm tiêu cực như hoảng loạn, căng thẳng, lo âu, buồn bã, chán nản, tự ti hay tức tối, giận dữ. Lâu dần, trẻ thiếu tương tác xã hội; nảy sinh hoặc gia tăng các hành vi tiêu cực như rối loạn ăn uống, rối loạn giấc ngủ hoặc có những hành vi nhằm thu hút sự chú ý quan tâm của người khác như phá hoại, chống đối…

Nhóm trẻ vị thanh niên có thể xuất hiện những hành vi như rối loạn hành vi, lạm dụng chất kích thích hay mạng Internet. Nếu bất ổn về tâm lý kéo dài sẽ dẫn đến tình trạng sa sút về học tập, tự đánh giá thấp bản thân, suy nghĩ tiêu cực

Phó giáo sư, tiến sĩ tâm lý học Phạm Mạnh Hà, Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội, cho biết mất người thân là một trong những sang chấn tâm lý nặng, tác động mạnh đến cuộc sống, nhất là với trẻ nhỏ . Biến cố này, trẻ có thể gặp khủng hoảng từ nhẹ đến nặng tùy từng cá nhân, song đều là những ám ảnh và có thể để lại di chứng lâu dài, dẫn đến rối loạn tâm thần, cảm xúc, mất đi khả năng nhận thức, khiến trẻ có xu hướng né tránh, đóng mình lại với xã hội.

Biểu hiện thường gặp ở nhóm trẻ này đó là cảm giác sợ hãi, bất an, cô đơn và bất lực; cảm xúc khó chịu, chẳng hạn như căng thẳng, cáu kỉnh, mệt mỏi về thể chất, mất phương hướng về tinh thần. Các rối loạn sau sang chấn là chán ăn, mệt mỏi, suy giảm thể chất, rối loạn giấc ngủ và chú ý, cáu kỉnh, tê liệt, sợ hãi và tuyệt vọng. Một số em có thể được chẩn đoán có dấu hiệu trầm cảm, lo âu và ý định tự tử.

Theo chuyên gia, trong giai đoạn này, người chăm sóc trực tiếp cho trẻ là nguồn điều tiết chính về cảm xúc và cách ứng phó của trẻ. Khi trẻ khóc hoặc khó chịu, cha/mẹ hoặc người chăm sóc cần ôm hoặc vỗ về trẻ như một hình thức xoa dịu.

“Sự thoải mái về thể chất rất quan trọng trong việc giảm bớt nỗi đau khổ của trẻ em khi có những chấn thương tâm lý”, tiến sĩ Nhung nhận định.

Bên cạnh những nâng đỡ về mặt cảm xúc, gia đình cần có sự giải thích rõ ràng và tích cực về những hậu quả mà Covid để lại, về sự ra đi của người thân, về dự định tương lai cho trẻ để các em có thể nắm bắt và chấp nhận một cách tích cực.

“Không nên che giấu hoặc đợi thời gian sau này con lớn mới nói khiến nỗi đau còn lớn hơn. Nhiều trẻ có thể quay sang thù ghét người xung quanh”, tiến sĩ Hà nói. Gia đình cần giúp trẻ hiểu đây là rủi ro không ai mong muốn và dù bất kỳ hoàn cảnh nào thì trẻ cũng không bị bỏ mặc. Có thể nhờ chuyên gia tâm lý hỗ trợ trấn an, cùng trẻ vượt qua khó khăn.

Chuyên gia khuyến cáo, với trẻ nhỏ, có thể củng cố, khích lệ các em thông qua những phần thưởng hợp lý (cả vật chất hay tinh thần). Cha/mẹ, người chăm sóc cần thường xuyên trò chuyện, lắng nghe những tâm tư, nguyện vọng của các em để kịp thời nắm bắt nhu cầu của trẻ, có thể tổ chức các hoạt động giao lưu bạn bè, vận động, vui chơi (vẽ, đàn, hát, võ thuật…) để tăng cường thể chất và tinh thần.

Bác sĩ Nguyễn Viết Chung, khoa Sức khỏe Tâm thần (Bệnh viện E), cho biết trẻ có biểu hiện bất thường cần được tư vấn tâm lý, có thể đưa đến bác sĩ để được hỗ trợ và can thiệp kịp thời. Bác sĩ căn cứ vào nguyên nhân và tình trạng, từ đó có hướng điều trị phù hợp, hiệu quả.

“Covid-19 như giọt nước tràn ly trên những áp lực đã dồn nén bấy lâu, những biểu hiện rối loạn tâm lý được điều trị sớm, tránh biến chứng sau này, nhất là với trẻ nhỏ”, bác sĩ Chung nhấn mạnh.