Khi lòng tốt bị biến thành công cụ kiếm tiền bất chính

Ngày 21/10, Công an tỉnh Thanh Hóa thông tin đã tạm giữ Đào Quang Hà (SN 2001, trú tại tỉnh Hưng Yên) để làm rõ hành vi chiếm đoạt tài sản kêu gọi từ thiện .

Đào Quang Hà là một Tiktoker nổi tiếng, chủ fanpage “ Hà và Việt Nam ”.

Chàng trai từng được xem là biểu tượng của tuổi trẻ năng động, từng đạp xe xuyên Việt, tham gia các hoạt động cứu trợ đồng bào vùng lũ, lan tỏa tinh thần sống tích cực, nay lại vướng vòng lao lý.

Theo điều tra ban đầu, Hà là thành viên đoàn thiện nguyện tỉnh Đắk Lắk, phụ trách kêu gọi ủng hộ cho hoạt động cứu trợ vùng lũ Thái Nguyên đầu tháng 10. Trong chuyến đi, xe cứu trợ của đoàn va chạm với một người dân tại Thanh Hóa. Dù không trực tiếp có mặt, Hà đã đăng lại video vụ việc lên mạng xã hội , kêu gọi cộng đồng quyên góp hỗ trợ nhà xe với số tiền khoảng 100 triệu đồng.

Sau đó, Hà công khai tài khoản cá nhân nhận tiền ủng hộ. Một người có tên facebook “Thị Thu Hường Bùi” đã chuyển 43 triệu đồng, song Hà chỉ thông báo một phần và giữ lại 40 triệu đồng để sử dụng cho mục đích cá nhân. Tại cơ quan công an, Đào Quang Hà đã thừa nhận hành vi của mình.

Đào Quang Hà bị tạm giữ để làm rõ hành vi chiếm đoạt tài sản kêu gọi từ thiện (Ảnh: Công an Thanh Hóa).

Sự sụp đổ của hình ảnh một cá nhân trên mạng xã hội diễn ra nhanh đến mức khiến công chúng bàng hoàng, nhưng nếu nhìn kỹ hơn, đó không còn là câu chuyện cá biệt.

Trên mạng xã hội ngày nay, tuy không phải là tất cả, song dường như đang có một “công thức” chung để làm “người tốt nổi tiếng”: Đầu tiên là một hành động đẹp như đi phát quà, giúp người nghèo, cứu trợ thiên tai. Tiếp theo là những đoạn video, hình ảnh được dựng khéo léo, đầy xúc động; những lời dẫn, mô tả thấm đẫm nhân văn, khiến người xem vừa cảm động vừa ngưỡng mộ. Khi lòng tin cộng đồng đủ lớn, chỉ cần một bài đăng kêu gọi, tiền sẽ tự động chảy về tài khoản. Có điều, với việc danh tiếng đi cùng thiện nguyện, ranh giới giữa “làm việc tốt” và “làm thương hiệu cá nhân” trở nên rất mỏng manh. Đáng lo ngại hơn, một khi lòng tốt bị đặt sai chỗ, vô hình trung nó trở thành công cụ để ai đó kiếm tiền và gây dựng hình ảnh.

Bản thân tôi cũng có những trải nghiệm đáng giá khi từng đứng trước “lằn ranh” ấy. Tôi còn nhớ lần phát hành quyển sách đầu tay, tôi tự đầu tư toàn bộ chi phí in ấn và phát hành, không kỳ vọng lợi nhuận. Tâm nguyện của tôi lúc ấy là dùng toàn bộ doanh thu từ việc bán sách để làm từ thiện. Mặc dù, cá nhân tôi coi việc ra sách chỉ là cái cớ để thực hiện đam mê cá nhân, nhưng khi thông tin đó lan rộng thì nhiều bạn bè, đối tác cũ, thậm chí có người từng làm ăn với tôi, chủ động liên hệ bày tỏ muốn gửi thêm tiền để tôi thay họ làm thiện nguyện. Có người còn đề nghị chuyển những khoản rất lớn.

Trước sự nhiệt tình đó của mọi người, mặc dù trong lòng vô cùng cảm kích, nhưng tôi vẫn quyết định từ chối, không nhận quyên góp. Bởi, tôi biết điểm yếu của mình là không giỏi quản lý tiền bạc, càng không nghĩ bản thân có thể làm tốt việc giải trình từng con số thu – chi một cách chi li cho những người ủng hộ. Tôi nghĩ rằng, nếu mình không có khả năng minh bạch tuyệt đối thì tốt nhất là không đứng ra đại diện cho lòng tin của ai cả.

Khi làm việc thiện bằng tiền của chính mình, tôi không cần phải sao kê, cũng không cần chứng minh. Trạng thái nhẹ nhõm đó của tôi có lẽ sẽ khó mà có được nếu như lúc đầu tôi đồng ý làm đầu mối để nhận quyên góp từ những người khác. Tôi thở phào vì đã tự lượng sức mình để sớm chối từ những công việc nằm ngoài khả năng kiểm soát.

Câu chuyện của tôi chỉ là một ví dụ nhỏ trong vô số tình huống có thể phát sinh khi cá nhân tham gia công tác thiện nguyện.

Trước hết cần phải khẳng định và nhấn mạnh rằng, càng nhiều người làm việc thiện nguyện , làm công tác hỗ trợ cộng đồng thì càng tốt. Việc lan tỏa truyền thống “ lá lành đùm lá rách ”, tương trợ lẫn nhau là rất đáng hoan nghênh và cần được ghi nhận.

Điều mà tôi thấy đáng lo hiện nay là có một bộ phận không nhỏ người dùng mạng xã hội (đặc biệt là những người có ảnh hưởng – KOL) đã biến việc kêu gọi từ thiện thành một chiến lược nội dung có ý đồ. Mỗi đoạn video phát quà trở thành công cụ để đo tương tác, mỗi tấm ảnh chụp cùng người nghèo được sử dụng như thước đo nhân cách. Trong trường hợp tiền đóng góp không đi đúng nơi, đúng lúc thì lòng tin xã hội sẽ bị xói mòn từng chút một. Mất tiền có thể bù lại, nhưng mất lòng tin là mất rất nhiều – có thể là tất cả. Và điều nghiệt ngã là một người sai khiến hàng trăm người làm điều đúng phải gánh hậu quả, phải chứng minh mình trong sạch, phải làm mọi sự để được tin.

Tôi nghĩ, lòng tốt luôn hiện diện trong xã hội và ai cũng đều có quyền làm việc thiện. Nhưng khi một cá nhân đứng ra kêu gọi cộng đồng cùng đồng hành thì người đó đang cầm trên tay niềm tin của người khác, và niềm tin ấy không thể bị sử dụng tùy tiện, mọi hoạt động đều phải được đặt trong khuôn khổ của sự minh bạch.

Thiết nghĩ, một cá nhân có lòng tốt, nếu như không đủ khả năng công khai và kiểm soát thì chỉ nên làm thiện nguyện bằng tiền của chính mình. Còn nếu muốn kêu gọi, nên kêu gọi từ thiện vào tài khoản của cơ quan, tổ chức nhà nước có uy tín (như một số cơ quan báo chí hay Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam) thay vì việc chuyển vào tài khoản cá nhân.

Xã hội sẽ tốt đẹp hơn khi thật nhiều người muốn làm điều tốt, và biết làm điều tốt một cách có trách nhiệm. Vụ việc vừa diễn ra chính là tiếng chuông cảnh tỉnh, là lời nhắc nhở với những ai đang nhân danh thiện nguyện để làm nội dung số; đồng thời cũng cảnh tỉnh người dùng mạng xã hội chớ dễ dàng bị dẫn dắt chỉ vì dễ xúc động, dễ mủi lòng. Phải tỉnh táo trước khi chuyển khoản để niềm tin không đặt nhầm chỗ, để lòng tốt không bị lợi dụng – không chỉ để không mất tiền, mà còn để giữ gìn điều đáng quý hơn gấp bội: “niềm tin vào cái Thiện”.

Tác giả: Anh Lê Hoài Việt là nghiên cứu sinh Tiến sĩ Kinh doanh, giảng viên Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh. Đồng thời, anh cũng đang là thành viên của Hội đồng Tư vấn và Hỗ trợ Khởi nghiệp Quốc gia Phía Nam.