Khép lại ‘chương đối đầu’

Hội nghị thượng đỉnh đầu tiên giữa các nhà lãnh đạo Anh và Liên minh châu Âu (EU) kể từ khi Anh chính thức rời EU ( Brexit ) vào đêm 31/1/2020, diễn ra tại London ngày 19/5, đã kết thúc bằng thỏa thuận thiết lập lại quan hệ song phương trong giai đoạn hậu Brexit trên 6 lĩnh vực bao gồm: Đánh bắt cá; Xuất khẩu nông sản; Quốc phòng và an ninh; Kế hoạch trải nghiệm của thanh thiếu niên; Cổng hộ chiếu điện tử; Carbon và năng lượng..

Thủ tướng Anh Keir Starmer trong cuộc gặp thượng đỉnh với Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen (thứ 2, phải) và Chủ tịch Hội đồng châu Âu Antonio Costa tại London, ngày 19/5/2025. Ảnh: REUTERS/TTXVN

Đánh giá về thỏa thuận vừa đạt được với EU, Thủ tướng Anh Keir Starmer khẳng định đây là thỏa thuận “đôi bên cùng có lợi”, đồng thời tuyên bố “Anh đã trở lại vũ đài thế giới ”. Trong khi đó, Chủ tịch Ủy ban châu Âu, bà Ursula von der Leyen mô tả đây là “một khoảnh khắc lịch sử … mở ra một chương mới trong mối quan hệ độc đáo của chúng ta”.

Theo thỏa thuận, tàu thuyền của ngư dân EU đánh bắt cá trên các vùng biển của Anh được gia hạn thêm 12 năm, cho đến năm 2038. Đổi lại, EU sẽ gỡ bỏ quy định kiểm tra an toàn thực phẩm và kiểm dịch thực vật (SPS) tại biên giới đối với hàng hóa của Anh. Điều này sẽ giúp đẩy nhanh thông quan hàng thực phẩm xuất khẩu, đồng thời giúp giảm chi phí đối với các nhà xuất khẩu của Anh. Ngoài ra, thỏa thuận SPS mới cũng sẽ lần đầu tiên kể từ Brexit cho phép thịt burger và xúc xích sống của Anh được phép nhập khẩu vào thị trường EU.

Trong lĩnh vực quốc phòng và an ninh, hai bên đã đạt được một hiệp ước chính thức, theo đó các quan chức Anh và EU sẽ họp 6 tháng một lần để thảo luận về chính sách quốc phòng và đối ngoại. Thỏa thuận cũng mở đường cho các công ty công nghiệp quốc phòng của Anh tiếp cận những khoản vay từ quỹ quốc phòng trị giá 150 tỷ euro (168,5 tỷ USD) của EU. Hai bên cũng sẽ phối hợp về các lệnh trừng phạt, chia sẻ thông tin và xây dựng chính sách an ninh liên quan đến không gian. Anh sẽ tham gia dự án PESCO của EU về khả năng cơ động quân sự, nhằm đẩy nhanh việc di chuyển quân đội và thiết bị bên trong và bên ngoài khối.

Bên cạnh đó, EU nhất trí sẽ tạo điều kiện để công dân Anh nhập cảnh EU qua cổng kiểm tra hộ chiếu điện tử và giảm tần suất yêu cầu kiểm tra giấy chứng nhận thú y đối với vật nuôi của Anh; hai bên liên kết thị trường carbon để tránh đánh thuế đối với hàng hóa có hàm lượng carbon cao như thép và xi măng khi vận chuyển giữa Anh và EU. Ngoài ra, hai bên cũng thống nhất sẽ đàm phán thêm về việc Anh trực tiếp tham gia thị trường mua và bán điện của EU, đồng thời làm rõ thêm các điều khoản cho phép thanh niên Anh và EU được làm việc và đi lại tự do ở châu Âu.

Với những nội dung vừa được ký kết, thỏa thuận thiết lập lại quan hệ giữa Anh và EU được coi là một bước đột phá đáng kể trong việc làm sâu sắc thêm mối quan hệ với EU, đối tác thương mại quan trọng nhất hiện nay của Anh.

Trong bối cảnh trao đổi thương mại Anh-EU giảm mạnh sau Brexit, trong đó xuất khẩu giảm 21% và nhập khẩu giảm 7%, các thỏa thuận mới dự kiến sẽ bổ sung 8,9 tỷ bảng (11,9 tỷ USD) cho nền kinh tế Anh vào năm 2040. Bên cạnh đó, quy định tránh đánh thuế đối với thép cũng sẽ giúp ngành thép của Anh tiết kiệm 25 triệu bảng (33,4 triệu USD) mỗi năm. Ngược lại, việc liên kết thị trường carbon giữa Anh và EU sẽ bổ sung 800 triệu bảng (1,07 tỷ USD) cho ngân sách của EU.

Theo tính toán tạm thời của giới chuyên gia, các thỏa thuận trong lĩnh vực thương mại với EU sẽ đóng góp thêm 0,3% vào Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Anh, một con số khá khiêm tốn so với khoảng 4% GDP, tương đương 100 tỷ bảng (133,6 tỷ USD) mỗi năm, mà nền kinh tế nước này chịu thiệt hại do gián đoạn thương mại với EU sau Brexit.

Tuy nhiên, các nhà phân tích của tờ Economist đã khá lạc quan khi cho rằng những thay đổi nhỏ vừa đạt được là rất hữu ích vào thời điểm hiện tại vì giúp loại bỏ những căng thẳng thương mại tồi tệ nhất giữa hai bên vốn đã tồn tại kể từ Brexit, đồng thời đây có thể là những dấu hiệu báo trước một sự khởi đầu của các cuộc đàm phán dài hơn, theo thời gian sẽ đưa Anh và EU xích lại gần nhau hơn.

Cũng có những ý kiến chỉ trích thỏa thuận với EU, cho rằng Chính phủ Anh đã nhượng bộ EU quá mức khi cho phép ngư dân Pháp và các nước châu Âu khác quyền đánh bắt cá trong các vùng biển của Anh hơn một thập niên nữa; rằng Anh tiếp tục chấp nhận chịu sự quản lý của Tòa án Công lý châu Âu (ECJ), gây khó khăn cho việc giải quyết vấn đề người nhập cư; và việc cho phép thanh niên EU được làm việc và tự do di chuyển đến Anh sẽ càng làm phức tạp thêm vấn đề nhập cư tại Anh.

Theo quan điểm của tờ Economist, trong các cuộc đàm phán thương mại sẽ có được và mất. Anh đã nhượng bộ gia hạn thời hạn đánh bắt cá thêm 12 năm đối với ngư dân EU bởi trên thực tế London không có nhiều cơ hội giành lại quyền kiểm soát hoàn toàn vùng biển của Anh, một phần là do ngư dân Anh xuất khẩu hơn 70% sản lượng đánh bắt sang EU. Mặt khác, EU hiện tiếp nhận hơn 40% lượng hàng xuất khẩu của Anh, gấp đôi so với Mỹ và gấp 20 lần so với Ấn Độ (hai quốc gia mà Anh vừa đạt được thỏa thuận thuế quan hoặc thương mại). Do đó, để tăng thị phần tại các nước EU cho hàng hóa của mình, Anh đã không có lựa chọn nào khác là phải nhượng bộ EU.

Thỏa thuận mới với EU nhìn chung được đánh giá là tốt nhất mà Anh có thể đạt được vào thời điểm này. Thỏa thuận có thể không có tác động kinh tế lớn, nhưng sẽ mang lại một số lợi ích tài chính cho những người Anh đang gặp khó khăn, và quan trọng là sẽ xóa bỏ những khó chịu do Brexit tạo ra.

Bên cạnh những điều khoản đã thống nhất tại London, các nhà lãnh đạo Anh và EU cũng đã nhất trí sẽ tổ chức họp thượng đỉnh hằng năm để giải quyết những nội dung đàm phán đang còn vướng mắc. Như vậy, có thể nói rằng đây không phải là một sự kiện đơn lẻ mà là khởi đầu của một quá trình có ý nghĩa quan trọng nhất.

Trước thềm hội nghị, giới hoạch định chính sách tại Brussels nhấn mạnh nhu cầu khép lại “chương đối đầu” hậu Brexit, hướng tới xây dựng một giai đoạn hợp tác mới với London nhằm ứng phó hiệu quả hơn với các thách thức an ninh, kinh tế và địa chính trị đang nổi lên tại châu Âu.

Chuyên gia Franois-Joseph Schichan, nguyên cố vấn chính trị của Đại sứ Pháp tại London giai đoạn 2017-2021, cho rằng EU cần xem Anh là một đối tác chiến lược, thay vì tiếp tục duy trì thái độ dè dặt và lập trường đối đầu đã kéo dài kể từ sau cuộc trưng cầu ý dân về Brexit năm 2016.

Bởi vậy, dù thỏa thuận đạt được vẫn còn giới hạn và chưa giải quyết được các thách thức lớn, song kết quả của hội nghị có thể coi như một dấu chấm hết cho “chương đối đầu” kéo dài suốt 9 năm qua, mở ra một hướng đi đúng trong việc ổn định và cải thiện quan hệ Anh-EU sau Brexit.