Khánh kiệt vì bệnh tan máu bẩm sinh
Tan máu bẩm sinh ( Thalassemia) không chỉ ảnh hưởng lớn đến sức khỏe, cuộc sống của người bệnh mà còn khiến nhiều gia đình khánh kiệt về kinh tế.
“Cuộc sống của gia đình tôi gần như chỉ gắn với bệnh viện”
Theo thống kê, Việt Nam hiện có khoảng 20.000 bệnh nhân Thalassemia thể nặng, phải điều trị suốt đời. Mỗi năm, có thêm 8.000 trẻ trở thành bệnh nhân Thalassemia và 1/4 trong số đó là thể nặng, gắn liền cuộc đời cùng giường bệnh để truyền máu và thải sắt.
Thông tin từ Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương cho thấy, chi phí điều trị trung bình cho một bệnh nhân thể nặng từ khi sinh ra tới 30 tuổi hết khoảng 3 tỷ đồng. Mỗi năm số tiền điều trị tối thiểu cho các bệnh nhân mắc Thalassemia lên đến 2.000 tỷ đồng. Đó chỉ là những con số có thể thống kê, còn điều chúng ta không thể đo đếm được phía sau mỗi hoàn cảnh mắc Thalassemia chính là nỗi khổ dai dẳng về tinh thần và thể chất của người bệnh và gia đình.
Bệnh nhân Thalassemia thường xuyên phải vào bệnh viện truyền máu và thải sắt (Ảnh: PV ).
Hoàn cảnh thương tâm của gia đình anh L. (quê Nghệ An), vốn có nhiều con mắc bệnh Thalassemia phải truyền máu định kỳ là một câu chuyện khiến ai cũng xót xa. Anh L. chia sẻ: “Một tháng người ta có 30 ngày để làm việc, tôi có gần 15 ngày vào viện để lo cho con. Còn tới khi con cần thải sắt, tôi lại phải lên tận Hà Nội điều trị. Cuộc sống của gia đình tôi gần như chỉ gắn liền với bệnh viện”.
Video đang HOT
Anh L. tâm sự: “Bao nhiêu tiền dành dụm của gia đình đổ hết vào việc chăm sóc điều trị cho các con. Điều làm tôi lo nghĩ nhất chính là tương lai của con, sinh ra đã bệnh tật, yếu ớt, gia đình khánh kiệt, không biết mai này ra sao?”.
Nỗi lo của anh L. cũng là nỗi lo chung của nhiều gia đình bệnh nhân Thalassemia. Quá trình điều trị kéo dài suốt đời không chỉ lấy đi cuộc sống bình thường của người bệnh, mà còn khiến nhiều gia đình như anh L. lâm cảnh khánh kiệt tài chính, thậm chí rơi vào vòng xoáy nợ nần.
Làm sao để ngăn ngừa Thalassemia?
Đem câu chuyện thương tâm của anh L. đến hỏi Thạc sĩ, bác sĩ Huỳnh Thị Bích Ngọc – Viện Di truyền Y học – Gene Solutions, một trong những đơn vị tiên phong trong nghiên cứu phát triển các xét nghiệm gen sàng lọc các bệnh lý di truyền tại Việt Nam, bác sĩ cho biết: Thalassemia là một trong 9 bệnh lặn đơn gen thường gặp tại Việt Nam và châu Á. Bệnh này rất nguy hiểm vì tính “lặn” của nó. Cụ thể là nhiều cha mẹ không hề biết bản thân mang gen bệnh Thalassemia vì không có triệu chứng, nhưng nếu kết hôn với người khác cũng là người lành mang cùng gen bệnh thì có đến 25% nguy cơ sinh con mắc Thalassemia. Và nếu mắc bệnh, các con là người gánh chịu ảnh hưởng nặng nề bởi bệnh lý di truyền từ bố mẹ mình.
Xét nghiệm gen triSure Carrier chủ động sẽ giúp sàng lọc hiệu quả 9 bệnh di truyền lặn nguy hiểm và phổ biến ở người Việt Nam.
Theo bác sĩ Bích Ngọc, hiện tại chỉ có xét nghiệm di truyền mới có thể tầm soát bệnh lặn đơn gen hiệu quả và nhanh nhất. Để hạn chế tối đa nguy cơ sinh con mắc bệnh lặn đơn gen nói chung hay Thalassemia nói riêng, các cặp đôi cần xét nghiệm trước khi kết hôn, hoặc trước và trong thai kỳ. Việc xét nghiệm giúp cha mẹ chủ động lựa chọn giải pháp hỗ trợ sinh sản phù hợp để không tiếp tục truyền gen bệnh cho thế hệ sau, góp phần giúp con chào đời khỏe mạnh.
TS Giang Hoa – Phó viện trưởng Viện Di truyền Y học – Gene Solutions cho biết: Chính vì phổ biến và nguy hiểm, nên Thalassemia là bệnh lý được Bộ Y tế đặc biệt quan tâm và ban hành quyết định 1807/QĐ-BYT vào tháng 4.2020, kèm theo hướng dẫn chi tiết về chuyên môn kỹ thuật trong sàng lọc, chẩn đoán, điều trị trước sinh và sơ sinh. Trong hướng dẫn này, Bộ Y tế khuyến cáo việc sàng lọc, chẩn đoán bệnh tan máu bẩm sinh Thalassemia được thực hiện ở tuổi thai trước 21 tuần và được thực hiện càng sớm càng tốt.
TS Giang Hoa cho rằng nỗi đau do bệnh lặn đơn gen mang lại sẽ giảm bớt rất nhiều nếu cộng đồng có nhận thức tốt hơn về giá trị của xét nghiệm di truyền.
Hưởng ứng Quyết định 1807 của Bộ Y tế, Viện Di truyền Y học – Gene Solutions đã triển khai sáng kiến xét nghiệm gen tích hợp cho các thai phụ. Cụ thể, các thai phụ khi thực hiện xét nghiệm dị tật thai nhi bằng triSure NIPT sẽ được miễn phí sàng lọc 9 bệnh lặn đơn gen phổ biến ở người Việt Nam bằng triSure Carrier, bao gồm: Thalassemia (thể alpha và beta); rối loạn chuyển hóa galactose; không dung nạp đạm (Phenylketone niệu); thiếu hụt men G6PD; rối loạn chuyển hóa đồng Wilson; vàng da ứ mật do thiếu hụt men citrin; rối loạn phát triển giới tính ở nam do thiếu men 5 alpha-reductase và bệnh Pompe. Đây đều là những xét nghiệm hiện đại với kỹ thuật tiên tiến do Viện Di truyền Y học – Gene Solutions nghiên cứu và phát triển riêng cho người Việt.
Chỉ trong năm 2020, đã có hơn 30.000 thai phụ được sàng lọc bệnh lặn đơn gen với xét nghiệm triSure Carrier, qua đó giúp hạn chế đáng kể số lượng trẻ sơ sinh mắc Thalassemia và các bệnh di truyền phổ biến và nguy hiểm khác.
Có thể nói, những nỗi đau do Thalassemia mang lại sẽ giảm đi rất nhiều nếu như mỗi gia đình đều chủ động tầm soát bệnh gen lặn trước khi sinh con, “hiểu rõ gen mẹ để mạnh khỏe đời con”!
Tan máu bẩm sinh - Căn bệnh dễ phòng nếu chủ động
Thalassemia (tan máu bẩm sinh) là bệnh máu di truyền bẩm sinh phổ biến trên thế giới và Việt Nam.
Căn bệnh này khiến người mắc phải điều trị suốt đời trong bệnh viện, gây ảnh hưởng đến cuộc sống của người bệnh, gia đình và cộng đồng. Đặc biệt, bệnh đã và đang gây hậu quả nghiêm trọng đến chất lượng giống nòi. Căn bệnh khó chữa này có thể phòng tránh được khi người dân hiểu biết đầy đủ về bệnh, chủ động thực hiện các biện pháp phòng tránh.
Viện huyết học truyền máu Trung ương phối hợp với Trung tâm Y tế quận Hoàn Kiếm (Hà Nội) tổ chức truyền thông, xét nghiệm máu, tư vấn sàng lọc, phát hiện bệnh Thalassemia cho 2.500 học sinh các trường phổ thông trên địa bàn. Ảnh tư liệu: Dương Ngọc/TTXVN
Căn bệnh khó chữa...
Hơn 3 tháng tuổi, bé Nguyễn Tú Anh (Lạng Sơn) được chẩn đoán mắc bệnh Thalassemia thể nặng. Mẹ bé, chị Lương Thị Nguyệt cho biết, khi mới sinh, Tú Anh bị vàng da. Thấy vậy, chị Nguyệt đã đưa con đi khám tại một bệnh viện nhỏ và được chẩn đoán vàng da sinh lý. Những tháng ngày tiếp theo, Tú Anh ngày càng xanh xao, nhợt nhạt, không tăng cân, chị quyết định đưa con xuống Bệnh viện Nhi Trung ương để khám mới phát hiện ra bé mắc bệnh Thalassemia.
Từ đó đến nay, vào ngày đã hẹn hàng tháng, chị Nguyệt lại bắt xe khách đưa con vượt gần 200 km đi truyền máu. Mới hơn 13 tháng tuổi, Tú Anh đã phải truyền máu 9 đợt và thải sắt 2 lần. Đôi tay, đôi chân của em chi chít những vết tiêm.
Chị Lương Thị Nguyệt chia sẻ, bệnh của Tú Anh phải truyền máu định kỳ hàng tháng và thải sắt sau vài đợt truyền máu, nếu không con sẽ gặp các biến chứng, mắc bệnh về gan, tim, lách to..., mặt mũi biến dạng hoàn toàn. Con sẽ phát triển chậm và không như những đứa trẻ bình thường khác, đặc biệt, tuổi thọ của con rất ngắn. Tuy nhiên, truyền máu nhiều cũng dễ gây ứ sắt, dẫn đến những biến chứng như trên. Để chữa khỏi bệnh, Tú Anh cần được ghép tế bào gốc. Khi con được 2 tuổi và tìm được tế bào gốc tương thích sẽ được ghép, nhưng chi phí thực hiện sẽ là hơn 1 tỷ đồng...
Số tiền để ghép tế bào gốc cho Tú Anh là khoản kinh phí rất lớn đối với người mẹ không có việc làm ổn định. Chị Lương Thị Nguyệt chỉ còn cách đăng tải thông tin lên các trang mạng xã hội để kêu gọi sự giúp đỡ từ các nhà hảo tâm. Người mẹ ấy hy vọng phép màu sẽ xuất hiện để Tú Anh được khỏi bệnh hoàn toàn, hàng tháng không còn phải chịu đau đớn.
Viện trưởng Viện Huyết học - Truyền máu Trung ương Bạch Quốc Khánh cho biết, Thalassemia là bệnh lý của tế bào hồng cầu. Máu có 3 loại tế bào: Hồng cầu, bạch cầu và tiểu cầu. Hồng cầu là tế bào có số lượng nhiều nhất, có màu đỏ, làm nhiệm vụ cung cấp oxy cho tất cả các tổ chức trong cơ thể. Đời sống hồng cầu của người bình thường là 120 ngày còn của người bệnh Thalassemia ngắn hơn, có chất lượng kém hơn. Hồng cầu của người bệnh Thalassemia bị phá hủy hoặc bị vỡ do nguyên nhân đột biến gen và xuất hiện ngay từ lúc đứa trẻ ra đời. Vì vậy, Thalassemia còn được gọi là bệnh tan máu bẩm sinh.
Ở bệnh nhân Thalassemia, hồng cầu bị phá hủy quá mức dẫn đến tình trạng thiếu máu, do đó biểu hiện chính của bệnh là thiếu máu. Tùy theo mức độ của bệnh, biểu hiện thiếu máu ở các mức độ khác nhau. Với mức độ nhẹ, có thể chỉ được phát hiện khi người bệnh có kèm theo các bệnh lý khác như có thai, bị sốt... Với mức độ trung bình, các triệu chứng thường xuất hiện khi trẻ được 4 - 6 tuổi. Với mức độ nặng, trẻ thường xuất hiện triệu chứng trước 2 tuổi, với biểu hiện da xanh, kém chơi, chậm lớn...
Người bệnh thể nặng và trung bình sẽ phải truyền máu định kỳ, thải sắt và điều trị biến chứng suốt đời tại bệnh viện. Phương pháp duy nhất có thể chữa khỏi bệnh là ghép tế bào gốc. Tuy nhiên, chi phi điều trị rất tốn kém. Việc tìm tế bào gốc tương thích không đơn giản và khả năng thải ghép vẫn có thể xảy ra. Do đó, những trường hợp thật sự cần thiết mới được chỉ định thực hiện.
Theo số liệu thống kê, Việt Nam có khoảng 12 triệu người mang gen bệnh. Mỗi năm có thêm khoảng 8.000 trẻ em sinh ra bị bệnh Thalassemia, trong đó khoảng 2.000 trẻ bị bệnh mức độ nặng và khoảng 800 trẻ không thể ra đời do phù thai. Chi phí điều trị trung bình cho một bệnh nhân thể nặng từ khi sinh ra tới 30 tuổi hết khoảng 3 tỷ đồng. Ước tính, mỗi năm, cả nước cần có trên 2.000 tỷ đồng (tối thiểu) và khoảng 500.000 đơn vị máu an toàn để cho tất cả bệnh nhân Thalassemia có thể được điều trị, đặt ra gánh nặng lớn cho gia đình người bệnh và xã hội.
... nhưng dễ phòng
Theo Giám đốc Trung tâm Thalassemia (Viện Huyết học - Truyền máu Trung ương) Nguyễn Thị Thu Hà, Thalassemia là bệnh di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường, do vậy tỷ lệ nam và nữ bị bệnh như nhau. Nêu hai vơ chông cùng mang gene bênh, môi lân sinh có 25% khả năng con bị bênh, 50% khả năng con mang gene bênh (không bị bệnh nhưng có khả năng di truyền bệnh cho thế hệ sau), 25% khả năng con khỏe mạnh không mang gene bênh.
Do là bệnh di truyền, có yếu tố gia đình, cách tốt nhất để hạn chế nguy cơ truyền bệnh cho thế hệ sau là tránh sinh ra những đứa trẻ mang gen bệnh. Kinh nghiệm của thế giới cho thấy, có thể phòng bệnh hiệu quả tới 90 - 95% thông qua việc tư vấn và khám sức khỏe tiền hôn nhân, sàng lọc trước sinh.
Trong đó, tư vấn và khám sức khỏe trước khi kết hôn giúp mỗi cá nhân xác định xem mình có mang gene bệnh hay không. Nếu có, người bệnh sẽ được tư vấn để đưa ra lựa chọn đúng đắn về hôn nhân, mang thai, sinh nở để sinh ra những đứa trẻ không mắc bệnh.
Sàng lọc trước sinh là việc phòng ngừa bằng cách thực hiện các xét nghiệm tầm soát và chẩn đoán gen đột biến trong thời thai kỳ. Đây là biện pháp hiệu quả và chi phí thấp. Tại Việt Nam, hiện có hai phương pháp chẩn đoán trước sinh Thalassemia là chẩn đoán trước sinh với thai nhi và chẩn đoán trước chuyển phôi. Tùy theo đặc điểm đột biến của mỗi cặp vợ chồng, bác sỹ sẽ chỉ định phương pháp phù hợp.
Người mang gen Thalassemia hoàn toàn có thể sinh con không bị bệnh nếu kết hôn với người không mang gene. Vì vậy, tất cả các bạn trẻ nên đi xét nghiệm gene bệnh tan máu bẩm sinh ngay cả khi chưa có kế hoạch kết hôn để có định hướng trong việc chọn bạn đời. Những người trong độ tuổi sinh đẻ và có dự định sinh con nên đi xét nghiệm gene càng sớm càng tốt để chủ động lựa chọn biện pháp chẩn đoán trước sinh.
Giám đốc Trung tâm Thalassemia Nguyễn Thị Thu Hà cho biết, để chẩn đoán người mang gene bệnh cần thực hiện xét nghiệm sàng lọc bước đầu (xét nghiệm tổng phân tích tế bào máu, xét nghiệm sinh hóa). Các xét nghiệm này đều là những xét nghiệm cơ bản, chi phí thấp, có thể thực hiện được tại các bệnh viện từ tuyến huyện trở lên.
Từ các kết quả trên, nếu nghi ngờ mang gene bệnh, bác sỹ sẽ chỉ định làm thêm các xét nghiệm chuyên sâu: Xét nghiệm thành phần huyết sắc tố để xác định thể bệnh; xét nghiệm sinh học phân tử để xác định đôt biên gene, nhưng xét nghiêm này đươc thưc hiên tại tuyên tỉnh hoăc tuyên Trung ương. Đặc biệt, tât cả các xét nghiêm chân đoán bênh Thalassemia đêu đươc bảo hiêm y tê chi trả.
Hiện nay, Viên Huyêt học - Truyền máu Trung ương có thực hiện xét nghiêm sàng lọc môt sô bênh cân thiêt cho căp đôi trươc kêt hôn vơi chi phí khoảng 1 triêu đông. Mỗi năm, Viện tư vấn, chỉ định cho khoảng trên 300 cặp vợ chồng sàng lọc, chẩn đoán trước sinh Thalassemia, từ đó đã có hàng trăm em bé khỏe mạnh được sinh ra.
Theo các chuyên gia, bất cứ ai mang gene bệnh cũng có thể chủ động phòng tránh để sinh ra con bị bệnh với những xét nghiệm tầm soát cơ bản, chi phí thấp và chỉ cần thực hiện duy nhất một lần trong đời. Vấn đề then chốt là cần có những giải pháp quốc gia như xây dựng và triển khai chương trình phòng bệnh tan máu bẩm sinh cấp quốc gia với những giải pháp cụ thể. Đó là, đưa bệnh tan máu bẩm sinh vào chương trình sàng lọc cho các cặp đôi trước kết hôn; tuyên truyền, vận động các gia đình có con trong độ tuổi học sinh phổ thông tự nguyện tham gia sàng lọc bệnh; bảo hiểm y tế xem xét thanh toán chi phí chẩn đoán trước sinh... Những việc làm này sẽ góp phần nâng cao nhận thức của người dân về bệnh; kiểm soát, khống chế sự phát triển của nguồn gene bệnh; hạn chế sinh ra trẻ em bị bệnh để cải thiện chất lượng sống và nâng cao chất lượng dân số Việt Nam.
Bệnh lặn đơn gen là gì, vì sao thai phụ cần xét nghiệm? Mỗi năm có hàng ngàn em bé mang bệnh lặn đơn gen chào đời và gắn liền với tương lai bất định, dù cha mẹ hoàn toàn khỏe mạnh. Vòng lặp đáng sợ về bệnh lặn đơn gen Thống kê của ngành y tế cho thấy, mỗi năm Việt Nam có khoảng gần 1,5 triệu trẻ em mới được sinh ra nhưng trong...