Khan hiếm vaccine – trở ngại chính đối với chiến lược ngăn chặn virus đậu mùa khỉ

Giới chức y tế cho biết sự phụ thuộc vào nguồn vaccine khan hiếm và những hoài nghi về tác dụng của vaccine đang cản trở những nỗ lực ngăn chặn sự lây lan của virus đậu mùa khỉ trên toàn cầu, trong bối cảnh bệnh này lần đầu tiên lan ra hàng chục quốc gia.

Nhân viên y tế tiêm vaccine phòng đậu mùa khỉ tại điểm tiêm chủng ở Lille, miền Bắc Pháp ngày 10/8/2022. Ảnh: AFP/TTXVN

Hiện chỉ có khoảng 1,5 triệu ống vaccine ngừa đậu mùa khỉ của công ty Bavarian Nordic (Đan Mạch) đã được sử dụng hoặc đang được dự trữ tại 10 quốc gia chịu ảnh hưởng nghiêm trọng nhất, chiếm gần 90% tổng số ca nhiễm. Phần lớn số vaccine này đang ở Mỹ.

Con số này dựa trên thống kê của hãng tin Reuters từ các tuyên bố của chính phủ, cho thấy mức độ thiếu hụt nguồn cung vaccine trên toàn cầu. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) ước tính sẽ cần 10 triệu liều vaccine để bảo vệ những người có nguy cơ cao nhất, với trọng tâm hiện nay là những người quan hệ đồng tính nam và tiếp xúc với người mắc bệnh.

Một số chuyên gia cho rằng một phản ứng toàn cầu công bằng sẽ ưu tiên những người có nguy cơ cao tại 11 quốc gia ở châu Phi, nơi đậu mùa khỉ đã trở thành mối quan ngại y tế trong nhiều năm. Tuy nhiên, một số quốc gia, trong đó có Mỹ, Anh và Tây Ban Nha đang nỗ lực thu gom số vaccine hiện có. Trên thực tế, vaccine của công ty Bavarian Nordic chưa qua thử nghiệm lâm sàng để đánh giá khả năng ngăn bệnh đậu mùa khỉ ở người, dù những nghiên cứu ban đầu cho thấy vaccine sẽ đem lại sự bảo vệ nhất định.

Tiến sĩ Y khoa Dimie Ogoina tại Đại học Niger Delta (Nigeria), đồng thời là thành viên ủy ban khẩn cấp về đậu mùa khỉ của WHO nhấn mạnh chiến lược tiêm phòng đậu mùa khỉ đang đối mặt với nhiều rủi ro. Thống kê cho thấy trên 40.000 người đã bị mắc đậu mùa khỉ trong năm nay. Khoảng 10% trong số này đã nhập viện với cơn đau nghiêm trọng và 12 người đã tử vong. WHO sau đó đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp y tế toàn cầu vì đậu mùa khỉ – mức cảnh báo cao nhất của tổ chức này.

Các chuyên gia đang quan ngại việc các nước giàu coi vaccine là tuyến phòng thủ đầu tiên, trong khi việc thay đổi hành vi, công tác xét nghiệm và truy vết tiếp xúc cũng đóng vai trò quan trọng. Số ca nhiễm mới tại Anh, Tây Ban Nha và Đức dường như đang ở mức ổn định. Các chuyên gia nhận định nguyên nhân là do sự thay đổi hành vi ở những nhóm có nguy cơ cao.

Giám đốc Trung tâm Ngăn ngừa và Ứng phó đại dịch Cornell (Mỹ) Jay Varma nêu rõ chiến lực kiểm soát đầu tiên chính là thay đổi về hành vi, theo đó yêu cầu những người có nguy cơ cao giảm các hoạt động tiềm ẩn nhiều rủi ro, như quan hệ tình dục với người lạ, thay vào đó, chuyển sang những hành vì giúp giảm nguy cơ như sử dụng bao cao su, kiểm tra cơ thể xem có các vết mẩn ngứa hay không trước khi quan hệ tình dục.

Một số nước, trong đó có Mỹ, Anh, Đức và Tây Ban Nha đang triển khai thử nghiệm để đánh giá hiệu quả của vaccine và hiện chưa rõ khi nào mới có kết quả.

Vaccine của Bavarian Nordic có nhiều tên gọi thương mại như Jynneos, Imvanex và Imvamune, tùy thuộc mỗi quốc gia sử dụng. Đây là vaccine duy nhất được nhà chức trách Mỹ, châu Âu và một số nơi khác cấp phép dùng để phòng đậu mùa khỉ. Tuần trước, công ty dược phẩm Đan Mạch này thông báo đã ký thỏa thuận với một nhà sản xuất tại Mỹ để đẩy nhanh quá trình bàn giao vaccine.

Ban đầu, Bavarian Nordic chỉ sản xuất mỗi tuần một lô gồm 200.000 – 300.000 liều vaccine. Tuy nhiên, kể từ giai đoạn đầu dịch vào tháng 5, sản lượng vaccine đã tăng gấp đôi. Bavarian Nordic dự kiến đến cuối năm nay, công suất sản xuất sẽ tăng gấp 3 so với tháng 5. Công ty này cũng đang trong quá trình đàm phán với những doanh nghiệp khác để mở rộng sản xuất.

Trong khi đó, các nước cũng đang nỗ lực tận dụng nguồn cung vaccine hiện có. Anh, Canada và Đức đang triển khai tiêm 1 mũi vaccine cho mỗi người dân, thay vì 2 mũi, để tăng tốc độ bao phủ vaccine, dù cách này có nguy cơ làm giảm khả năng miễn dịch hoặc rút ngắn thời gian bảo vệ.

Vaccine của Bavarian Nordic ban đầu được bào chế để phòng bệnh đậu mùa, trong trường hợp bệnh dịch này xuất hiện trở lại. Tuy nhiên, các nhà khoa học khẳng định vaccine này cũng cung cấp sự bảo vệ nhất định trước virus đậu mùa khỉ. Việc cấp phép vaccine chủ yếu dựa vào thí nghiệm trên động vật đối với virus đậu mùa khỉ, cũng như những dữ liệu cho thấy vaccine này an toàn và tăng khả năng miễn dịch ở người.

Theo WHO, chỉ có 40% quốc gia bùng phát đậu mùa khỉ tiếp cận được với vaccine. Brazil và Peru, 2 trong số những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nhất, chưa được tiếp cận sản phẩm này dù đàm phán vẫn đang diễn ra và dự kiến vaccine sẽ được bàn giao trong năm nay. WHO đang nỗ lực thiết lập một cơ chế phân phối công bằng, nhưng lại không tiếp cận được mặt hàng này.

Đồng tác giả nghiên cứu Melanie Chitwood của Trường Y tế công Yale, nhấn mạnh thế giới đang chạy đua để ngăn chặn dịch đậu mùa khỉ và vấn đề quan trọng nhất hiện nay chính là việc thiếu vaccine trên toàn cầu. Theo các chuyên gia, cho đến khi nguồn cung tăng thêm và có số liệu về hiệu quả của vaccine, chính phủ các nước nên ưu tiên vaccine cho nhóm dễ bị tổn thương nhất.