Khắc tinh khiến “hung thần đại dương” chỉ còn xác không nội tạng

Một sinh vật đã gây ra nỗi khiếp sợ với cá mập trắng trên vùng biển Nam Phi, đe dọa nghiêm trọng đến hệ sinh thái của khu vực này.

Cá mập trắng – sinh vật nổi tiếng với mọi bộ phận được tiến hoá để trở thành một trong những loài động vật săn mồi lớn nhất hành tinh: thân hình bóng mượt để tăng tốc độ di chuyển trong nước, hàm răng sắc nhọn như dao nghiền nát mọi thứ trong khoang miệng… Chúng gieo rắc nỗi sợ hãi cho cả loài người lẫn những sinh vật biển trong tầm ngắm của chúng.

Tuy nhiên, từ năm 2017, ngoài khơi bờ biển Nam Phi – nơi cá mập trắng thường tụ tập thành bầy và đi săn mồi – đã ghi nhận sự giảm sút rõ rệt về số lượng của loài này.

Ban đầu, các nhà khoa học cho rằng sự biến mất kỳ lạ của chúng là do hoạt động đánh bắt của con người. Đến năm 2022, các nhà nghiên cứu bất ngờ khi tìm ra thủ phạm thật sự: một cặp cá voi sát thủ đã trở thành nỗi khiếp sợ của cá mập trắng trong vùng biển này.

Port (trái) và Starboard (phải) được chụp bằng máy bay không người lái ngoài khơi bờ biển Gansbaai vào tháng 7 năm 2024 (Ảnh: White Shark Ocean).

Hai con cá voi sát thủ, được đặt tên là Port và Starboard đưa cá mập trắng vào thực đơn yêu thích bởi vây lưng và lá gan bổ dưỡng, giàu vitamin của chúng.

Thị trấn Gansbaai trên bờ biển Nam Phi, đặc biệt là đảo Dyer gần đó được coi như thủ đô của cá mập trắng lớn nhất trên thế giới . Tuy nhiên, trong vài năm qua, sự xuất hiện của loài này tại đây đang giảm dần.

Kể từ năm 2017, ít nhất 9 con cá mập trắng lớn đã dạt vào bờ tại Gansbaai. Một vài xác cá mập được tìm thấy không có gan và tim – dấu hiệu của việc con cá xấu số từng chịu sự tấn công của cá voi sát thủ.

Cá mập trắng cũng không phải con mồi duy nhất. Port và Starboard có liên quan đến hàng loạt vụ săn mồi cá mập bảy mang mũi rộng trong khu vực chúng sinh sống.

Nhiều báo cáo khoa học chỉ ra chỉ cần có sự xuất hiện của cá voi sát thủ, số lượng cá mập trắng trong một khu vực biển sẽ có sự giảm sút rõ rệt. Một nghiên cứu từ năm 2020 cho thấy lượng cá mập trắng ngoài khơi bờ biển San Francisco sẽ biến mất nếu có một con cá voi sát thủ xuất hiện trong vùng nước của những kẻ săn mồi đại dương.

Vào năm 2022, sử dụng dữ liệu trong một khoảng thời gian dài từ những con cá mập được gắn thẻ theo dõi, một nhóm nhà khoa học do nhà sinh vật học biển Alison Towner thuộc Quỹ Bảo tồn đảo Dyer dẫn dắt đã phát hiện: cá voi sát thủ là lý do cá mập bắt đầu tránh những nơi từng là địa điểm ưa thích của chúng.

Tác giả chính của nghiên cứu Alison Towner với xác của một con cá mập trắng lớn bị cuốn trôi trên bờ sau một cuộc tấn công của Orca (Ảnh: Hennie Otto).

Trong vòng 5 năm, nhóm nghiên cứu đã theo dõi 14 con cá mập được gắn GPS và ghi nhận được chúng bỏ trốn khi cá voi sát thủ có mặt. Sau cuộc tấn công của cá voi sát thủ ở Gansbaai, những con cá mập trắng đã không xuất hiện trong nhiều tuần, thậm chí nhiều tháng. Số lần nhìn thấy cá mập trắng lớn đã giảm đáng kể ở một số vịnh trong khu vực.

Điều đáng lo ngại là sự vắng mặt của cá mập trắng đang làm thay đổi hệ sinh thái.

Không còn cá mập trắng lớn, cá mập đồng đang thay thế vị trí và trở thành đối tượng đi săn mới của cá voi sát thủ. Việc này có thể vô tình sẽ làm thay đổi thói quen và khả năng đi săn của cá voi sát thủ.

“Sự cân bằng là điều cần thiết trong hệ sinh thái biển. Nếu không có cá mập trắng làm hạn chế hành vi của hải cẩu lông Cape, hải cẩu có thể làm tăng sự đe dọa đối với các loài chim cánh cụt châu Phi cực kỳ nguy cấp hoặc làm ảnh hưởng nguồn thức ăn của chim cánh cụt. Đây là tác động ‘từ trên xuống dưới’, trong khi các nhà khoa học cũng áp lực ‘từ dưới lên trên’ khi tác động tới các nguồn dinh dưỡng khác như bào ngư, tảo bẹ có kết nối với chuỗi thức ăn này”, bà Towner nói.

Dù đây mới là giả thuyết của các nhà khoa học, nhưng áp lực mà hệ sinh thái phải gánh chịu khi cá voi sát thủ đe dọa cá mập có thể sẽ lớn hơn thế, bà Towner cho biết thêm.

Xác của một con cá mập trắng lớn dạt vào bờ tại Gansbaai vào tháng 6 năm 2023 được phát hiện đã không còn lá gan (Ảnh: Alison Towner).

Hiện khoa học chưa tìm ra lý do vì sao cá voi sát thủ lại coi cá mập là món ăn khoái khẩu. Gan của cá mập với kích thước lớn, chứa đầy chất béo và dầu cá mập có thể là “nguồn nhiên liệu” tuyệt vời cho cá voi sát thủ trong các cuộc di cư của chúng.

Một số con cá voi sát thủ thậm chí đã phát triển các kỹ thuật săn mới để thích nghi với việc săn cá mập trước nguy cơ số lượng con mồi ưa thích ngày càng giảm. Tuy nhiên, áp lực săn mồi của cá voi sát thủ đồng thời cũng gây ra những lo ngại khác của hệ sinh thái.

Bà Towner cũng nói thêm, những con cá voi sát thủ đang nhắm mục tiêu vào những con cá mập trắng lớn nhưng chưa trưởng thành. Điều này có thể làm ảnh hưởng hơn nữa quần thể cá mập vốn đã bị tổn thương do phát triển chậm và suy giảm số lượng loài.

“Cần thêm sự báo cáo đến từ ngư dân, tàu du lịch … hỗ trợ các nhà khoa học trong theo dõi để thu thập thêm thông tin về cá voi sát thủ trong bối cảnh cân bằng hệ sinh thái biển khu vực đang gặp những thách thức phức tạp”, bà Towner nói.