Kêu oan vì được… miễn truy cứu trách nhiệm hình sự

Miễn trách nhiệm hình sự (TNHS) là việc không buộc người phạm tội phải gánh chịu hậu quả pháp lý mà lẽ ra họ phải gánh do đã thực hiện hành vi phạm tội.

Lê Đức Thiên Tân và gia đình vui mừng sau phán quyết của tòa

Đây là chế định nhân đạo trong luật hình sự Việt Nam. Tuy vậy, trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, đã có nhiều trường hợp cơ quan tố tụng áp dụng chế định miễn TNHS tuỳ tiện, thiếu căn cứ hoặc vì để đạt một mục đích nào đó…, khiến người được miễn tội vô cùng bức xúc…

Phán quyết được dư luận đồng tình

Năm 2011, Lê Đức Thiên Tân (22 tuổi, trú tại phường 14, quận 8, TP.HCM) quen một cô gái trên mạng rồi đưa về nhà sống chung như vợ chồng, không đăng ký kết hôn. Khi cô “vợ hờ” của Tân có thai thì mọi người mới biết cô này chưa đủ 16 tuổi. Tân bị truy tố về tội “Giao cấu với trẻ em”, song được tại ngoại và vẫn sống chung với “vợ”. TAND quận 8 xét xử, tuyên phạt Tân 3 năm 6 tháng tù.

Khi chồng lãnh án thì cô vợ đã kịp sinh đứa con gái thứ hai. Bị cáo Tân và gia đình kháng cáo xin miễn tội vì khi quan hệ với cô gái, Tân hoàn toàn không biết cô này chưa đủ 16 tuổi và cũng không nhận thức được quan hệ như vậy là phạm tội.

Mới đây, TAND TP HCM xét xử phúc thẩm đã tuyên miễn trách nhiệm hình sự cho bị cáo Tân. HĐXX nhận định: Hành vi của bị cáo thuộc trường hợp ít nghiêm trọng, gây hậu quả nhưng đã được khắc phục hoàn toàn. Hơn nữa, Tân có nhân thân tốt, có khả năng tự cải tạo, tự giáo dục mà không cần áp dụng hình phạt nên đã tuyên miễn trách nhiệm hình sự cho bị cáo theo điều 25 BLHS thuộc trường hợp “hành vi không còn nguy hiểm cho xã hội nữa”.

Phát biểu với báo chí, Thẩm phán Nguyễn Đức Oánh (TAND TP HCM, chủ tọa phiên tòa) cho rằng: Việc miễn hình phạt này không có nghĩa là Tân không phạm tội, và không nên hiểu là bất cứ hành vi quan hệ với người dưới 16 tuổi đều sẽ được hưởng khoan hồng đặc biệt như trường hợp anh Tân. Pháp luật đặt ra đường lối mở, Tòa xét thấy có thể áp dụng chế định miễn hình phạt tù do trường hợp này quá đặc biệt, phạm tội khi mới 18 tuổi, trình độ nhận thức lạc hậu và khiếm khuyết. Mặt khác, bị cáo đã có trách nhiệm với vợ con, có cuộc sống chung và nơi ở ổn định. Việc khoan hồng này thể hiện tính chất nhân đạo của pháp luật, thể hiện nguyên tắc xử lý có phân biệt và mục đích giáo dục phòng ngừa của pháp luật hình sự.

Quy định chung chung, dễ bị lợi dụng

Việc miễn trách nhiệm hình sự trong những vụ án như trên tạo được sự đồng thuận trong dư luận. Tuy nhiên, trên thực tế đã có những trường hợp chế định mang tính nhân văn này bị áp dụng không đúng hoặc bị lợi dụng để “lách luật”. Thực tế đã có một số vụ án, do đã khởi tố vụ án, khởi tố bị can nhưng quá trình điều tra, truy tố không đủ căn cứ kết tội các bị can nên cơ quan truy tố đã ra quyết định miễn trách nhiệm hình sự với lý do “hành vi không còn nguy hiểm cho xã hội nữa”. Ví như một vụ “lừa đảo chiếm đoạt tài sản” ở Hưng Yên, được cho là một vụ án oan sai do hình sự hóa quan hệ dân sự. Tuy nhiên, cơ quan tố tụng không đủ dũng cảm để thừa nhận sai lầm và xin lỗi, bồi thường cho người bị làm oan mà lại áp dụng Điều 25 BLHS để “miễn tội” cho họ. Vì bỗng dưng lại được “miễn” cái tội mà mình không hề phạm phải, nên đã có nhiều trường hợp, người được “miễn” làm đơn không nhận “miễm” và tiếp tục… kêu oan.

Tương tự, trong một vụ án khác ở Quảng Bình, một người bị truy tố khi bị quy kết là gây tai nạn giao thông chết người, nhưng bỗng nhiên anh này cũng được miễn tội. Trong vụ án này, cơ quan tố tụng cũng không chứng minh được anh này phạm tội, và đành chọn giải pháp “an toàn” là miễn TNHS. Hơn nữa, lại có dư luận rằng kẻ gây tai nạn thực sự thuộc diện có “máu mặt”, nên miễn TNHS thì coi như “hoà cả làng”.

Bên cạnh đó, do quy định về miễn TNHS còn có khoảng “mờ” nên dẫn đến những cách áp dụng khác nhau. Ví như việc quy định “có thể được miễn TNHS” tại khoản 2 Điều 25 BLHS dẫn đến cùng một tính chất vụ việc nhưng có thể được miễn hoặc không, phụ thuộc vào ý chí chủ quan của cơ quan tiến hành tố tụng. Vì vậy, thiết nghĩ cần kịp thời ban hành văn bản hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật, trong đó hướng dẫn cụ thể thế nào là “sự chuyển biến của tình hình”; “hành vi phạm tội không còn nguy hiểm cho xã hội” và “người phạm tội không còn nguy hiểm cho xã hội” trong các trường hợp được miễn TNHS để áp dụng cho thống nhất và đúng pháp luật, qua đó góp phần để pháp luật thực thi được nghiêm minh, không bỏ lọt tội phạm và người phạm tội đồng thời cũng tránh làm oan người vô tội.

Điều 25 – Bộ luật Hình sự 1999: Miễn trách nhiệm hình sự: 1.Người phạm tội được miễn trách nhiệm hình sự, nếu khi tiến hành điều tra, truy tố hoặc xét xử, do chuyển biến của tình hình mà hành vi phạm tội hoặc người phạm tội không còn nguy hiểm cho xã hội nữa. 2.Trong trường hợp trước khi hành vi phạm tội bị phát giác, người phạm tội đã tự thú, khai rõ sự việc, góp phần có hiệu quả vào việc phát hiện và điều tra tội phạm, cố gắng hạn chế đến mức thấp nhất hậu quả của tội phạm, thì cũng có thể được miễn trách nhiệm hình sự. 3.Người phạm tội được miễn trách nhiệm hình sự khi có quyết định đại xá.

Theo xahoi