Israel và Thổ Nhĩ Kỳ cạnh tranh quyết liệt trên thị trường UAV toàn cầu

UAV không còn chỉ là công nghệ mà là “động cơ tăng trưởng quốc gia”. Israel và Thổ Nhĩ Kỳ cạnh tranh gay gắt để giữ vị thế xuất khẩu , với khách hàng từ Ấn Độ tới Qatar.

UAV tấn công IAI Fire Storm của Israel. Ảnh: IAI

Hai quốc gia nằm trong nhóm nhà xuất khẩu UAV (thiết bị bay không người lái) hàng đầu thế giới – Israel và Thổ Nhĩ Kỳ – đang cạnh tranh quyết liệt trên thị trường vũ khí toàn cầu, và thậm chí có thể đụng độ trực tiếp tại Syria.

Sự kiện tàu Mavi Marmara năm 2010 từng khiến quan hệ giữa Israel và Thổ Nhĩ Kỳ rơi vào khủng hoảng . Một trong những hậu quả ít được nói tới là mối liên kết sâu sắc giữa ngành công nghiệp quốc phòng hai nước bị cắt đứt, đặc biệt là việc Israel từng cung cấp UAV Heron do Tập đoàn Công nghiệp Hàng không Israel (IAI) sản xuất.

Khi các kỹ sư Israel ngừng sang hỗ trợ kỹ thuật, nhiều UAV ở Thổ Nhĩ Kỳ bị rơi do thiếu bảo dưỡng. Giờ đây, sau hơn một thập kỷ, Israel và Thổ Nhĩ Kỳ lại đối đầu ở vị trí hàng đầu thế giới về xuất khẩu UAV, và có thể va chạm trên bầu trời Syria – nơi Ankara đang duy trì ảnh hưởng lớn.

Tiến sĩ Eyal Pinko, chuyên gia tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Begin-Sadat (Đại học Bar-Ilan), nhận định: “Thổ Nhĩ Kỳ là một đối thủ đáng gờm, và xung đột với Israel ở Syria có thể xảy ra ngay cả do nhầm lẫn”.

Theo ông, dù lực lượng Thổ Nhĩ Kỳ chủ yếu hoạt động ở miền Bắc Syria vì lợi ích dầu khí, còn Israel chủ yếu tập trung ở miền Nam, xung đột nếu xảy ra sẽ chủ yếu trên không, thông qua UAV, do chiến đấu cơ có thể làm leo thang nguy hiểm.

Ông Alon Unger, Chủ tịch Hội nghị UAV Israel (UVID), cũng cảnh báo: “Bầu trời Syria không giống Gaza. Trong không gian UAV, các quốc gia cho phép mình làm những điều mà ở nơi khác họ sẽ không bao giờ làm”.

Cả hai quốc gia đều sở hữu các dòng UAV “đã qua thực chiến”. UAV Israel và Thổ Nhĩ Kỳ đều được sử dụng trong Chiến tranh Karabakh lần hai năm 2020, giúp Azerbaijan chiếm ưu thế trước Armenia. Khi chiến sự Nga – Ukraine bùng nổ, Bayraktar TB2 của Thổ Nhĩ Kỳ gây tiếng vang, nhưng sau đó Nga nhanh chóng tìm được biện pháp đối phó.

Một nghiên cứu của Trung tâm An ninh Mỹ mới (CNAS) cho thấy, từ năm 1995 đến 2023, Israel là nhà cung cấp UAV tấn công lớn nhất thế giới, trong khi Thổ Nhĩ Kỳ – chỉ mới gia nhập thị trường từ 2018 – lại vượt lên dẫn đầu về UAV tấn công.

Tiến sĩ Hay Eytan Cohen Yanarocak, chuyên gia về Thổ Nhĩ Kỳ tại Đại học Tel Aviv, cho biết truyền thông Thổ Nhĩ Kỳ hiếm khi nhắc đến UAV Israel, dù ngành công nghiệp UAV nội địa của nước này phát triển từ nền tảng công nghệ Israel và Mỹ.

Trong các bản tin về xung đột ở Gaza và Liban, báo chí Thổ Nhĩ Kỳ tránh ca ngợi công nghệ Israel, nhưng trong các báo cáo nội bộ, họ ghi nhận chi tiết tiến bộ UAV của Israel, đặc biệt trong chiến dịch tấn công Iran hồi tháng 6 vừa qua.

Theo Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI), giai đoạn 2020-2024, Israel xếp thứ 8 trong các nước xuất khẩu vũ khí toàn cầu (3,1%), còn Thổ Nhĩ Kỳ xếp thứ 11 (1,7%). Tuy nhiên, trong khi tỷ lệ của Israel giảm 3,2% so với giai đoạn 2015-2019, thì Thổ Nhĩ Kỳ tăng 0,8%.

Trong giai đoạn 2022-2024, UAV chiếm 25-33% tổng kim ngạch xuất khẩu quốc phòng của Thổ Nhĩ Kỳ – con số rất cao. Ngược lại, tại Israel, tỷ trọng này giảm mạnh từ 25% (2022) xuống chỉ còn 1% (2024), dù có hơn 300 công ty hoạt động trong lĩnh vực này.

Ông Alon Unger kêu gọi coi UAV là “động cơ tăng trưởng quốc gia” của Israel, không chỉ cho Bộ Quốc phòng mà cả Bộ Kinh tế và Công nghiệp. Tuy nhiên, ông cảnh báo tình trạng quản lý quá chặt, khiến ngay cả việc xuất khẩu linh kiện nhỏ như dù cứu UAV cũng cần phê duyệt.

Trong khi đó, Thổ Nhĩ Kỳ chấp nhận chính sách xuất khẩu “rộng cửa”, sẵn sàng bán – thậm chí tặng UAV – cho các quốc gia nghèo để đổi lấy hợp đồng bảo dưỡng lâu dài.

Theo SIPRI, UAE, Pakistan và Qatar là khách hàng chính của Thổ Nhĩ Kỳ. Trong khi đó, Ấn Độ (34%), Mỹ (13%) và Philippines (8,1%) là thị trường lớn nhất của Israel.