Căng thẳng Trung Đông bùng phát và tác động đến kinh tế thế giới

Tình hình căng thẳng leo thang giữa Israel và Iran đã tạo ra những phản ứng mạnh mẽ trên thị trường toàn cầu: Giá dầu bật tăng mạnh, trong khi nhà đầu tư rút vốn khỏi cổ phiếu để tìm đến các tài sản an toàn như vàng và trái phiếu chính phủ.

Diễn biến thị trường toàn cầu

Giàn khoan dầu tại Luling, Texas, Mỹ. Ảnh: THX/TTXVN

Khép lại phiên giao dịch ngày 13/6, giá dầu thô ghi nhận mức tăng 13% tính theo tuần và 7% trong ngày. Đà tăng này được dự báo sẽ còn tiếp diễn, khi phần lớn các nhà giao dịch lo ngại về nguy cơ xung đột lan rộng ở Trung Đông.

Tương tự, trên thị trường kim loại quý, giá vàng thế giới đã tăng vọt lên gần mốc kỷ lục 3.500,05 USD/ounce, mức từng thiết lập hồi tháng 4/2025. Trong khi đó, đồng USD đảo chiều tăng trở lại sau hai phiên giảm liên tiếp, vượt lên so với các đồng tiền chủ chốt khác như đồng yen của Nhật Bản và đồng euro.

Trang sức vàng được bày bán tại Istanbul , Thổ Nhĩ Kỳ. Ảnh: THX/TTXVN

Trái ngược với diễn biến sôi động của thị trường dầu, vàng và tiền tệ, tại Phố Wall, các chỉ số chủ chốt như S&P 500, Nasdaq và Dow Jones đều mất hơn 1% trong phiên 13/6. Tại châu Âu, các chỉ số FTSE 100, CAC 40 và DAX cũng đồng loạt chìm trong sắc đỏ.

Các chuyên gia của Deutsche Bank nhận định, tác động của cuộc tấn công của Israel vào các mục tiêu ở Iran đang lan rộng khắp các thị trường toàn cầu, thể hiện rõ qua xu hướng né tránh rủi ro đối với một số loại tài sản. Các chuyên gia cũng cảnh báo rằng các đợt không kích đã thổi bùng lo ngại về khả năng leo thang căng thẳng và lan rộng thành xung đột khu vực.
Liên hợp quốc kêu gọi kiềm chế tối đa

Phó Tổng thư ký LHQ Rosemary DiCarlo (phía trước). Ảnh: AA/TTXVN

Rạng sáng ngày 14/6 (theo giờ Việt Nam), Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (HĐBA LHQ) đã tổ chức phiên họp khẩn cấp để thảo luận về những diễn biến mới nhất trong xung đột giữa Iran và Israel. Bà Rosemary DiCarlo – Phó Tổng Thư ký phụ trách các vấn đề chính trị và kiến tạo hòa bình – nhấn mạnh hậu quả của các cuộc tấn công là điều “có thể thấy rõ”, đồng thời nhắc lại lời lên án của Tổng Thư ký Liên hợp quốc về mọi hành động leo thang quân sự.
Bà Rosemary hối thúc cả hai bên thể hiện kiềm chế tối đa và “bằng mọi giá phải tránh sa vào một cuộc xung đột khu vực nghiêm trọng và quy mô lớn hơn”.
Hàng không rơi vào hỗn loạn

Các hãng hàng không lớn như El Al, Air France, Ryanair, Wizz buộc phải hủy chuyến hoặc định tuyến lại. Ảnh: Getty Images/TTXVN

Trước lo ngại về an toàn, hàng loạt quốc gia như Israel, Iran, Iraq và Jordan đã đóng cửa không phận. Các hãng hàng không lớn như El Al, Air France, Ryanair, Wizz buộc phải hủy chuyến hoặc định tuyến lại. Dữ liệu FlightRadar cho thấy không phận Trung Đông gần như bị tê liệt, trong khi tuyến bay dồn sang Saudi Arabia và Ai Cập. Eurocontrol thống kê có tới 1.800 chuyến bay bị ảnh hưởng chỉ riêng trong ngày 13/6.
Xu hướng leo thang xung đột đã tác động mạnh đến cổ phiếu ngành hàng không toàn cầu. IAG – công ty mẹ của British Airways – chứng kiến giá cổ phiếu “bốc hơi” 4%, trong khi giá cổ phiếu của Ryanair giảm 3,5%. Ngoài ra, giá dầu tăng mạnh cũng làm dấy lên lo ngại về giá nhiên liệu máy bay. Chưa kể, việc định tuyến lại chuyến bay làm kéo dài thời gian bay và tiêu hao thêm nhiên liệu, khiến chi phí khai thác tăng đáng kể.
Tác động trực tiếp lên kinh tế khu vực

Nền kinh tế Israel vốn đã chịu ảnh hưởng nặng nề bởi cuộc xung đột kéo dài tại Dải Gaza, sau khi chính phủ ban bố tình trạng khẩn cấp đặc biệt, đồng nội tệ shekel đã giảm gần 2% so với đồng USD trong phiên 13/6. Người dân đổ xô đi tích trữ nhu yếu phẩm, gây ra tình trạng siêu thị quá tải và nhiều kệ hàng bị vét sạch. Theo trang Ynet, chuỗi siêu thị Carrefour ghi nhận lượng khách tăng tới 300% trong ngày 13/6.

Ông Yacov Sheinin – nhà kinh tế người Israel – ước tính nếu xung đột lan rộng, chi phí có thể vượt 120 tỷ USD, tương đương 20% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của nước này.

Tại Iran – nền kinh tế vốn chìm trong khủng hoảng do ảnh hưởng từ các lệnh trừng phạt liên quan đến chương trình hạt nhân – hoạt động xuất khẩu dầu bị hạn chế, đồng nội tệ rial suy yếu và lạm phát vẫn ở mức cao khoảng 40%.
Cùng với tác động trực tiếp lên hạ tầng và hoạt động tiêu dùng, cuộc xung đột cũng khiến niềm tin thị trường tại khu vực giảm mạnh. Giới đầu tư lo ngại chiến sự kéo dài sẽ kéo theo các đợt điều chỉnh lãi suất, biến động tỷ giá, và dòng vốn tháo chạy khỏi các tài sản rủi ro.
Nguy cơ lớn với kinh tế toàn cầu

Nhiều nhà phân tích đã lên tiếng cảnh báo, nếu căng thẳng giữa Israel và Iran leo thang thành chiến tranh toàn diện, thị trường năng lượng và tuyến thương mại chiến lược tại Trung Đông sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề. Điều này sẽ gây hiệu ứng lan tỏa trên toàn cầu.

Trung Đông là khu vực sản xuất dầu mỏ quan trọng của thế giới, sở hữu trữ lượng dầu mỏ lớn và là quê hương của nhiều nhà xuất khẩu dầu hàng đầu toàn cầu. Iran hiện là nhà sản xuất dầu lớn thứ ba khu vực, sau Saudi Arabia và Iraq. Mặc dù đang chịu các lệnh trừng phạt từ Mỹ và phương Tây, Iran vẫn xuất khẩu dầu thô với khối lượng lớn sang Trung Quốc và Ấn Độ.

Ông Amarpreet Singh – chuyên gia tại ngân hàng Barclays – nhận định, trong kịch bản xấu nhất, xung đột có thể lan sang các nhà sản xuất dầu khí chủ chốt khác, cũng như ảnh hưởng tới vận tải biển. Hiện giới quan sát đang theo dõi sát tình hình tại eo biển Hormuz – tuyến vận chuyển dầu chiến lược nối Iran, Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) và Oman. Nếu eo biển này bị đóng cửa, như Iran từng nhiều lần đe dọa, các tàu chở dầu có thể bị kẹt, khiến giá dầu leo thang thêm nữa.

Theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ (EIA), mỗi ngày có khoảng 18 – 19 triệu thùng dầu – tương đương 20% tổng tiêu thụ toàn cầu – đi qua eo biển Hormuz. Nếu giá dầu tiếp tục tăng, người tiêu dùng toàn cầu sẽ chịu thêm áp lực chi phí, từ nhiên liệu cho tới thực phẩm.

Tàu di chuyển tại Eo biển Hormuz. Ảnh tư liệu: IRNA/TTXVN

Triển vọng kinh tế thế giới thêm u ám

Căng thẳng giữa Israel và Iran leo thang trong bối cảnh thị trường toàn cầu đang chịu ảnh hưởng bởi chính sách thuế quan khó đoán của Tổng thống Mỹ Donald Trump. Mối đe dọa về mức thuế cao đối với hàng nhập khẩu vào Mỹ đã làm gián đoạn hoạt động thương mại toàn cầu, tác động tới tâm lý của nhà đầu tư, làm tăng chi phí cho cả người tiêu dùng và doanh nghiệp và làm chậm lại đà tăng trưởng toàn cầu.
Nếu căng thẳng Israel – Iran kéo dài, những áp lực này sẽ càng trầm trọng. Theo phân tích của FXStreet vào năm 2019, cứ mỗi đợt giá dầu tăng 10%, lạm phát tiêu dùng toàn cầu sẽ tăng thêm khoảng 0,4% trong vòng một năm. Ngoài ra, bất kỳ gián đoạn nào tại các mỏ khí lớn như Tamar của Israel hay hoạt động xuất khẩu khí hóa lỏng (LNG) từ vùng Vịnh cũng sẽ gây thêm áp lực lên thị trường năng lượng châu Âu và châu Á.
Trong trường hợp xung đột lan rộng, hoạt động vận tải biển và ngành du lịch có thể bị tê liệt. Từ cuối năm 2023, lực lượng Houthi đã nhiều lần tấn công tàu thương mại trên Biển Đỏ – tuyến vận tải huyết mạch đối với thương mại toàn cầu – khiến giá cước vận chuyển tăng mạnh. Nhiều tập đoàn vận tải lớn đã phải chuyển hướng qua Mũi Hảo Vọng, kéo dài lộ trình và chi phí.
Mặc dù một số tổ chức phân tích gần đây đã hạ thấp nguy cơ suy thoái kinh tế toàn cầu, nhưng nếu chính sách thuế quan không ổn định của Tổng thống Trump kết hợp với một cuộc xung đột kéo dài ở Trung Đông, rủi ro suy thoái kinh tế toàn cầu sẽ tăng lên mức đáng báo động. Do đó, các nền kinh tế cần chuẩn bị kịch bản ứng phó linh hoạt, từ điều tiết thị trường tài chính đến đảm bảo an ninh năng lượng và thương mại.