Hơn 2.700 tấn amoni nitrat ở Beirut được mua làm thuốc nổ
Một công ty sản xuất chất nổ ở Mozambique xác nhận họ là bên đặt hàng số amoni nitrat bị bỏ lại cảng Beirut, dẫn tới vụ nổ thảm khốc.
“Chúng tôi có thể xác nhận rằng chúng tôi đã đặt hàng chúng”, phát ngôn viên giấu tên của Fabrica de Explosivos Mozambique (FEM), công ty sản xuất chất nổ ở Mozambique, trả lời phỏng vấn hôm 7/8, đề cập tới 2.750 tấn amoni nitrat cất trong kho ở cảng Beirut, Lebanon.
FEM dự định dùng số hóa chất này để sản xuất thuốc nổ cho các công ty khai khoáng ở Mozambique. Người phát ngôn cho biết tình huống này “hoàn toàn không phổ biến”, nói thêm rằng họ chưa từng để thất lạc lô hàng amoni nitrat nào khác ít nhất kể từ năm 2008.
Hiện trường vụ nổ tại cảng Beirut, Lebanon, hôm 7/8. Ảnh: Reuters.
Số amoni nitrat lưu trữ hơn 6 năm tại Beirut đã gây ra vụ nổ khiến ít nhất 154 người chết và 5.000 người bị thương hôm 4/8. Lô hàng được xuất đi hồi tháng 9/2013 từ thành phố Rustavi, Gruzia, do tàu Rhosus treo cờ Moldova vận chuyển.
Tuy nhiên, khi đi qua Địa Trung Hải, chủ tàu là doanh nhân người Nga Igor Grechushkin yêu cầu thuyền trưởng Boris Prokoshev ghé cảng Beirut để chở thêm hàng đến cảng Aqaba ở Jordan, trước khi tiếp tục hành trình tới châu Phi để giao hàng cho FEM.
Nhưng Rhosus đã không thể rời khỏi Beirut do số máy móc hạng nặng tại cảng này không phù hợp với con tàu đã cũ. Tàu Rhosus và thủy thủ đoàn sau đó vướng vào tranh chấp pháp lý về phí cập cảng cùng những khoản phí dịch vụ khác, khiến Prokoshev và ba thủy thủ mắc kẹt trên tàu gần 11 tháng.
Họ được giới chức Lebanon cho hồi hương vào tháng 8/2014. Vì tàu không còn thủy thủ, giới chức Lebanon phải gánh trách nhiệm dỡ toàn bộ số amoni nitrat trên tàu lên cảng để cất tại nhà kho nhằm đảm bảo an toàn.
Phát ngôn viên của FEM cho biết họ đã hợp tác với một công ty thương mại để tạo điều kiện thuận lợi cho việc chuyển hàng từ Gruzia đến Mozambique. Tuy nhiên, vài tháng sau khi số amoni nitrat rời Gruzia, công ty thương mại nói với FEM rằng lô hàng sẽ không thể đến nơi.
“Công ty đó thông báo với chúng tôi rằng con tàu vận chuyển gặp rắc rối, nên chuyến hàng sẽ không được giao. Do đó, chúng tôi không phải trả tiền cho nó và cũng chưa bao giờ nhận được”, người phát ngôn kể lại, nói thêm rằng FEM sau đó đặt đơn hàng amoni nitrat khác để thay thế và chuyến hàng này đã được giao.
Phát ngôn viên nhấn mạnh việc tàu Rhosus mắc kẹt tại Beirut “hoàn toàn nằm ngoài tầm kiểm soát” của FEM. “Mọi người trong công ty vô cùng ngạc nhiên khi biết số amoni nitrat được cất tại cảng lâu như vậy, bởi đây không phải loại hóa chất nên lưu trữ nếu không sử dụng. Tiêu chuẩn vận chuyển chúng cũng rất nghiêm ngặt”, người phát ngôn nói.
Sau khi số amoni nitrat được cất vào kho, tàu Rhosus bị bỏ rơi và chìm ở cảng Beirut, theo email của một luật sư gửi cho thuyền trưởng Prokoshev vào tháng 5/2018, trong đó viết nó “vừa bị đánh chìm”.
Quan chức cảng Beirut nói trữ amoni nitrat theo lệnh của tòa
Tổng giám đốc cảng Beirut nói rằng họ lưu trữ amoni nitrat từ 6 năm trước theo lệnh của tòa và đã vài lần yêu cầu tìm cách xử lý.
Tổng giám đốc cảng Hassan Koraytem ngày 5/8 nói với đài truyền hình địa phương OTV rằng họ biết amoni nitrat rất nguy hiểm nhưng mức độ tàn phá của nó vượt sức tưởng tượng.
2.750 tấn amoni nitrat được tàu Rhosus treo cờ Moldova chở từ Gruzia tới Mozambique vào năm 2014, nhưng bị bỏ lại khi con tàu gặp sự cố động cơ lúc cập cảng Beirut. Số amoni nitrat trên tàu được chuyển tới lưu trữ trong nhà kho ở cảng Beirut suốt 6 năm qua mà không được áp dụng các biện pháp an toàn cần thiết. Koraytem cho biết hóa chất được đưa vào kho theo lệnh của tòa án.
Cảnh tượng đổ nát sau vụ nổ tại cảng ở Beirut ngày 4/8. Ảnh: Reuters.
Koraytem và lãnh đạo Tổng cục Hải quan Lebanon Badri Daher nói rằng họ đã vài lần gửi thư đến cơ quan tư pháp để yêu cầu loại bỏ hợp chất này khỏi cảng nhưng không được đáp ứng. "Chúng tôi yêu cầu tái xuất khẩu chúng nhưng điều đó không được thực hiện. Vì sao lại vậy? Chúng tôi để vấn đề này cho các chuyên gia và những người liên quan xác định lý do", Badri Daher nói.
Hai tài liệu Reuters đã xem cho thấy hải quan Lebanon đã yêu cầu cơ quan tư pháp vào năm 2016 và 2017 ra lệnh cho cơ quan hàng hải có liên quan tái xuất khẩu hoặc phê duyệt việc bán amoni nitrat để đảm bảo an toàn cho cảng. Một tài liệu cho thấy họ cũng gửi yêu cầu tương tự năm 2014 và 2015.
Ít nhất 135 người thiệt mạng và 5.000 bị thương sau vụ nổ kho chứa 2.750 tấn amoni nitrat tại cảng ở Beirut ngày 4/8. Với sức công phá ngang 240 tấn TNT, nó tàn phá hơn nửa thành phố, gây thiệt hại ước tính lên đến 5 tỷ USD.
Vụ nổ "như bom nguyên tử" ở Lebanon. Video: CNN.
Amoni nitrat thường được dùng làm phân bón, nhưng có thể trở thành chất nổ mạnh nếu lẫn tạp chất hoặc được trộn với nhiên liệu dễ cháy. Hợp chất này từng được dùng trong hàng loạt cuộc tấn công khủng bố, trong đó có vụ đánh bom làm 168 người chết tại thành phố Oklahoma của Mỹ. Tuy nhiên, quan chức Lebanon và Mỹ đều bác bỏ khả năng đây là một vụ tấn công.
Khả năng gây nổ khiến nhiều nước đặt ra những quy định chặt chẽ về lưu trữ và xử lý amoni nitrat. "Nó thường được bảo quản trong môi trường được kiểm soát liên tục và điều chỉnh theo thể tích để hạn chế nguy cơ phát nổ", Brent Kaiser, nhà sinh học ở Đại học Sydney của Australia, cho hay.
Con tàu như 'quả bom nổi' đưa thảm họa đến Beirut 2.750 tấn hàng hóa tàu Rhosus chở theo khi cập cảng Beirut năm 2013 là "thủ phạm" gây ra vụ nổ thảm họa ở Lebanon hôm 4/8. Năm 2013, tàu Rhosus treo cờ Moldova rời khỏi cảng Batumi, Gruzia, lên đường tới Mozambique. Hàng hóa trên tàu là 2.570 tấn amoni nitrat, hợp chất thường được dùng để làm phân bón trong nông...